alt

Για το βιβλίο του Θανάση Αγάθου Η κινηματογραφική όψη του Γρηγορίου Ξενόπουλου (εκδ. Γκοβόστη).

Της Νότας Χρυσίνα

Ο Θανάσης Αγάθος, καθηγητής του ΕΚΠΑ και συγγραφέας, έχει αφιερώσει αυτό το βιβλίο στον Βασίλη Βασιλικό ο οποίος στάθηκε, όπως εξομολογείται, η αφορμή να ξεκινήσει την μελέτη του για τον Ξενόπουλο καθώς ήταν καλεσμένος στην αφιερωμένη στον Ξενόπουλο εκπομπή «Άξιον Εστί» (ΕΤ 3). Όπως γράφει στον πρόλογο ο συγγραφέας η έρευνά του εστιάζει σε δυο σημεία: στην πρόσληψη του κινηματογράφου από τον Ξενόπουλο και στην πρόσληψη του Ξενόπουλου από τον κινηματογράφο.

altΟ Αγάθος πραγματεύεται, διεξοδικά κατά την γνώμη μου, την πρόσληψη του κινηματογράφου από τον Ξενόπουλο στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, όπου παραθέτει τις απόψεις του για τον κινηματογράφο έτσι όπως εκφράστηκαν δημόσια μέσα από άρθρα του στο περιοδικό «Διάπλαση των Παίδων» αλλά και σε πλήθος εφημερίδων και περιοδικών όπως: «Άστυ», «Αθηναϊκά Νέα», «Έθνος», «Εικονογραφημένη Εστία», «Παναθήναια» κ.ά. Στο τέλος του κάθε κεφαλαίου ακολουθεί πλούτος παραπομπών.

alt
     Η Μαρίκα Κοτοπούλη
     από την ταινία Ο κακός δρόμος (1933)

Το πρώτο μέρος της έρευνας του Αγάθου συμπληρώνεται με επάρκεια από την θεματοποίηση του κινηματογράφου από τον Ξενόπουλο στο μυθιστόρημά του Ο Ουρανοκατέβατος (1943-44), που συνδέεται διακειμενικά με την Λυγερή του Καρκαβίτσα, και το οποίο παρουσιάζεται στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου, αλλά και από την παρουσίαση του Ξενόπουλου ως σεναριογράφου στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου. Ο Ξενόπουλος έγραψε το σενάριο της Στέλλας Βιολάντη (1931), το οποίο είχε γραφτεί πρώτα ως διήγημα και μετά ως θεατρικό, στο οποίο είχε αφιερώσει ποίημα ο Κωστής Παλαμάς, και έγραψε, επίσης, το σενάριο Ο κακός δρόμος (1933), βασισμένο στην ομώνυμη νουβέλα του. Το έργο προβλήθηκε και στις ΗΠΑ και πρωταγωνιστούσαν δύο σπουδαίες γυναίκες ηθοποιοί, η Κυβέλη και η Μαρίκα Κοτοπούλη.

Το δεύτερο μέρος της έρευνας του Αγάθου, για την πρόσληψη του Ξενόπουλου από τον κινηματογράφο παρουσιάζεται στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου όπου αναλύονται οι ταινίες που βασίζονται σε πεζογραφήματα ή θεατρικά έργα του Ξενόπουλου. Περιγράφονται και αναλύονται οι ταινίες: Κόκκινος Βράχος (1949) του Γρηγόρη Γρηγορίου, Πρέπει να τα παντρέψουμε (1953) του Μαυρίκιου Νόβακ, Μέχρι το πλοίο (1966) του Αλέξη Δαμιανού όπου υπάρχει το διήγημα «Νανότα», Όλοι οι άντρες είναι ίδιοι (1966) του Αλέκου Σακελλάριου, Επαναστάτης Ποπολάρος (1971) του Γιάννη Δαλιανίδη. Ο Αγάθος παραθέτει την κριτικογραφία της εποχής για τις παραπάνω ταινίες και εξετάζει την πιστότητα ή μη των σεναρίων και της σκηνοθεσίας στα πεζογραφήματα του Ξενόπουλου σύμφωνα και με τις «σύγχρονες» λογοτεχνικές θεωρίες του Roland Barthes και του Wolfgang Iser. Ο Ξενόπουλος πέθανε το 1951 χωρίς να δει τις κινηματογραφικές διασκευές των έργων του. Ωστόσο οι διασκευές συνεχίστηκαν στο νέο μέσο, την τηλεόραση, στο οποίο γίνεται αναφορά στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου.

Είναι αξιοσημείωτο ότι τα πεζογραφήματα του Ξενόπουλου που «πήραν τον δρόμο της κινηματογράφησης» αναφέρονται στην ηθογραφία του -τοποθετούνται κυρίως στη Ζάκυνθο-, και όχι στα αστικά ρεαλιστικά μυθιστορήματά του.

Είναι αξιοσημείωτο ότι τα πεζογραφήματα του Ξενόπουλου που «πήραν τον δρόμο της κινηματογράφησης» αναφέρονται στην ηθογραφία του -τοποθετούνται κυρίως στη Ζάκυνθο-, και όχι στα αστικά ρεαλιστικά μυθιστορήματά του. Επομένως δεν έχουμε μια ακριβή εικόνα του έργου του «της αφηγηματικής του ευχέρειας, της οξύτητας της παρατήρησής του αλλά και της ζωντάνιας των προσώπων και των συνθηκών της εποχής» που τόσο επαινέθηκαν από την κριτική της εποχής του. Ο Αγάθος, αντίθετα, υποστηρίζει ότι ο Ξενόπουλος βγήκε κερδισμένος από τις διασκευές καθώς αυτές «προσθέτουν πλούτο κινούμενων εικόνων, μουσική, αρχιτεκτονική, διάλογο που ακούγεται και άλλα. Οι ξενοπουλικοί μύθοι εμπλουτίζονται από την φιλμική γλώσσα που τους προσδίδει νέα δυναμική και αντοχή στον χρόνο».

Η θέση του Ξενόπουλου ως προς τον κινηματογράφο χαρακτηρίζεται από αμφιθυμία, καθώς από την μία γοητεύεται από το μέσο και την τεχνική του, αλλά και την απήχηση που είχε στον λαό, ενώ από την άλλη το κρίνει αυστηρά σε σχέση με το θέατρο. Ο Ξενόπουλος προτιμά το θέατρο καθώς είναι η τέχνη του λόγου για το οποίο «γράφει συστηματικά επί τρεις δεκαετίες», ενώ τον κινηματογράφο τον χαρακτηρίζει «παντομίμα». Φυσικά οι πρώτες ταινίες είναι βωβές. Η αρχικά αρνητική στάση του Ξενόπουλου απέναντι στον ομιλούντα κινηματογράφο κάμπτεται και δίνει την άδειά του για την ταινία Κόκκινος βράχος του Γρηγορίου, που βασίζεται στο ομώνυμο πεζογράφημα. Ο Ξενόπουλος δεν παρακολούθησε την ταινία λόγω των σοβαρών προβλημάτων της υγείας του.

Στο βιβλίο του Θανάση Αγάθου μιλώντας για τον Ξενόπουλο παρακολουθούμε μία εποχή όπως λέμε μεταβατική όπου η κοινωνία αλλάζει και γίνεται αστική και μαζί της αλλάζουν τα ήθη. Ο κινηματογράφος μπήκε στην ζωή των Ελλήνων στις αρχές του 20ού αιώνα και σταδιακά παρακολουθούμε την τεχνική εξέλιξή του, τις συγκρούσεις που προκάλεσε. Μέσα στις ταινίες αλλά και μέσα από την σκηνοθετική προσέγγιση αποτυπώνεται η αλλαγή της κοινωνίας αλλά και η επικράτηση της μαζικής κουλτούρας. Το βιβλίο παρακολουθεί στο βάθος του την Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας ενώ πρωταγωνιστεί ο Ξενόπουλος και η γραφή του. Κλείνοντας την παρουσίαση του τόσο ενδιαφέροντος βιβλίου ενός άξιου μελετητή της λογοτεχνίας μας σε σχέση με τον ελληνικό κινηματογράφο, όπως είναι ο Θανάσης Αγάθος, θα ήθελα να αναφέρω την πλούσια βιβλιογραφία που παραθέτει ο συγγραφέας στο τέλος του βιβλίου.

* Η κεντρική φωτογραφία είναι από την ταινία του Αλέξη Δαμιανού Μέχρι το πλοίο (1966).

* Η ΝΟΤΑ ΧΡΥΣΙΝΑ είναι μεταφράστρια, πολιτισμολόγος.


altΗ κινηματογραφική όψη του Γρηγορίου Ξενόπουλου
Θανάσης Αγάθος
Εκδ. Γκοβόστη 2016
Σελ. 240, τιμή εκδότη €12,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΑΓΑΘΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Φιλμαρισμένη σκέψη» του Ρόμπερτ Πίπιν (κριτική) – Ο κινηματογράφος ως αναστοχαστική μορφή

«Φιλμαρισμένη σκέψη» του Ρόμπερτ Πίπιν (κριτική) – Ο κινηματογράφος ως αναστοχαστική μορφή

Για το βιβλίο του Ρόμπερτ Πίπιν [Robert Pippin] «Φιλμαρισμένη σκέψη» (μτφρ. Γιάννης Μολυνδρής, εκδ. Υδροπλάνο). Κεντρική εικόνα: O Άλφρεντ Χίτσκοκ και η Τζάνετ Λι στα γυρίσματα του «Ψυχώ». 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
Στάθης Λιβαθινός και Φρανκ Ράντατς: Δύο σημαντικά βιβλία για το θέατρο (κριτική)

Στάθης Λιβαθινός και Φρανκ Ράντατς: Δύο σημαντικά βιβλία για το θέατρο (κριτική)

Για το βιβλίο του Φρανκ Ράντατς [Frank Raddatz] «Στον λαβύρινθο, ο Θόδωρος Τερζόπουλος συναντά τον Χάινερ Μύλλερ» (μτφρ. Γιάννης Καλιφατίδης εκδ. Κείμενα) και το βιβλίο του Στάθη Λιβαθινού «Τρεις εποχές. Ατοβιογραφικές σημειώσεις ενός σκηνοθέτη του θεάτρου» (εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: ο Χάυνερ...

«Σαίξπηρ – Η επινόηση του ανθρώπινου» του Χάρολντ Μπλουμ (κριτική)

«Σαίξπηρ – Η επινόηση του ανθρώπινου» του Χάρολντ Μπλουμ (κριτική)

Για τη μελέτη του του Χάρολντ Μπλουμ [Harold Bloom] «Σαίξπηρ – Η επινόηση του ανθρώπινου» (απόδοση: Άρης Μπερλής, Θέμελης Γλυνάτσης, απόδοση-εισαγωγή-σχόλια: Ήρκος Ρ. Αποστολίδης, εκδ. Gutenberg).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Λένε ότι ο υ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Από σήμερα (7/12) έως και την Κυριακή (10/12) οι εκδόσεις Ψυχογιός ετοιμάζουν μια χριστουγεννιάτικη γιορτή για μικρούς και μεγάλους στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης με bazaar βιβλίων, εκδηλώσεις και δράσεις για τα παιδιά. «Τίτλοι λογοτεχνίας για μικρούς και μεγάλους, bazaar βιβλίων, συναντήσεις με συγγραφείς & συναρπα...

«Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» (κριτική) – Η τελετουργία ενός φόνου σε μια άκρως σύγχρονη παράσταση

«Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» (κριτική) – Η τελετουργία ενός φόνου σε μια άκρως σύγχρονη παράσταση

Για την παράσταση του Πορτογάλου σκηνοθέτη Τιάγκο Ροντρίγκες [Tiago Rodriguez] «Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» που ανέβηκε στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση. Κεντρική εικόνα: © Joseph Bandere.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος  ...

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής, το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορασ...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ