alt

Για το βιβλίο του Περικλή Σφυρίδη «Φρίντα Σφυρίδη - Η ζωγράφος της Σκύρου».

Του Παναγιώτη Γούτα

Η Φρίντα Σφυρίδη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1937. Εργάστηκε ως δασκάλα ζωγραφικής στα ιδιωτικά σχολεία της Θεσσαλονίκης «Μακεδονικά Εκπαιδευτήρια» και «Πρότυπα Εκπαιδευτήρια», παρουσιάζοντας κάθε χρόνο εκθέσεις ζωγραφικής των μαθητών της. Ζωγράφιζε η ίδια από μικρή και ευτύχησε, στη διάρκεια της καλλιτεχνικής της πορείας, να γνωρίσει τρεις σημαντικούς ζωγράφους της Θεσσαλονίκης, από τους οποίους επηρεάστηκε καλλιτεχνικά. Τον κατ’ εξοχήν δάσκαλό της, τον Στέλιο Μαυρομάτη, στο ατελιέ του οποίου διδάχτηκε την τεχνική της ακουαρέλας και την τεχνοτροπία της «μεικτής τεχνικής». Τον Πάνο Παπανάκο, από τον οποίο διδάχτηκε τον τρόπο με τον οποίον εκείνος δούλευε τις τέμπερες στα έργα του. Και τον ζωγράφο και γραφίστα Κάρολο Τσίζεκ, που, με τα έργα του της απλής ή της πολλαπλής μονοτυπίας, έδωσε ώθηση στις καλλιτεχνικές της αναζητήσεις. Η επίδραση του έργου των τριών προαναφερθέντων προσώπων ξεχωριστά υπήρξε γόνιμη και δημιουργική στο έργο της Φρίντας Σφυρίδη, κάνοντάς την να κατακτήσει η ίδια ένα απόλυτα προσωπικό ύφος.

Ένα χρόνο μετά τον θάνατο της Φρίντας Σφυρίδη από καρκίνο (2016), δηλαδή το 2017, ο σύντροφός της στη ζωή και σημαντικός πεζογράφος και κριτικός Περικλής Σφυρίδης, ετοίμασε, ιδίοις αναλώμασιν, ένα λεύκωμα με πίνακες της Φρίντας, ταξινομώντας τους ανά θεματική ενότητα, με βιογραφικά στοιχεία της ζωγράφου, εκτενές τεχνοκριτικό κείμενο (με στοιχεία μαρτυρίας) του ίδιου για τη ζωγραφική της και, τέλος, με δύο αυτοσχόλια της ίδιας της ζωγράφου για το συνολικό της έργο.

Από το εκτενές, μεστό και κατατοπιστικό κείμενο του Περικλή Σφυρίδη –ο ίδιος, εκτός από πεζογράφος και κριτικός λογοτεχνίας, έχει τυπώσει και βιβλία τεχνοκριτικής, κυρίως για ζωγράφους της Θεσσαλονίκης– σημειώνω και επικεντρώνομαι στις παρακάτω διαπιστώσεις (ή και πληροφορίες) αναφορικά με το έργο της Φρίντας Σφυρίδη.

Από τη δεκαετία του ’80, η Φρίντα Σφυρίδη νιώθει την ανάγκη ν’ απαθανατίσει ζωγραφικά όλα τα ξωκλήσια της Σκύρου –τόπος καταγωγής του πατέρα του Περικλή Σφυρίδη, που τον αγάπησε και τον αισθάνθηκε και η ίδια ως δικό της τόπο.

Υπήρξε αυτοδίδακτη ζωγράφος, και εμφανίστηκε καλλιτεχνικά στη δεκαετία του 1970, με ακουαρέλες.

Η πρώτη ζωγραφική της περίοδος χαρακτηρίζεται από μια ιμπρεσιονιστική διάθεση, αφού προσπαθούσε να αποδώσει εικαστικά τη φευγαλέα συγκίνηση που της προκαλούσαν τα λουλούδια σε γλάστρες ή ανθοδοχεία ή ανθισμένα κλωνάρια οπωροφόρων δέντρων ή αγριολούλουδα (σελ. 9).

Άρχισε να παρουσιάζει τα έργα της από το 1976 σε ομαδικές εκθέσεις στη Μικρή Πινακοθήκη «Διαγώνιος» του Ντίνου Χριστιανόπουλου – όλοι, πλέον, αντιλαμβάνονται πως ο αυστηρός και τελειομανής ποιητής της Θεσσαλονίκης δεν θα επέτρεπε την έκθεση έργων στην πινακοθήκη του κάποιων δημιουργών, που, τουλάχιστον, δεν είχαν να παρουσίαζαν (αν όχι κάτι το εξαιρετικό) τουλάχιστον κάτι το ξεχωριστό και το ενδιαφέρον. Εκεί πραγματοποίησε και την πρώτη ατομική της έκθεση το 1983 με λουλούδια (ακουαρέλες). 

Από τη δεκαετία του ’80, η Φρίντα Σφυρίδη νιώθει την ανάγκη ν’ απαθανατίσει ζωγραφικά όλα τα ξωκλήσια της Σκύρου –τόπος καταγωγής του πατέρα του Περικλή Σφυρίδη, που τον αγάπησε και τον αισθάνθηκε και η ίδια ως δικό της τόπο, αφού εκεί η οικογένεια Σφυρίδη έχει το εξοχικό της κατάλυμα, κι η ζωγράφος στο νησί έμενε, για χρόνια, από την άνοιξη έως το φθινόπωρο– κάτι για το οποίο «συνέβαλε καθοριστικά η γνωριμία της με τον Παπανάκο, που και αυτός, στη ζωγραφική του πορεία, είχε ακολουθήσει αυτόν τον τρόπο∙ αγαπούσε επίσης τη θρησκευτική μας παράδοση κι έχει δημιουργήσει μια παρόμοια ενότητα από εκκλησίες, ξωκλήσια και προσκυνητάρια» (σελ. 11). Το ότι η Φρίντα Σφυρίδη κατόρθωσε μια πετυχημένη σύζευξη του εικαστικού της στόχου με τα προσωπικά συναισθήματα που της προσέφερε το κάθε ξωκλήσι που ζωγράφιζε, κατά τον Σφυρίδη, ίσως οφείλεται πως, πέρα από προσωπική ευαισθησία, γνώριζε την ιστορία που κουβαλούσε το κάθε ξωκλήσι, έχοντας, επιπλέον, συμμετάσχει πολλές φορές σε λειτουργίες που γίνονταν στα ξωκλήσια αυτά (σελ. 12). (Εδώ, ο Σφυρίδης ως καθαρά βιωματικός πεζογράφος, επιχειρεί, και με την ιδιότητα του τεχνοκριτικού, ν’ αναδείξει την καταλυτική σημασία του βιώματος και σ’ ένα έργο ζωγραφικής).

altΜια άλλη θεματική ενότητα του έργου της Φρίντας Σφυρίδη είναι το Σκυριανό καρναβάλι και οι Γέροι, οι Κορέλες και οι Φράγκοι. Ο Περικλής Σφυρίδης κάνει μια διεξοδική αναφορά στα σκυριανά αυτά έθιμα για να μπορέσει ο μελετητής της ζωγραφικής της Φρίντας Σφυρίδη (ή και ο απλός φιλότεχνος) να αντιληφθεί και να νιώσει περισσότερο τόσο τη θεματική επιλογή της ζωγράφου όσο και τον ψυχισμό της, που αντανακλάται στα συγκεκριμένα έργα της. Το ίδιο κάνει, παρακάτω, και για τα Σκυριανά αλογάκια – μια ακόμη θεματική ενότητα των έργων της ζωγράφου. Τα έργα των δύο αυτών ενοτήτων η Φρίντα Σφυρίδη τα παρουσίασε το 1998 και 2001 αντίστοιχα στην αίθουσα εκθέσεων του Πνευματικού Κέντρου της Σκύρου.

Η σημαντικότερη, κατά τη γνώμη μου, καλλιτεχνική στιγμή του συνολικού έργου της Φρίντας Σφυρίδη είναι η ενότητά της «Καΐκια και βάρκες» (Ιανός Θεσσαλονίκης, 2004). Στους πίνακες αυτούς, που απουσιάζει παντελώς το ανθρώπινο στοιχείο, αναδεικνύεται εντυπωσιακά η εγκατάλειψη, ο παροπλισμός, η αποσάθρωση των υλικών πραγμάτων (και, κατ’ επέκταση, των ανθρώπων που απουσιάζουν), αλλά και η περιπλάνηση, η μοναξιά, η ανθρώπινη μοίρα εν γένει, και αυτή η αιώνια περιδιάβαση του ανθρώπινου βλέμματος πάνω στο δίπολο ζωή-θάνατος. Γράφει, στη σελ. 19, ο Περικλής Σφυρίδης: «Βάρκες, λοιπόν, σε ήσυχα νερά και ήρεμα λιμανάκια ή ακρογιάλια που αναδίδουν μια εσωτερική γαλήνη, βάρκες σε φουρτουνιασμένο πέλαγος που προκαλούν αισθήματα κινδύνου ή φόβου, σκαριά καλοφτιαγμένα που δεν κρύβουν την περηφάνια τους, και, τέλος, βάρκες τραβηγμένες έξω, στη στεριά, τον χειμώνα, που εκφράζουν μια θυμόσοφη καρτερία…» (σελ. 19).

«…Δεν ξέρω αν αυτή την αγάπη για το νησί, τη Σκύρο, την παράδοση και την κατάνυξη που νιώθω στις εκκλησίες και τα ξωκλήσια της, κατόρθωσα να τα μετουσιώσω σε εικαστική δημιουργία. Εγώ γνωρίζω μόνο ότι προσπάθησα».
Φρίντα Σφυρίδη

Ακολουθεί η σειρά «Λάφυρα από στεριά και θάλασσα» (Ιανός Θεσσαλονίκης, 2008) ∙ έργα συνήθως μεγάλων διαστάσεων δουλεμένα με ακρυλικά χρώματα και λάδια,  όπου, εκτός από βάρκες και καΐκια, η θεματική ματιά της επεκτείνεται στο Χωριό (έτσι λένε οι Σκυριανοί τη χώρα) που με τα άσπρα του κυβόσχημα σπιτάκια να σκαρφαλώνουν από τον παραθαλάσσιο οικισμό Μαγαζιά μέχρι το Κάστρο στην κορυφή του λόφου, αλλά και τοπία από εξοχές της Σκύρου με χωράφια και αιωνόβια δέντρα, ελιές και πεύκα.              

Η τελευταία σειρά πινάκων της ζωγραφικής δημιουργίας, της Φρίντας Σφυρίδη με τον τίτλο «Κατάνυξη», παρουσιάστηκε στη Θεσσαλονίκη (αίθουσα εκθέσεων του «Πολιτιστικού Συλλόγου Σαράντα Εκκλησιών» (2008) και στο Βερολίνο (2010). Εσωτερικά εκκλησιών, μισοκαταστραμμένες τοιχογραφίες, φορητές εικόνες των αγίων, μανουάλια με αναμμένα κεριά, καντήλια, ιερά σκεύη και ξυλόγλυπτα τέμπλα κυριαρχούν στους πίνακες αυτής της ενότητας. Ο Περικλής Σφυρίδης επισημαίνει επ’ αυτών: «Η χρωματική της γλώσσα χαμηλώνει. Όλο το στήσιμο του πίνακα αποπνέει μια μορφή ορθόδοξης χριστιανικής κατάνυξης, κάτι που εμένα προσωπικά με ξάφνιασε, αφού η Φρίντα στη ζωή της δεν υπήρξε βαθιά θρησκευόμενο άτομο» (σελ. 20).

Ας κλείσει, όμως, αυτό το κείμενο όχι η διεισδυτική και εύστοχη ματιά του Σφυρίδη πάνω στη ζωγραφική της Φρίντας Σφυρίδη, αλλά η ίδια η ζωγράφος της Σκύρου, στον επίλογο του δεύτερου αυτοσχόλιού της: «…Δεν ξέρω αν αυτή την αγάπη για το νησί, τη Σκύρο, την παράδοση και την κατάνυξη που νιώθω στις εκκλησίες και τα ξωκλήσια της, κατόρθωσα να τα μετουσιώσω σε εικαστική δημιουργία. Εγώ γνωρίζω μόνο ότι προσπάθησα» (17 Οκτωβρίου 2008).

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

altΦρίντα Σφυρίδη
Η ζωγράφος της Σκύρου
Περικλής Σφυρίδης
Ιδίοις αναλώμασιν, Θεσσαλονίκη 2017
Σελ. 104

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΣΦΥΡΙΔΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Χιούι» του Ευγένιου Ο’ Νηλ (κριτική) – έργο για «το θέατρο του μέλλοντος»

«Χιούι» του Ευγένιου Ο’ Νηλ (κριτική) – έργο για «το θέατρο του μέλλοντος»

Για το θεατρικό έργο του Ευγένιου Ο’ Νηλ [Eugene O'Neill] «Χιούι» (μτφρ. Άσπα Τομπούλη, εκδ. Ηριδανός). Κεντρική εικόνα: Ο Jason Robards στο «Χιούι», Λος Άντζελες, 1965.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Ο Ευγένιος Ο’ Νηλ υποστήριζε ότι το έργο του «Χιούι» (H...

«Η πρόσληψη του Ίψεν στην Ελλάδα» της Άννας Σταυρακοπούλου (κριτική)

«Η πρόσληψη του Ίψεν στην Ελλάδα» της Άννας Σταυρακοπούλου (κριτική)

Για τη μελέτη της Άννας Σταυρακοπούλου «Η πρόσληψη του Ίψεν στην Ελλάδα – Έμφυλες οπτικές και μεταφραστικές προσεγγίσεις» (εκδ. Κάπα Εκδοτική).

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

«Να μου κάνουν τη χάρη να μ’αφήσουν ήσυχο με το τι σκέφτομ...

«Θεόδωρος Τερζόπουλος: Ο σκηνοθέτης στο μεταίχμιο - Ανιχνεύοντας το υπερπολιτισμικό θέατρο» του Δημήτρη Τσατσούλη (κριτική)

«Θεόδωρος Τερζόπουλος: Ο σκηνοθέτης στο μεταίχμιο - Ανιχνεύοντας το υπερπολιτισμικό θέατρο» του Δημήτρη Τσατσούλη (κριτική)

Για το βιβλίο του Δημήτρη Τσατσούλη «Θεόδωρος Τερζόπουλος: ο σκηνοθέτης στο μεταίχμιο - Ανιχνεύοντας το υπερπολιτισμικό θέατρο» (εκδ. 24 Γράμματα). 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η πρόσφατη παράσταση της αισχύλειας τριλογίας «...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

Για το βιβλίο του Εντ Γιόνγκ [Ed Yong] «Ένας απέραντος κόσμος» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Πεδίο), «ένα μεγάλο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας, στην προσπάθεια να αξιολογήσουμε ορθότερα την παρουσία μας σε τούτο τον πλανήτη». 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

Δημήτρης Καραγιάννης: «Το κακό δεν έχει οντότητα, αναφύεται εκεί που απουσιάζει το φως της ζωής»

Δημήτρης Καραγιάννης: «Το κακό δεν έχει οντότητα, αναφύεται εκεί που απουσιάζει το φως της ζωής»

Με αφορμή το βιβλίο του, «Κρυμμένη ψυχική ομορφιά» (εκδ. Αρμός), ο Δημήτρης Καραγιάννης, παιδοψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, μιλά για τη συστημική ψυχοθεραπεία, το κακό, τα ένστικτα και τις ενορμήσεις, και λέει ότι  «η καλοσύνη μπορεί στην αυθεντική έκφρασή της να αποτελεί έκφραση της ψυχικής ομορφιάς».  ...

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ