alt

Για το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν «Ο Αμερικανός κόμης» (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Πατάκη).

Του Νίκου Ξένιου

Από τη νέα σειρά «Sub Rosa» των εκδόσεων Πατάκη κυκλοφορεί, στη ζωντανή μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου, Ο Αμερικανός κόμης του Μαρκ Τουέιν (1835-1910), με κατατοπιστικό επίμετρο της Ελένης Κεχαγιόγλου. Το μυθιστόρημα πρωτοκυκλοφόρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1892, δεκαέξι χρόνια έπειτα από τον Τομ Σόγιερ και ένα χρόνο πριν από την οικογενειακή μετακίνηση του συγγραφέα στην Ευρώπη.

Επιχειρεί να στηλιτεύσει την πολιτική, τη θρησκεία, την παρωδία των εργατικών συνδικάτων, καθώς και δεκάδες στερεότυπα και προκαταλήψεις. 

Ο Τουέιν ολοκλήρωσε τον Αμερικανό κόμη μέσα σε εβδομήντα μέρες απαγγέλλοντάς το στον φωνογράφο –πράγμα που αργότερα έκανε και με την αυτοβιογραφία του–, με στόχο του να σαρκάσει την Αμερική των «ίσων ευκαιριών», σε μιαν εποχή όπου αντιμετώπιζε τη χρεωκοπία του εκδοτικού του οίκου χάρη σ’ ένα πολυέξοδο χόμπι. (Συναναστρεφόμενος τον Νίκολα Τέσλα και λατρεύοντας την τεχνολογία, διατηρούσε μια γραφομηχανή Remington στο σπίτι του και έκανε άστοχες επενδύσεις στην αγορά γραφομηχανών). Ως κωμωδία παρερμηνευμένων ταυτοτήτων και πολλαπλών εναλλαγών κοινωνικού ρόλου, μέσα από εκτεταμένους διαλόγους (περισσότερους απ’ όσους χρησιμοποιεί σε όλα τα άλλα έργα του), επιχειρεί να στηλιτεύσει την πολιτική, τη θρησκεία, την παρωδία των εργατικών συνδικάτων, καθώς και δεκάδες στερεότυπα και προκαταλήψεις. Όντως, κατατάσσεται σ’ εκείνα τα βιβλία που «ασκούν ιδιαίτερη επίδραση τόσο όταν επιβάλλονται ως αλησμόνητα όσο και όταν κρύβονται στις πτυχές της μνήμης με τη μορφή του συλλογικού ή ατομικού ασυνείδητου» (Ίταλο Καλβίνο).

Η «Εποχή του Χρυσού»1 και η απατηλή υποκρισία της ανώτερης τάξης     

Χωρίς να κατατάσσεται στα «κλασικά» έργα του Τουέιν (όπως είναι ο Τομ Σόγιερ, ο Χάκλμπερι Φιν και Ο πρίγκιπας και ο φτωχός), είναι ωστόσο ένα απολαυστικό βιβλίο με λεπτό χιούμορ. Πρωταγωνιστική θέση στους χαρακτήρες έχει ένας τύπος της βρετανικής κληρονομικής αριστοκρατίας (ο λόρδος Μπέρκλεϋ) που αποκηρύσσει τον τίτλο του. Μοναδικός γιος και κληρονόμος της κομητείας του Ρόσμορ την οποίαν αποποιείται, ο Μπέρκλεϋ Ρόσμορ φτάνει στην Αμερική γεμάτος προσδοκίες για κάποιου τύπου «άνδρωση» στη χώρα των αυτοδημιούργητων, αλλά αποκαρδιώνεται από την πρώτη στιγμή: το ξενοδοχείο όπου διαμένει στην Ουάσινγκτον πιάνει φωτιά. Κατά τη φυγή του μεταμφιέζεται σε Μονόχειρα Πητ, κάνοντας τους πάντες να πιστέψουν πως είναι καουμπόης. Το παιχνίδι που κάνει ο Τουέιν με την εκφορά του ονόματός του (Kirkcudbright Llanover Marjoribanks Sellers Viscount-Berkeley, of Cholmondeley Castle, Warwickshire) είναι μέρος της χαρακτηριστικής σάτιρας που εξαπολύει κατά της παλιάς αγγλικής αριστοκρατίας. 

Με το κοσμικό όνομα Χάουαρντ Τρέισυ, ο Μπέρκλεϋ Ρόσμορ συναντά εκείνον που πράγματι διεκδικεί τίτλους ευγενείας: τον εκκεντρικό Αμερικανό εφευρέτη Μάλμπερρυ Σέλερς. Ο Σέλερς –το άλλο πρωταγωνιστικό πρόσωπο του μυθιστορήματος, ένα είδος αυτο-πορτρέτου του συγγραφέα– είναι ένας καλόκαρδος, ευφάνταστος, όσο και φαντασμένος τυχοδιώκτης που στο κουδούνι του σπιτιού του αναγράφει την ιδιότητα του δικηγόρου, ενώ ενίοτε συστήνεται ως «νομικός πράκτωρ», ως «υλοποιητής-πραγματοποιός» (τύπος που πολύ εκτιμήθηκε στην Αμερική ως αντιπροσωπευτικός του πρακτικού πνεύματος), ως υπνωτιστής και ως ψυχοθεραπευτής, ως ισόβιο μέλος του διπλωματικού σώματος και ως συλλέκτης. Παράλληλα, φέρεται ως βαθμοφόρος στρατιωτικός που ο ιδεαλισμός του τον κάνει να ονειρεύεται τη Σιβηρία ως ιδεώδη τόπο εγκαθίδρυσης ενός ιδεώδους δημοκρατικού πολιτεύματος. Όμως το αριστούργημά του είναι η μηχανή «συμπύκνωσης πνευμάτων», με την οποία μπορεί ν’ ανασταίνει νεκρούς και να επικαλείται τη βοήθειά τους για επίλυση των επίγειων προβλημάτων. Η χιουμοριστική διάθεση κορυφώνεται στο σημείο όπου ο Σέλερς νομίζει πως ο Μπέρκλεϋ Ρόσμορ έχει σκοτωθεί στη φωτιά του ξενοδοχείου του και τρέφει την ψευδαίσθηση ότι έχει τις στάχτες του. Σκέφτεται, λοιπόν, να αποστείλει σε μικρά πακέτα τις υποτιθέμενες στάχτες στον πατέρα του Μπέρκλεϋ, ώστε να του το «φέρει» σιγά-σιγά.

alt

Η παρεξήγηση ως σαρκασμός της ανθρώπινης ματαιοδοξίας

Τι αριστοκρατικό αίμα να έχει ένας νεόκοπος γαιοκτήμονας του δουλοκτητικού Νότου; Αν δεν υπάρχει κάποιος ινδιάνος Τσερόκι στο γενεαλογικό σου δέντρο, ήσουν αναγκασμένος να πληρώσεις αδρά ένα συμβολαιογράφο για να σου προσγράψει κάποιους τίτλους γαιοκτησίας, ώστε να διεκδικήσεις κάποιον παλιό πύργο.

Τι αριστοκρατικό αίμα να έχει ένας νεόκοπος γαιοκτήμονας του δουλοκτητικού Νότου; Αν δεν υπάρχει κάποιος ινδιάνος Τσερόκι στο γενεαλογικό σου δέντρο, ήσουν αναγκασμένος να πληρώσεις αδρά ένα συμβολαιογράφο για να σου προσγράψει κάποιους τίτλους γαιοκτησίας, ώστε να διεκδικήσεις κάποιον παλιό πύργο σε κάποιαν απομεμακρυσμένη περιοχή της γηραιάς Αλβιόνος. Στο σημείο όπου ο Σέλερς μαζί με τον Χώκινς αποφασίζουν να ζωντανέψουν τους νεκρούς για να δημιουργήσουν ένα εργατικό δυναμικό από «ζόμπι» το βιβλίο γίνεται ξεκαρδιστικό.

Άλλος ενδιαφέρων χαρακτήρας είναι ο Ουάσινγκτον Χώκινς: ο γερουσιαστής από το Τσερόκι, ένας μάλλον αποκαρδιωμένος πενηντάρης που συναναστρέφεται τον Σέλερς. Όσο για την κόρη του Σέλερς, τη Σάλλυ, αυτή είναι απόφοιτος κολλεγίου, εξίσου ρομαντική με τον πατέρα της, και ζει μέσα σ’ ένα παραλήρημα μεγαλείου. Αυτοβαφτίζεται «Γκουέντολιν» όταν ο πατέρας της αποκτά τον πολυπόθητο τίτλο του κόμητος του Ρόσμορ, αναδεικνύοντας έτσι το διττό τού χαρακτήρα της. Όταν ο Μπέρκλεϋ καταλήγει να δουλεύει ως ζωγράφος στην υπηρεσία του Σέλερς με το νέο όνομα Τρέισι, ερωτεύεται τη Σάλλυ. Η ξεκαρδιστική παρεξήγηση συνίσταται στο ότι η αιθεροβάμων κόρη απορρίπτει τις ερωτικές του προτάσεις θεωρώντας πως ο παραιτηθείς κόμης διεκδικεί τον νεοαποκτηθέντα τίτλο ευγενείας του πατέρα της. 

Οι κλιματολογικές συνθήκες και άλλα στοιχεία «ελαφρότητος»

Στον «Αμερικανό κόμη», παρά τη συνειδητή προσπάθειά του να μην αναφερθεί στις κλιματολογικές συνθήκες, το ηλιακό σύστημα και τα αστρικά φαινόμενα επηρεάζουν την ανθρώπινη ζωή.

Ο Μαρκ Τουέιν μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί προκάτοχος των «νέων δημοσιογράφων-συγγραφέων» των μέσων του εικοστού αιώνα, όπως ήταν η Τζόαν Ντίντιον, ο Τρούμαν Καπότε, ο Νόρμαν Μέιλερ και ο Τόμας Γουλφ: άρχισε την καριέρα του ως συμβατικός ρεπόρτερ και ανέπτυξε, σταδιακά, τη συνήθεια να βάζει τον εαυτό του μέσα στις ιστορίες του. Στον Αμερικανό κόμη, παρά τη συνειδητή προσπάθειά του να μην αναφερθεί στις κλιματολογικές συνθήκες, το ηλιακό σύστημα και τα αστρικά φαινόμενα επηρεάζουν την ανθρώπινη ζωή. Κατά τον εφευρέτη Σέλερς, οι ηλιακές κηλίδες είναι χειροπιαστά τεκμήρια ενός ενδεκάχρονου κύκλου της ηλιακής δραστηριότητας: ο επίδοξος κόμης επιθυμεί να χρησιμοποιήσει τις ηλιακές κηλίδες στην επανοργάνωση του γήινου κλίματος. Ο Μαρκ Τουέιν, σ’ ένα παράρτημα με τίτλο «Ο καιρός στο βιβλίο αυτό», αναφέρει χαρακτηριστικά: «Πρόκειται για μιαν απόπειρα να γραφτεί ένα βιβλίο από την αρχή μέχρι το τέλος χωρίς να θιγούν οι καιρικές συνθήκες (...) Φυσικά, χωρίς αναφορά στον καιρό δεν μπορείς να αφηγηθείς μιαν ανθρώπινη εμπειρία: όμως αυτή η αναφορά καλό είναι να μπαίνει εκεί όπου δεν θα εμποδίζει τη ροή της αφήγησης (...) Ο καιρός είναι μια ειδικότητα της λογοτεχνίας και μόνο ένα ασκημένο χέρι μπορεί να γράφει σωστά γι’ αυτόν». 

Ένας βαθμός ελαφρότητας στη λογοτεχνία δεν βλάπτει. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Τουέιν, ιδιαίτερα δημοφιλής συγγραφέας, ακόμη και στις μέρες μας, είχε πει πως «τα βιβλία του είναι νερό, ενώ τα βιβλία των υψηλών διανοητών είναι κρασί: ωστόσο, όλοι πίνουν το νερό». Και πράγματι, είχε «πιάσει» τον σφυγμό του μέσου Αμερικανού του fin de siècle, θίγοντας ζητήματα εκ πρώτης όψεως επουσιώδη, όπως π.χ. τα δικαιώματα των ζώων, την επίδραση των νέων τεχνολογικών ανακαλύψεων, την αντίθεση κληρονομικότητας και περιβάλλοντος, τα ζητήματα της σχέσης των δύο φύλων, το φυλετιστικό ζήτημα. Επίσης, σάρκαζε την τάση των Άγγλων να απονέμουν στους εαυτούς τους τίτλους δουκών και δουκισσών. Το «ελαφρό» και περίπλοκο αυτό ανάγνωσμα, όπως είναι η πρόθεσή του, αναδεικνύει μια πτυχή ενός «παλιού» κόσμου που σβήνει ανεπιστρεπτί· την εποχή όπου η κουλτούρα των Αμερικανών βρισκόταν εν τη γενέσει της, διαφοροποιούμενη αισθητά από τη βρετανική ομόλογό της· τον σύνθετο και υπό διαμόρφωσιν χαρακτήρα των ανθρώπινων σχέσεων και τη ρηχότητα κάποιων παραδεδεγμένων αξιών. 

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η νουβέλα «Το κυνήγι του βασιλιά Ματθία» (εκδ. Κριτική).

 

1. Έτσι μεταφράζω τον τίτλο του μυθιστορήματος του Μαρκ Τουέιν The Gilded Age, που βασίστηκε σε διασκευή της περσόνας του Σέλλερς: ο τίτλος αυτός αποδίδει την περίοδο διαφθοράς και χρηματισμού που επικράτησε στην Αμερική από το τέλος του αμερικανικού εμφυλίου έως τις αρχές του 20ού αιώνα.


altΟ Αμερικανός κόμης
Μαρκ Τουέιν
Μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Επίμετρο: Ελένη Κεχαγιόγλου
Πατάκης 2018
Σελ. 330, τιμή εκδότη €14,40

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ MARK TWAIN

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το φοβερό βιβλίο» του Τζέισον Μοτ (κριτική) – Μιλώντας για το πρόβλημα με ένα άλλον τρόπο

«Το φοβερό βιβλίο» του Τζέισον Μοτ (κριτική) – Μιλώντας για το πρόβλημα με ένα άλλον τρόπο

Για το μυθιστόρημα του Τζέισον Μοτ «Το φοβερό βιβλίο» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα). Ένα μυθιστόρημα που «θέλει να διαμορφώσει μια νέα αφήγηση που να μην είναι ούτε μανιχαϊστική, ούτε έντονα διεκδικητική, ούτε να ραπίζει ευθέως τους κυρίαρχους λευκούς για τα δεινά των μαύρων».

...
«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

Για το μυθιστόρημα της Νόρα Ίκστενα [Nora Ikstena] «Μητρικό γάλα» (μτφρ. Μαριάννα Αβούρη, εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Soviet Milk» (2023). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ζωή μ...

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Η Ήλια Μπούρα μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Εύκρατη ζώνη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. «Ένας νέος ποιητής δεν φέρνει τίποτα καινούργιο εκτός από τη βιωματική χρήση των λέξεων που υπάρχουν στη γλώσσα μας τόσες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει, μεταξύ άλλων.

...
«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

Η παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» που ανεβάζει στο Σύγχρονο Θέατ...

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Σύμφωνα με έρευνα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες [Gabriel García Márquez} είναι ο πιο μεταφρασμένος συγγραφέας ισπανόφωνης λογοτεχνίας των τελευταίων είκοσι ετών, εκθρονίζοντας από την πρώτη θέση τον Θερβάντες [Miguel de Cervantes], δημιουργό του «Δον Κιχώτη».

Επιμέλεια: Boo...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ