alt

Για το μυθιστόρημα του Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα «Τα τελευταία μου λόγια (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, εκδ. Gutenberg).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Ισχυρή είναι η τάση πολλών σημαντικών συγγραφέων να προειδοποιούν. Ευαίσθητες μεμβράνες καθώς είναι, εξοπλισμένοι με περισκόπια που σαρώνουν τον κοινωνικό ιστό και με αντένες που πιάνουν τα ανησυχητικά, έστω και εν σπέρματι ακόμη, δρώμενα, μυθιστοριογράφοι όπως ο Τζέιμς Γκράχαμ Μπάλαρντ, ο Κόρμακ ΜακΚάρθυ, ή/και ο Τόμας Πίντσον (που δεν είναι κατ’ ανάγκην συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, αλλά μάλλον δημιουργικοί «τουρίστες στην υπόθεση») μελλοντολογούν ενίοτε με το βλέμμα στραμμένο στον κώδωνα του κινδύνου και το χέρι τους έτοιμο να σημάνει τον δέοντα συναγερμό. Ο Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη είναι φορτωμένος σήμερα με ένα ολιγοσέλιδο, συγκριτικά, μυθιστόρημα που σκοπεί να μας ανησυχήσει και να μας προειδοποιήσει, καθώς και μ’ ένα σημειωματάριο με σελίδες για κάποια παρεμφερή έργα.

Όσο διάβαζα, συνεπαρμένος και πασχίζοντας διαρκώς να παραμείνω ψύχραιμος δεν έπαυα να πηγαινοέρχομαι στις βιβλιοθήκες μου και να κατεβάζω από τα ράφια κι άλλα δυσοίωνα μυθιστορήματα που διατηρούν ομοιότητες μεταξύ τους και επίσης με το εν λόγω του Αργεντινού κινηματογραφιστή και συγγραφέα.

Όσο διάβαζα, συνεπαρμένος και πασχίζοντας διαρκώς να παραμείνω ψύχραιμος (όπως οφείλει να είναι κάθε συγκροτημένος/συγκρατημένος αναγνώστης) το σύντομο και πυκνό μυθιστόρημα του Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα [Santiago Horacio Amigorena, Μπουένος Άιρες, 1962] Τα Τελευταία μου Λόγια (που μετέφρασε δυναμικά η Τιτίκα Δημητρούλια και εξέδωσε ο οίκος Gutenberg στην ήδη πολύτιμη σειρά Aldina, την οποία οραματίστηκε ο αείμνηστος Δημήτρης Αρμάος και διευθύνει λαμπρά η Ζωή Μπέλλα), δεν έπαυα να πηγαινοέρχομαι στις βιβλιοθήκες μου και να κατεβάζω από τα ράφια κι άλλα δυσοίωνα μυθιστορήματα που διατηρούν ομοιότητες μεταξύ τους και επίσης με το εν λόγω του Αργεντινού κινηματογραφιστή και συγγραφέα. Ο οποίος εμφανίζεται εδώ σε ηλικία εκατόν είκοσι τεσσάρων ετών (124!), το 2086, με το όνομα Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (!), και στην Αθήνα, στην Ακρόπολη, τελευταίο καταφύγιο των δύο (2!) όλων κι όλων ανθρώπων που έχουν απομείνει ζωντανοί σε όλον τον πλανήτη. Στις 14 Ιουνίου του 2086, θα εκπνεύσει και ο «Ουίλλιαμ Σαίξπηρ», ενώ έχει προηγηθεί ο θάνατος της Άλμπα, της Σιέρα και του Γιώργου, και θα απομείνει μονάχα ο εικοσάχρονος Μπελαρμέν για να ιστορήσει τον χαλασμό του κόσμου, να αφήσει ένα χνάρι στο τίποτα, να πει τα σκληρά λόγια του ολέθρου, αλλά και να ανάψει ένα κεράκι ελπίδας.

Φλερτάροντας μ’ έναν μεταλλικό μινιμαλισμό, που θυμίζει εντόνως το θρυλικό (ίσως το πιο θρυλικό πειραματικό cult μυθιστόρημα όλων των εποχών – και το τονίζω πανηγυρικά αυτό!), το Wittgenstein's Mistress του ανυπέρβλητου David Markson (1927-2010), με θραύσματα, λακωνικές φράσεις, κινηματογραφικές εικόνες, σημειώσεις, παραθέματα από άλλα έργα (ιδίως από τον Υπερίωνα του Χαίλντερλιν), και με το υλικό του οργανωμένο συνεκτικά σε 165 παραγράφους, ο Αμιγκορένα μάς συγκλονίζει με την ιστόρηση του τέλους του κόσμου που άρχισε να μαίνεται πριν από μερικές δεκαετίες με τον Μεγάλο Σεισμό, με τις Μεγάλες Πλημμύρες, με τον Ιό, με τον Πόλεμο ανάμεσα στους Εκτός και τους Εντός, με τη Μεγάλη Οντολογική Κρίση – με πιο σημερινά λόγια: με την αποτυχία της μείζονος επανασύνδεσης της ποίησης με τη φιλοσοφία (σ. 97), ή με μια ιδιάζουσα λυρική έκλαμψη του Μπελαρμέν, επειδή «Ὁ άνθρωπος δεν έκανε καμία πραγματικά ωραία και πραγματικά σημαντική εφεύρεση μετά τα τρένα» (σ. 71).

Οι εφιαλτικές (αλλά διατυπωμένες εκπληκτικά ήρεμα) περιγραφές του Μεγάλου Τέλους, της Κοσμοχαλασιάς –όπως ορίζει το τέλος ένα άλλο δυσοίωνο μυθιστόρημα, η Χρονιά της Ερήμου (μτφρ. Βασιλική Κνητού, εκδ. Πόλις) του επίσης Αργεντινού, και σχεδόν συνομήλικου με τον Αμιγκορένα, Πέδρο Μαϊράλ (Μπουένος Άιρες, 1970)– συνοδεύονται διακειμενικά με αποσπάσματα από τον Υπερίωνα, με ένα ποίημα του Χόρχε Λούις Μπόρχες («Ἡ κυκλική νύχτα», μεταφρασμένο εδώ από τον Γιώργο Κεντρωτή), με έναν στίχο από την Ιλιάδα, δύο στίχους του Φερνάντο Πεσσόα, και μία παράγραφο από τον «Κένταυρο» του Μορίς ντε Γκερέν [Maurice de Guérin, 1810-1839]. Διόλου τυχαία συνοδεία. Αυτά τα εμβόλιμα κείμενα επιτείνουν την ένταση της προειδοποίησης, αλλά, συνάμα, ανοίγουν τη γλαυκή χαραμάδα της ελπίδας – μια λέξη που σφηνώνει, που μπήγει κυριολεκτικά σχεδόν στην αρχή του ζοφερού μυθιστορήματος ο συγγραφέας (στη 14η παράγραφο και στην 42 σελίδα), θαρρείς για να μας προϊδεάσει ότι μ’ όλο το σκότος και παρ’ όλη τη φρίκη πάντα κάτι θα αχνοφέγγει.

alt
Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα, Πέδρο Μαϊράλ, Κόρμακ ΜακΚάρθυ

Κι αυτό που αχνοφέγγει, κοινοποιείται (μες στο κενό, ναι, στο τίποτα, στον όλεθρο, στον χαμό, στο τέλος, αλλά κοινοποιείται μολαταύτα) με τη γραφή, με το γράψιμο, με τις λέξεις και τις φράσεις, με την οργάνωση του λόγου – και αυτό είναι (πάντα;) η ελπίδα: η κοινοποίηση του ζόφου, ώστε ενδεχομένως να αρθεί, ώστε να τον υπερβούμε, ή, ακόμα καλύτερα, να τον προλάβουμε και να τον αποτρέψουμε.

Κι αυτό που αχνοφέγγει, κοινοποιείται (μες στο κενό, ναι, στο τίποτα, στον όλεθρο, στον χαμό, στο τέλος, αλλά κοινοποιείται μολαταύτα) με τη γραφή, με το γράψιμο, με τις λέξεις και τις φράσεις, με την οργάνωση του λόγου – και αυτό είναι (πάντα;) η ελπίδα: η κοινοποίηση του ζόφου, ώστε ενδεχομένως να αρθεί, ώστε να τον υπερβούμε, ή, ακόμα καλύτερα, να τον προλάβουμε και να τον αποτρέψουμε.

Γράφει ο Αμιγκορένα/Σαίξπηρ/Μπελαρμέν: «Έγραψα για ώρα πολλή. Έγραψα αυτά εδώ. / Έγραψα για το παρελθόν, έγραψα για το παρόν: έγραψα χωρίς να ξέρω γιατί έγραφα. / Όλα αυτά δεν τα έγραψα για να αφήσω πίσω μια μαρτυρία –όταν θα κλείσω τα μάτια μου, δεν θα υπάρξουν μάτια άλλων όντων προικισμένων με το χάρισμα του λόγου, για να ασχοληθούν μ’ αυτά τα λόγια–, αλλά για ν’ ανακουφίσω τη σιωπή των τελευταίων μου ημερών (σ. 136).

Παράλληλη ανάγνωση με τη Χρονιά της Ερήμου, όπου ο Πέδρο Μαϊράλ μάς παρασύρει στην κάτω ρούγα του εφιάλτη που αρχίζει σιγά, κατηφορίζει, κατρακυλάει. Η Κοσμοχαλασιά. Το ένα μετά το άλλο, θραύονται τα αγγεία, σπάζουν οι αρμοί, ξεχαρβαλώνονται οι βεβαιότητες. Μια Αργεντινή, ένας κόσμος που χάνει το τηλέφωνο, το φως, το ίντερνετ, το νερό, τα πάντα. Τσακισμένες βιτρίνες, οδοφράγματα από βιβλία, συγκρούσεις αναίτιες, παράλογες, απρόσμενες. Ο κακός χαμός. Η Κοσμοχαλασιά. Η ανθρωπινότητα τρώει απανωτά σκαμπίλια. Ο παραλογισμός στέφεται βασιλιάς μαστουρωμένος από αναθυμιάσεις καμένης σάρκας. Η ελπίδα εδώ λέγεται Μαρία.

Παράλληλη ανάγνωση και με τον καταβυθισμένο στην οδύνη Δρόμο (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, εκδ. Καστανιώτης) όπου τα πάντα είναι σαν την αρχή ενός παγερού γλαυκώματος που σβήνει τον κόσμο λίγο-λίγο, όπου συναντάμε μουμιοποιημένα πτώματα σαν «θύματα μιας φρικαλέας εκκένωσης», όπου ο ωκεανός είναι κρύος και γκρίζος και «σαλεύει βαριά σαν βυτίο με λειωμένο μέταλλο» (σ. 192), όπου και πάλι, πάντως, αχνοσκιρτάει η ελπίδα, εδώ με τη μορφή ενός αγοριού που ξέρει να διακινδυνεύει προκειμένου να μη χαθεί.

Καταγράφω στο σημειωματάριο μια φράση από τα Τελευταία μου λόγια του Αμιγκορένα, έντεκα λέξεις όλες κι όλες, που για μένα, για τη γενιά μου, για τα όσα έχουμε ακούσει και δει, για τα όσα μας έχουν ενθαρρύνει και μας έχουν ταξιδέψει, μου φαίνεται πλούσια σε σημασία, και σε ελπίδα: «Εγώ ήθελα να έχω γεννηθεί την εποχή που υπήρχαν τα τρένα» (σ. 71). Ω, ναι, εμείς οι happy few γεννηθήκαμε και ζούμε στην εποχή που υπάρχουν τα τρένα!

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ίχνη και χνότα» (εκδ. Γαβριηλίδη).


Αποσπάσματα από τα βιβλία

«Μετά από κάποιες ώρες πορείας, ένιωσα την ανάγκη να φύγω από τη λεωφόρο και τα ερείπιά της, να ξεφύγω από αυτά τα ίχνη της ανθρωπότητας που οι άνθρωποι είχαν αφήσει πίσω τους: απομακρύνθηκα από τον δρόμο και ανέβηκα σ’ έναν πρώτο λόφο». (σ. 138) Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα 

«Ο χρόνος γέμιζε καινούργια πράγματα. Το παρελθόν δεν με πονούσε πια. Μπορούσα να ζήσω μέσα σ’ εκείνη την παράξενη αιωνιότητα». (σ. 341) Πέδρο Μαϊράλ

«Μέρες ατέλειωτες. Ανοιχτωσιά με τη στάχτη να φυσά πάνω απ’ το δρόμο. Το αγόρι καθόταν τη νύχτα μπρος στη φωτιά με τα κομμάτια του χάρτη απλωμένα στα πόδια του. Είχε αποστηθίσει τα ονόματα των πόλεων και των ποταμών και μέτραγε καθημερινά πού βρισκόντουσαν». (σ. 192) Κόρμακ ΜακΚάρθυ


altΤα τελευταία μου λόγια
Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα
Mτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια
Gutenberg 2019
Σελ. 192, τιμή εκδότη €10,00

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Ο δημοφιλής συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας Τζο Νέσμπο [Jo Nesbø] αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.

Επιμέλεια: Ευλαλία Πάνου

...
Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 10ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός Παναγής Παναγιωτόπουλος. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά, την Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου, στις 7μμ.

Επιμέλεια: Book Press

Βίος ...

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ