alt

Για το μυθιστόρημα της Τζέννυ Έρπενμπεκ «Περαστικοί» (μτφρ. Αλέξανδρος Κυπριώτης, εκδ. Καστανιώτης).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Τα μυθιστορήματα που είναι γειωμένα στην πραγματική πραγματικότητα κερδίζουν το ενδιαφέρον μας, αρκεί βέβαια να είναι χειρουργικά απαλλαγμένα από την ευτέλεια και την ευκολία κάθε διδακτισμού, να έχουν απομακρυνθεί από τη φωτοτυπική αναπαραγωγή της κοινωνικής πτυχής που σκοπούν να εξετάσουν, και να πείθουν για την ισχυρή επινοητικότητα του δημιουργού τους. Λαμπρό παράδειγμα του είδους, η Γερμανίδα Τζέννυ Έρπενμπεκ [Jenny Erpenbeck, Ανατολικό Βερολίνο, 1967], η οποία ξέρει να ελίσσεται γόνιμα στους λαβυρίνθους του ιστορικού και κοινωνικού τοπίου, να προβαίνει στην ανατομία και την ανασύνθεση ιστορικών και κοινωνικών γεγονότων, συνδυάζοντας την τέρψη της μυθιστορίας με τη δυναμική επεξεργασία των τεκμηρίων. Ο «Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη» κουβαλάει ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα/εγκατάσταση της Έρπενμπεκ, που σχολιάζει τα δεινά της σημερινής, εξόχως άχαρης και μουντής, ιστορικής στιγμής, διατηρώντας έναν ανθρωπισμό που κάθε άλλο παρά παλαιομοδίτικος είναι.

Ο «Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη» κουβαλάει ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα/εγκατάσταση της Έρπενμπεκ, που σχολιάζει τα δεινά της σημερινής, εξόχως άχαρης και μουντής, ιστορικής στιγμής, διατηρώντας έναν ανθρωπισμό που κάθε άλλο παρά παλαιομοδίτικος είναι.

Με το προηγούμενο έργο της, τη Συντέλεια του Κόσμου (μτφρ. Αλέξανδρος Κυπριώτης, εκδ. Καστανιώτης), η Έρπενμπεκ διανύει έναν αιώνα ταραχώδους ιστορίας, συντάσσει μιαν αρχαιολογία της γνώσης που μας επιτρέπει να προσδιορίσουμε από τι μακελειό καταγόμαστε, εμείς οι ένοικοι του 21ου αιώνα, με τις κατατεμαχισμένες νοητικές και ψυχικές διαθέσεις μας, με τις διαλυτικές παλινδρομήσεις μας, με την ανημπόρια μας πια να έχουμε καταφύγιο, λιμάνι, και απάγκειο – με τη βαριά μας ευθύνη να επινοήσουμε εκ νέου, μες στα ερείπια των λεγόμενων «μεγάλων αφηγήσεων», τις σημασίες, τα νοήματα, τις δικές μας, ήσσονες (φαινομενικά) μικροαφηγήσεις (εκκινώντας από την καθημερινότητα, από τα εικοσιτετράωρά μας), και, εντέλει, ως ευκταίον, τις δικές μας δυνατότητες ελευθερίας.

Το Περαστικοί είναι ένα μυθιστόρημα ριζωμένο στο νυν, στο σήμερα, γραμμένο άλλωστε σε ενεστώτα χρόνο. Θίγει, βέβαια, το ζήτημα του χρόνου, του τι έγινε και πώς αυτό που έγινε επηρεάζει τα όσα γίνονται τώρα. Κι ακόμα, θίγει το ποια μπορεί να είναι η χρήση του χρόνου σήμερα, μια χρήση ουσιαστική, ανθρώπινη, πολύ ανθρώπινη σε ένα περιβάλλον ταχύπλοου νεοκυνισμού και ιλιγγιώδους αλλαγής των σημασιών και των αξιών.

Ο Ρίχαρντ, ο κεντρικός χαρακτήρας, άρτι συνταξιοδοτηθείς από το πανεπιστήμιο όπου δίδασκε γλώσσες, με ψύχραιμη βερολινέζικη μελαγχολία βυθίζει το βλέμμα του στη λίμνη που βλέπει από το γραφείο του, μια ήσυχη λίμνη, στον βυθό της οποίας, όμως, βρίσκεται το πτώμα ενός άντρα που πνίγηκε κάνοντας μπάνιο, και σκέφτεται ότι τώρα έχει μπροστά του όλο τον χρόνο να σκέφτεται, «σκέφτεται κι ύστερα σκέφτεται ότι φυσικά δεν μπορεί να σταματήσει το να σκέφτεται», καθώς όλη του η ζωή αυτό ήταν, το να είναι μια μηχανή παραγωγής σκέψεων. Και από μηχανή παραγωγής σκέψεων, ο Ρίχαρντ, μέσα από μια σειρά γεγονότα που ξεκίνησαν τυχαία αλλά εν συνεχεία θα οργανωθούν, θα συγκροτηθούν, θα ταξινομηθούν, θα γίνει μια μηχανή ηχογράφησης, νοερής, και διατήρησης της μνήμης. Αυτό θα γίνει τώρα το καθήκον του, το έργο του, το λειτούργημά του, στην εποχή, όπως ακούει και όπως συνειδητοποιεί, που η μνήμη καταστρέφεται, διαλύεται, κατακερματίζεται, χάνεται, τη σπάνε: «Broke the memory, λέει ο Αβάντ. Σπάσανε τη μνήμη», μια φράση που ακούει ο Ρίχαρντ από τον ξεκληρισμένο μετανάστη Αβάντ, που ο καθηγητής θα μετονομάσει, θα τον λέει Τριστάνο. Μια καίρια, σπαρακτική φράση, κι ας είναι ειπωμένη με άλλο νόημα, θα στοιχειώσει τους Περαστικούς, θα επαναληφθεί δύο φορές: «Broke the memory, είπε ο Τριστάνος, όταν είπε στον Ρίχαρντ για τους στρατιώτες που σπάσανε τις κάρτες μνήμης των κινητών τηλεφώνων όλων των αιχμαλώτων, τότε στη Λιβύη» (σ. 243). Και: «Μερικές από τις αποσπασματικές φράσεις που ακούει τώρα ο Ρίχαρντ τις ξέρει ήδη, ειπωμένες από τον Τριστάνο: Παντού νεκροί στους δρόμους. Παντού αίματα. Παράγκες. Όχι μόνο άντρες αλλά και γυναίκες, παιδιά, βρέφη, γέροι άνθρωποι. Broke the memory».

alt
Η Τζέννυ Έρπενμπεκ

Ο ομότιμος καθηγητής συναντά μια ομάδα μεταναστών που συγκεντρώνονται και διαμαρτύρονται έξω από το Κόκκινο Δημαρχείο στο Βερολίνο. Θέλουν δουλειά. Θέλουν να παραμείνουν στη Γερμανία. Θέλουν να είναι αξιοπρεπείς.

Ο ομότιμος καθηγητής συναντά μια ομάδα μεταναστών που συγκεντρώνονται και διαμαρτύρονται έξω από το Κόκκινο Δημαρχείο στο Βερολίνο. Θέλουν δουλειά. Θέλουν να παραμείνουν στη Γερμανία. Θέλουν να είναι αξιοπρεπείς. Θέλουν να συναρμολογήσουν τα κομμάτια της σπασμένης μνήμης. Ο Ρίχαρντ, που ανατρέχει συστηματικά στον Όμηρο και ακούει Ιωάννη Σεβαστιανό Μπαχ, που έχει διαβάσει Φουκώ και Μποντριγιάρ και Χέγκελ και Νίτσε, αρχίζει να τους συναντάει, να τους προσφέρει την εμπιστοσύνη του, να συνομιλεί μαζί τους, να κερδίζει τη δική τους εμπιστοσύνη, να μαθαίνει τις ιστορίες τους, τις προσωπικές αλλά και των χωρών, των πολιτισμών τους. Οι πρόσφυγες γίνονται το έργο του, η καθημερινότητά του, το νέο νόημα στη ζωή του, και της ζωής του. Μεθοδικά συντάσσει ερωτηματολόγια, αυτός ο άλλοτε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χούμπολντ και στον Τομέα Κλασικής Φιλολογίας. Θέλει να μάθει:

«Πού μεγαλώσατε; Ποια είναι η μητρική σας γλώσσα; Σε ποια θρησκεία ανήκετε; Πόσοι άνθρωποι ήταν στην οικογένειά σας; Πώς ήταν το διαμέρισμα, το σπίτι που μεγαλώσατε; Πώς γνωρίστηκαν οι γονείς σας; Είχατε τηλεόραση; Πού κοιμόστασταν; Τι τρώγατε; Ποια ήταν η αγαπημένη σας κρυψώνα στα παιδικά σας χρόνια; […] Πώς φανταζόσασταν την Ευρώπη; Τι είναι διαφορετικό; Πώς περνάτε τις μέρες σας; Τι σας λείπει πιο πολύ; […] Μπορείτε να φανταστείτε ότι θα γεράσετε εδώ; Πού θέλετε να σας θάψουν;»

«Πού πάει ένας άνθρωπος, όταν δεν ξέρει πού να πάει;» μια φράση, κρίσιμη για τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, τυπωμένη στο κέντρο ακριβώς της σελίδας 360 και επίσης της σελίδας 361, ένα «σαλόνι» μόνο με τη φράση αυτή, που την περιβάλλει το άσπρο κενό.

Καθώς συναντιέται και συνομιλεί με τους πρόσφυγες από τη Λιβύη και από την Γκάνα και από το Μάλι, με τον Οζαρόμπο και με τον Αλί και με τον Ρούφου και με τον Γιουσούφ, ο καθηγητής Ρίχαρντ ανατρέχει στο παρελθόν, ανακαλύπτει εκ νέου τα όσα έμαθε/ένιωσε/σκέφτηκε/πίστεψε/δίδαξε, επαναπροσδιορίζει και επαναπροσδιορίζεται, γίνεται άλλος παραμένοντας ο ίδιος, φιλοσοφεί, αναρωτιέται. «Πού πάει ένας άνθρωπος, όταν δεν ξέρει πού να πάει;» μια φράση, κρίσιμη για τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, τυπωμένη στο κέντρο ακριβώς της σελίδας 360 και επίσης της σελίδας 361, ένα «σαλόνι» μόνο με τη φράση αυτή, που την περιβάλλει το άσπρο κενό. Η Έρπενμπεκ θέλει να μας βάλει να σκεφτούμε, μας παροτρύνει να γίνουμε κι εμείς, όπως προφανέστατα έγινε και αυτή, σαν τον Ρίχαρντ. Να ζήσουμε σκεφτόμενοι, και πράττοντας, μες στο παρόν, στον ζόφο του παρόντος, συναντώντας τους άλλους, τις ιστορίες τους, τα όσα τους ταλανίζουν, τα όσα τους έχουν φορτωθεί – για να μη χάνονται τα ίχνη έτσι απλά (σ. 373), για να μην είναι broke η μνήμη, για να μη ζούμε μέσα σ’ ένα σκάφανδρο, για να ανοιγόμαστε στους άλλους, και να τους επιτρέπουμε να ανοίγονται σε εμάς.

Ένα εύγε στον άξιο και επινοητικό μεταφραστή Αλέξανδρο Κυπριώτη, και μια τελευταία φράση της Έρπενπεκ: «Χωρίς αναμνήσεις ο άνθρωπος ήταν μόνο ένα κομμάτι κρέας στον πλανήτη».

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ίχνη και χνότα» (εκδ. Γαβριηλίδη).


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Με τίποτα δεν μπορείς να εξαφανίσεις την Ιστορία πιο εύκολα απ’ ό,τι αφήνοντας ελεύθερο το χρήμα, δαγκώνει πιο πολύ κι από σκυλί για κυνομαχίες το χρήμα που κυκλοφορεί έτσι ελεύθερο, αρπάζει μ’ ευκολία ένα ολόκληρο σπίτι δαγκώνοντάς το».


altΠεραστικοί
Τζέννυ Έρπενμπεκ
Μτφρ. Αλέξανδρος Κυπριώτης
Καστανιώτης 2019
Σελ. 400, τιμή εκδότη €16,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ JENNY ERPENBECK

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ