alt

Για το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν «Ο Αμερικανός κόμης» (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Πατάκη).

Του Νίκου Ξένιου

Από τη νέα σειρά «Sub Rosa» των εκδόσεων Πατάκη κυκλοφορεί, στη ζωντανή μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου, Ο Αμερικανός κόμης του Μαρκ Τουέιν (1835-1910), με κατατοπιστικό επίμετρο της Ελένης Κεχαγιόγλου. Το μυθιστόρημα πρωτοκυκλοφόρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1892, δεκαέξι χρόνια έπειτα από τον Τομ Σόγιερ και ένα χρόνο πριν από την οικογενειακή μετακίνηση του συγγραφέα στην Ευρώπη.

Επιχειρεί να στηλιτεύσει την πολιτική, τη θρησκεία, την παρωδία των εργατικών συνδικάτων, καθώς και δεκάδες στερεότυπα και προκαταλήψεις. 

Ο Τουέιν ολοκλήρωσε τον Αμερικανό κόμη μέσα σε εβδομήντα μέρες απαγγέλλοντάς το στον φωνογράφο –πράγμα που αργότερα έκανε και με την αυτοβιογραφία του–, με στόχο του να σαρκάσει την Αμερική των «ίσων ευκαιριών», σε μιαν εποχή όπου αντιμετώπιζε τη χρεωκοπία του εκδοτικού του οίκου χάρη σ’ ένα πολυέξοδο χόμπι. (Συναναστρεφόμενος τον Νίκολα Τέσλα και λατρεύοντας την τεχνολογία, διατηρούσε μια γραφομηχανή Remington στο σπίτι του και έκανε άστοχες επενδύσεις στην αγορά γραφομηχανών). Ως κωμωδία παρερμηνευμένων ταυτοτήτων και πολλαπλών εναλλαγών κοινωνικού ρόλου, μέσα από εκτεταμένους διαλόγους (περισσότερους απ’ όσους χρησιμοποιεί σε όλα τα άλλα έργα του), επιχειρεί να στηλιτεύσει την πολιτική, τη θρησκεία, την παρωδία των εργατικών συνδικάτων, καθώς και δεκάδες στερεότυπα και προκαταλήψεις. Όντως, κατατάσσεται σ’ εκείνα τα βιβλία που «ασκούν ιδιαίτερη επίδραση τόσο όταν επιβάλλονται ως αλησμόνητα όσο και όταν κρύβονται στις πτυχές της μνήμης με τη μορφή του συλλογικού ή ατομικού ασυνείδητου» (Ίταλο Καλβίνο).

Η «Εποχή του Χρυσού»1 και η απατηλή υποκρισία της ανώτερης τάξης     

Χωρίς να κατατάσσεται στα «κλασικά» έργα του Τουέιν (όπως είναι ο Τομ Σόγιερ, ο Χάκλμπερι Φιν και Ο πρίγκιπας και ο φτωχός), είναι ωστόσο ένα απολαυστικό βιβλίο με λεπτό χιούμορ. Πρωταγωνιστική θέση στους χαρακτήρες έχει ένας τύπος της βρετανικής κληρονομικής αριστοκρατίας (ο λόρδος Μπέρκλεϋ) που αποκηρύσσει τον τίτλο του. Μοναδικός γιος και κληρονόμος της κομητείας του Ρόσμορ την οποίαν αποποιείται, ο Μπέρκλεϋ Ρόσμορ φτάνει στην Αμερική γεμάτος προσδοκίες για κάποιου τύπου «άνδρωση» στη χώρα των αυτοδημιούργητων, αλλά αποκαρδιώνεται από την πρώτη στιγμή: το ξενοδοχείο όπου διαμένει στην Ουάσινγκτον πιάνει φωτιά. Κατά τη φυγή του μεταμφιέζεται σε Μονόχειρα Πητ, κάνοντας τους πάντες να πιστέψουν πως είναι καουμπόης. Το παιχνίδι που κάνει ο Τουέιν με την εκφορά του ονόματός του (Kirkcudbright Llanover Marjoribanks Sellers Viscount-Berkeley, of Cholmondeley Castle, Warwickshire) είναι μέρος της χαρακτηριστικής σάτιρας που εξαπολύει κατά της παλιάς αγγλικής αριστοκρατίας. 

Με το κοσμικό όνομα Χάουαρντ Τρέισυ, ο Μπέρκλεϋ Ρόσμορ συναντά εκείνον που πράγματι διεκδικεί τίτλους ευγενείας: τον εκκεντρικό Αμερικανό εφευρέτη Μάλμπερρυ Σέλερς. Ο Σέλερς –το άλλο πρωταγωνιστικό πρόσωπο του μυθιστορήματος, ένα είδος αυτο-πορτρέτου του συγγραφέα– είναι ένας καλόκαρδος, ευφάνταστος, όσο και φαντασμένος τυχοδιώκτης που στο κουδούνι του σπιτιού του αναγράφει την ιδιότητα του δικηγόρου, ενώ ενίοτε συστήνεται ως «νομικός πράκτωρ», ως «υλοποιητής-πραγματοποιός» (τύπος που πολύ εκτιμήθηκε στην Αμερική ως αντιπροσωπευτικός του πρακτικού πνεύματος), ως υπνωτιστής και ως ψυχοθεραπευτής, ως ισόβιο μέλος του διπλωματικού σώματος και ως συλλέκτης. Παράλληλα, φέρεται ως βαθμοφόρος στρατιωτικός που ο ιδεαλισμός του τον κάνει να ονειρεύεται τη Σιβηρία ως ιδεώδη τόπο εγκαθίδρυσης ενός ιδεώδους δημοκρατικού πολιτεύματος. Όμως το αριστούργημά του είναι η μηχανή «συμπύκνωσης πνευμάτων», με την οποία μπορεί ν’ ανασταίνει νεκρούς και να επικαλείται τη βοήθειά τους για επίλυση των επίγειων προβλημάτων. Η χιουμοριστική διάθεση κορυφώνεται στο σημείο όπου ο Σέλερς νομίζει πως ο Μπέρκλεϋ Ρόσμορ έχει σκοτωθεί στη φωτιά του ξενοδοχείου του και τρέφει την ψευδαίσθηση ότι έχει τις στάχτες του. Σκέφτεται, λοιπόν, να αποστείλει σε μικρά πακέτα τις υποτιθέμενες στάχτες στον πατέρα του Μπέρκλεϋ, ώστε να του το «φέρει» σιγά-σιγά.

alt

Η παρεξήγηση ως σαρκασμός της ανθρώπινης ματαιοδοξίας

Τι αριστοκρατικό αίμα να έχει ένας νεόκοπος γαιοκτήμονας του δουλοκτητικού Νότου; Αν δεν υπάρχει κάποιος ινδιάνος Τσερόκι στο γενεαλογικό σου δέντρο, ήσουν αναγκασμένος να πληρώσεις αδρά ένα συμβολαιογράφο για να σου προσγράψει κάποιους τίτλους γαιοκτησίας, ώστε να διεκδικήσεις κάποιον παλιό πύργο.

Τι αριστοκρατικό αίμα να έχει ένας νεόκοπος γαιοκτήμονας του δουλοκτητικού Νότου; Αν δεν υπάρχει κάποιος ινδιάνος Τσερόκι στο γενεαλογικό σου δέντρο, ήσουν αναγκασμένος να πληρώσεις αδρά ένα συμβολαιογράφο για να σου προσγράψει κάποιους τίτλους γαιοκτησίας, ώστε να διεκδικήσεις κάποιον παλιό πύργο σε κάποιαν απομεμακρυσμένη περιοχή της γηραιάς Αλβιόνος. Στο σημείο όπου ο Σέλερς μαζί με τον Χώκινς αποφασίζουν να ζωντανέψουν τους νεκρούς για να δημιουργήσουν ένα εργατικό δυναμικό από «ζόμπι» το βιβλίο γίνεται ξεκαρδιστικό.

Άλλος ενδιαφέρων χαρακτήρας είναι ο Ουάσινγκτον Χώκινς: ο γερουσιαστής από το Τσερόκι, ένας μάλλον αποκαρδιωμένος πενηντάρης που συναναστρέφεται τον Σέλερς. Όσο για την κόρη του Σέλερς, τη Σάλλυ, αυτή είναι απόφοιτος κολλεγίου, εξίσου ρομαντική με τον πατέρα της, και ζει μέσα σ’ ένα παραλήρημα μεγαλείου. Αυτοβαφτίζεται «Γκουέντολιν» όταν ο πατέρας της αποκτά τον πολυπόθητο τίτλο του κόμητος του Ρόσμορ, αναδεικνύοντας έτσι το διττό τού χαρακτήρα της. Όταν ο Μπέρκλεϋ καταλήγει να δουλεύει ως ζωγράφος στην υπηρεσία του Σέλερς με το νέο όνομα Τρέισι, ερωτεύεται τη Σάλλυ. Η ξεκαρδιστική παρεξήγηση συνίσταται στο ότι η αιθεροβάμων κόρη απορρίπτει τις ερωτικές του προτάσεις θεωρώντας πως ο παραιτηθείς κόμης διεκδικεί τον νεοαποκτηθέντα τίτλο ευγενείας του πατέρα της. 

Οι κλιματολογικές συνθήκες και άλλα στοιχεία «ελαφρότητος»

Στον «Αμερικανό κόμη», παρά τη συνειδητή προσπάθειά του να μην αναφερθεί στις κλιματολογικές συνθήκες, το ηλιακό σύστημα και τα αστρικά φαινόμενα επηρεάζουν την ανθρώπινη ζωή.

Ο Μαρκ Τουέιν μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί προκάτοχος των «νέων δημοσιογράφων-συγγραφέων» των μέσων του εικοστού αιώνα, όπως ήταν η Τζόαν Ντίντιον, ο Τρούμαν Καπότε, ο Νόρμαν Μέιλερ και ο Τόμας Γουλφ: άρχισε την καριέρα του ως συμβατικός ρεπόρτερ και ανέπτυξε, σταδιακά, τη συνήθεια να βάζει τον εαυτό του μέσα στις ιστορίες του. Στον Αμερικανό κόμη, παρά τη συνειδητή προσπάθειά του να μην αναφερθεί στις κλιματολογικές συνθήκες, το ηλιακό σύστημα και τα αστρικά φαινόμενα επηρεάζουν την ανθρώπινη ζωή. Κατά τον εφευρέτη Σέλερς, οι ηλιακές κηλίδες είναι χειροπιαστά τεκμήρια ενός ενδεκάχρονου κύκλου της ηλιακής δραστηριότητας: ο επίδοξος κόμης επιθυμεί να χρησιμοποιήσει τις ηλιακές κηλίδες στην επανοργάνωση του γήινου κλίματος. Ο Μαρκ Τουέιν, σ’ ένα παράρτημα με τίτλο «Ο καιρός στο βιβλίο αυτό», αναφέρει χαρακτηριστικά: «Πρόκειται για μιαν απόπειρα να γραφτεί ένα βιβλίο από την αρχή μέχρι το τέλος χωρίς να θιγούν οι καιρικές συνθήκες (...) Φυσικά, χωρίς αναφορά στον καιρό δεν μπορείς να αφηγηθείς μιαν ανθρώπινη εμπειρία: όμως αυτή η αναφορά καλό είναι να μπαίνει εκεί όπου δεν θα εμποδίζει τη ροή της αφήγησης (...) Ο καιρός είναι μια ειδικότητα της λογοτεχνίας και μόνο ένα ασκημένο χέρι μπορεί να γράφει σωστά γι’ αυτόν». 

Ένας βαθμός ελαφρότητας στη λογοτεχνία δεν βλάπτει. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Τουέιν, ιδιαίτερα δημοφιλής συγγραφέας, ακόμη και στις μέρες μας, είχε πει πως «τα βιβλία του είναι νερό, ενώ τα βιβλία των υψηλών διανοητών είναι κρασί: ωστόσο, όλοι πίνουν το νερό». Και πράγματι, είχε «πιάσει» τον σφυγμό του μέσου Αμερικανού του fin de siècle, θίγοντας ζητήματα εκ πρώτης όψεως επουσιώδη, όπως π.χ. τα δικαιώματα των ζώων, την επίδραση των νέων τεχνολογικών ανακαλύψεων, την αντίθεση κληρονομικότητας και περιβάλλοντος, τα ζητήματα της σχέσης των δύο φύλων, το φυλετιστικό ζήτημα. Επίσης, σάρκαζε την τάση των Άγγλων να απονέμουν στους εαυτούς τους τίτλους δουκών και δουκισσών. Το «ελαφρό» και περίπλοκο αυτό ανάγνωσμα, όπως είναι η πρόθεσή του, αναδεικνύει μια πτυχή ενός «παλιού» κόσμου που σβήνει ανεπιστρεπτί· την εποχή όπου η κουλτούρα των Αμερικανών βρισκόταν εν τη γενέσει της, διαφοροποιούμενη αισθητά από τη βρετανική ομόλογό της· τον σύνθετο και υπό διαμόρφωσιν χαρακτήρα των ανθρώπινων σχέσεων και τη ρηχότητα κάποιων παραδεδεγμένων αξιών. 

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η νουβέλα «Το κυνήγι του βασιλιά Ματθία» (εκδ. Κριτική).

 

1. Έτσι μεταφράζω τον τίτλο του μυθιστορήματος του Μαρκ Τουέιν The Gilded Age, που βασίστηκε σε διασκευή της περσόνας του Σέλλερς: ο τίτλος αυτός αποδίδει την περίοδο διαφθοράς και χρηματισμού που επικράτησε στην Αμερική από το τέλος του αμερικανικού εμφυλίου έως τις αρχές του 20ού αιώνα.


altΟ Αμερικανός κόμης
Μαρκ Τουέιν
Μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Επίμετρο: Ελένη Κεχαγιόγλου
Πατάκης 2018
Σελ. 330, τιμή εκδότη €14,40

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ MARK TWAIN

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ