alt

Για το μυθιστόρημα του Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα «Τα τελευταία μου λόγια (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, εκδ. Gutenberg).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Ισχυρή είναι η τάση πολλών σημαντικών συγγραφέων να προειδοποιούν. Ευαίσθητες μεμβράνες καθώς είναι, εξοπλισμένοι με περισκόπια που σαρώνουν τον κοινωνικό ιστό και με αντένες που πιάνουν τα ανησυχητικά, έστω και εν σπέρματι ακόμη, δρώμενα, μυθιστοριογράφοι όπως ο Τζέιμς Γκράχαμ Μπάλαρντ, ο Κόρμακ ΜακΚάρθυ, ή/και ο Τόμας Πίντσον (που δεν είναι κατ’ ανάγκην συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, αλλά μάλλον δημιουργικοί «τουρίστες στην υπόθεση») μελλοντολογούν ενίοτε με το βλέμμα στραμμένο στον κώδωνα του κινδύνου και το χέρι τους έτοιμο να σημάνει τον δέοντα συναγερμό. Ο Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη είναι φορτωμένος σήμερα με ένα ολιγοσέλιδο, συγκριτικά, μυθιστόρημα που σκοπεί να μας ανησυχήσει και να μας προειδοποιήσει, καθώς και μ’ ένα σημειωματάριο με σελίδες για κάποια παρεμφερή έργα.

Όσο διάβαζα, συνεπαρμένος και πασχίζοντας διαρκώς να παραμείνω ψύχραιμος δεν έπαυα να πηγαινοέρχομαι στις βιβλιοθήκες μου και να κατεβάζω από τα ράφια κι άλλα δυσοίωνα μυθιστορήματα που διατηρούν ομοιότητες μεταξύ τους και επίσης με το εν λόγω του Αργεντινού κινηματογραφιστή και συγγραφέα.

Όσο διάβαζα, συνεπαρμένος και πασχίζοντας διαρκώς να παραμείνω ψύχραιμος (όπως οφείλει να είναι κάθε συγκροτημένος/συγκρατημένος αναγνώστης) το σύντομο και πυκνό μυθιστόρημα του Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα [Santiago Horacio Amigorena, Μπουένος Άιρες, 1962] Τα Τελευταία μου Λόγια (που μετέφρασε δυναμικά η Τιτίκα Δημητρούλια και εξέδωσε ο οίκος Gutenberg στην ήδη πολύτιμη σειρά Aldina, την οποία οραματίστηκε ο αείμνηστος Δημήτρης Αρμάος και διευθύνει λαμπρά η Ζωή Μπέλλα), δεν έπαυα να πηγαινοέρχομαι στις βιβλιοθήκες μου και να κατεβάζω από τα ράφια κι άλλα δυσοίωνα μυθιστορήματα που διατηρούν ομοιότητες μεταξύ τους και επίσης με το εν λόγω του Αργεντινού κινηματογραφιστή και συγγραφέα. Ο οποίος εμφανίζεται εδώ σε ηλικία εκατόν είκοσι τεσσάρων ετών (124!), το 2086, με το όνομα Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (!), και στην Αθήνα, στην Ακρόπολη, τελευταίο καταφύγιο των δύο (2!) όλων κι όλων ανθρώπων που έχουν απομείνει ζωντανοί σε όλον τον πλανήτη. Στις 14 Ιουνίου του 2086, θα εκπνεύσει και ο «Ουίλλιαμ Σαίξπηρ», ενώ έχει προηγηθεί ο θάνατος της Άλμπα, της Σιέρα και του Γιώργου, και θα απομείνει μονάχα ο εικοσάχρονος Μπελαρμέν για να ιστορήσει τον χαλασμό του κόσμου, να αφήσει ένα χνάρι στο τίποτα, να πει τα σκληρά λόγια του ολέθρου, αλλά και να ανάψει ένα κεράκι ελπίδας.

Φλερτάροντας μ’ έναν μεταλλικό μινιμαλισμό, που θυμίζει εντόνως το θρυλικό (ίσως το πιο θρυλικό πειραματικό cult μυθιστόρημα όλων των εποχών – και το τονίζω πανηγυρικά αυτό!), το Wittgenstein's Mistress του ανυπέρβλητου David Markson (1927-2010), με θραύσματα, λακωνικές φράσεις, κινηματογραφικές εικόνες, σημειώσεις, παραθέματα από άλλα έργα (ιδίως από τον Υπερίωνα του Χαίλντερλιν), και με το υλικό του οργανωμένο συνεκτικά σε 165 παραγράφους, ο Αμιγκορένα μάς συγκλονίζει με την ιστόρηση του τέλους του κόσμου που άρχισε να μαίνεται πριν από μερικές δεκαετίες με τον Μεγάλο Σεισμό, με τις Μεγάλες Πλημμύρες, με τον Ιό, με τον Πόλεμο ανάμεσα στους Εκτός και τους Εντός, με τη Μεγάλη Οντολογική Κρίση – με πιο σημερινά λόγια: με την αποτυχία της μείζονος επανασύνδεσης της ποίησης με τη φιλοσοφία (σ. 97), ή με μια ιδιάζουσα λυρική έκλαμψη του Μπελαρμέν, επειδή «Ὁ άνθρωπος δεν έκανε καμία πραγματικά ωραία και πραγματικά σημαντική εφεύρεση μετά τα τρένα» (σ. 71).

Οι εφιαλτικές (αλλά διατυπωμένες εκπληκτικά ήρεμα) περιγραφές του Μεγάλου Τέλους, της Κοσμοχαλασιάς –όπως ορίζει το τέλος ένα άλλο δυσοίωνο μυθιστόρημα, η Χρονιά της Ερήμου (μτφρ. Βασιλική Κνητού, εκδ. Πόλις) του επίσης Αργεντινού, και σχεδόν συνομήλικου με τον Αμιγκορένα, Πέδρο Μαϊράλ (Μπουένος Άιρες, 1970)– συνοδεύονται διακειμενικά με αποσπάσματα από τον Υπερίωνα, με ένα ποίημα του Χόρχε Λούις Μπόρχες («Ἡ κυκλική νύχτα», μεταφρασμένο εδώ από τον Γιώργο Κεντρωτή), με έναν στίχο από την Ιλιάδα, δύο στίχους του Φερνάντο Πεσσόα, και μία παράγραφο από τον «Κένταυρο» του Μορίς ντε Γκερέν [Maurice de Guérin, 1810-1839]. Διόλου τυχαία συνοδεία. Αυτά τα εμβόλιμα κείμενα επιτείνουν την ένταση της προειδοποίησης, αλλά, συνάμα, ανοίγουν τη γλαυκή χαραμάδα της ελπίδας – μια λέξη που σφηνώνει, που μπήγει κυριολεκτικά σχεδόν στην αρχή του ζοφερού μυθιστορήματος ο συγγραφέας (στη 14η παράγραφο και στην 42 σελίδα), θαρρείς για να μας προϊδεάσει ότι μ’ όλο το σκότος και παρ’ όλη τη φρίκη πάντα κάτι θα αχνοφέγγει.

alt
Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα, Πέδρο Μαϊράλ, Κόρμακ ΜακΚάρθυ

Κι αυτό που αχνοφέγγει, κοινοποιείται (μες στο κενό, ναι, στο τίποτα, στον όλεθρο, στον χαμό, στο τέλος, αλλά κοινοποιείται μολαταύτα) με τη γραφή, με το γράψιμο, με τις λέξεις και τις φράσεις, με την οργάνωση του λόγου – και αυτό είναι (πάντα;) η ελπίδα: η κοινοποίηση του ζόφου, ώστε ενδεχομένως να αρθεί, ώστε να τον υπερβούμε, ή, ακόμα καλύτερα, να τον προλάβουμε και να τον αποτρέψουμε.

Κι αυτό που αχνοφέγγει, κοινοποιείται (μες στο κενό, ναι, στο τίποτα, στον όλεθρο, στον χαμό, στο τέλος, αλλά κοινοποιείται μολαταύτα) με τη γραφή, με το γράψιμο, με τις λέξεις και τις φράσεις, με την οργάνωση του λόγου – και αυτό είναι (πάντα;) η ελπίδα: η κοινοποίηση του ζόφου, ώστε ενδεχομένως να αρθεί, ώστε να τον υπερβούμε, ή, ακόμα καλύτερα, να τον προλάβουμε και να τον αποτρέψουμε.

Γράφει ο Αμιγκορένα/Σαίξπηρ/Μπελαρμέν: «Έγραψα για ώρα πολλή. Έγραψα αυτά εδώ. / Έγραψα για το παρελθόν, έγραψα για το παρόν: έγραψα χωρίς να ξέρω γιατί έγραφα. / Όλα αυτά δεν τα έγραψα για να αφήσω πίσω μια μαρτυρία –όταν θα κλείσω τα μάτια μου, δεν θα υπάρξουν μάτια άλλων όντων προικισμένων με το χάρισμα του λόγου, για να ασχοληθούν μ’ αυτά τα λόγια–, αλλά για ν’ ανακουφίσω τη σιωπή των τελευταίων μου ημερών (σ. 136).

Παράλληλη ανάγνωση με τη Χρονιά της Ερήμου, όπου ο Πέδρο Μαϊράλ μάς παρασύρει στην κάτω ρούγα του εφιάλτη που αρχίζει σιγά, κατηφορίζει, κατρακυλάει. Η Κοσμοχαλασιά. Το ένα μετά το άλλο, θραύονται τα αγγεία, σπάζουν οι αρμοί, ξεχαρβαλώνονται οι βεβαιότητες. Μια Αργεντινή, ένας κόσμος που χάνει το τηλέφωνο, το φως, το ίντερνετ, το νερό, τα πάντα. Τσακισμένες βιτρίνες, οδοφράγματα από βιβλία, συγκρούσεις αναίτιες, παράλογες, απρόσμενες. Ο κακός χαμός. Η Κοσμοχαλασιά. Η ανθρωπινότητα τρώει απανωτά σκαμπίλια. Ο παραλογισμός στέφεται βασιλιάς μαστουρωμένος από αναθυμιάσεις καμένης σάρκας. Η ελπίδα εδώ λέγεται Μαρία.

Παράλληλη ανάγνωση και με τον καταβυθισμένο στην οδύνη Δρόμο (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, εκδ. Καστανιώτης) όπου τα πάντα είναι σαν την αρχή ενός παγερού γλαυκώματος που σβήνει τον κόσμο λίγο-λίγο, όπου συναντάμε μουμιοποιημένα πτώματα σαν «θύματα μιας φρικαλέας εκκένωσης», όπου ο ωκεανός είναι κρύος και γκρίζος και «σαλεύει βαριά σαν βυτίο με λειωμένο μέταλλο» (σ. 192), όπου και πάλι, πάντως, αχνοσκιρτάει η ελπίδα, εδώ με τη μορφή ενός αγοριού που ξέρει να διακινδυνεύει προκειμένου να μη χαθεί.

Καταγράφω στο σημειωματάριο μια φράση από τα Τελευταία μου λόγια του Αμιγκορένα, έντεκα λέξεις όλες κι όλες, που για μένα, για τη γενιά μου, για τα όσα έχουμε ακούσει και δει, για τα όσα μας έχουν ενθαρρύνει και μας έχουν ταξιδέψει, μου φαίνεται πλούσια σε σημασία, και σε ελπίδα: «Εγώ ήθελα να έχω γεννηθεί την εποχή που υπήρχαν τα τρένα» (σ. 71). Ω, ναι, εμείς οι happy few γεννηθήκαμε και ζούμε στην εποχή που υπάρχουν τα τρένα!

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ίχνη και χνότα» (εκδ. Γαβριηλίδη).


Αποσπάσματα από τα βιβλία

«Μετά από κάποιες ώρες πορείας, ένιωσα την ανάγκη να φύγω από τη λεωφόρο και τα ερείπιά της, να ξεφύγω από αυτά τα ίχνη της ανθρωπότητας που οι άνθρωποι είχαν αφήσει πίσω τους: απομακρύνθηκα από τον δρόμο και ανέβηκα σ’ έναν πρώτο λόφο». (σ. 138) Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα 

«Ο χρόνος γέμιζε καινούργια πράγματα. Το παρελθόν δεν με πονούσε πια. Μπορούσα να ζήσω μέσα σ’ εκείνη την παράξενη αιωνιότητα». (σ. 341) Πέδρο Μαϊράλ

«Μέρες ατέλειωτες. Ανοιχτωσιά με τη στάχτη να φυσά πάνω απ’ το δρόμο. Το αγόρι καθόταν τη νύχτα μπρος στη φωτιά με τα κομμάτια του χάρτη απλωμένα στα πόδια του. Είχε αποστηθίσει τα ονόματα των πόλεων και των ποταμών και μέτραγε καθημερινά πού βρισκόντουσαν». (σ. 192) Κόρμακ ΜακΚάρθυ


altΤα τελευταία μου λόγια
Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα
Mτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια
Gutenberg 2019
Σελ. 192, τιμή εκδότη €10,00

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

Για το μυθιστόρημα της Νόρα Ίκστενα [Nora Ikstena] «Μητρικό γάλα» (μτφρ. Μαριάννα Αβούρη, εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Soviet Milk» (2023). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ζωή μ...

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

Για το μυθιστόρημα της Άννα Καβάν [Anna Kavan] «Πάγος» (μτφρ. Λευτέρης Καλοσπύρος, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: Η Anna Kavan από τον Walker Evans © Metropolitan Museum of Art.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Η Ήλια Μπούρα μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Εύκρατη ζώνη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. «Ένας νέος ποιητής δεν φέρνει τίποτα καινούργιο εκτός από τη βιωματική χρήση των λέξεων που υπάρχουν στη γλώσσα μας τόσες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει, μεταξύ άλλων.

...
«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

Η παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» που ανεβάζει στο Σύγχρονο Θέατ...

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Σύμφωνα με έρευνα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες [Gabriel García Márquez} είναι ο πιο μεταφρασμένος συγγραφέας ισπανόφωνης λογοτεχνίας των τελευταίων είκοσι ετών, εκθρονίζοντας από την πρώτη θέση τον Θερβάντες [Miguel de Cervantes], δημιουργό του «Δον Κιχώτη».

Επιμέλεια: Boo...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ