alt

Για το βιβλίο του Θανάση Αγάθου Η κινηματογραφική όψη του Γρηγορίου Ξενόπουλου (εκδ. Γκοβόστη).

Της Νότας Χρυσίνα

Ο Θανάσης Αγάθος, καθηγητής του ΕΚΠΑ και συγγραφέας, έχει αφιερώσει αυτό το βιβλίο στον Βασίλη Βασιλικό ο οποίος στάθηκε, όπως εξομολογείται, η αφορμή να ξεκινήσει την μελέτη του για τον Ξενόπουλο καθώς ήταν καλεσμένος στην αφιερωμένη στον Ξενόπουλο εκπομπή «Άξιον Εστί» (ΕΤ 3). Όπως γράφει στον πρόλογο ο συγγραφέας η έρευνά του εστιάζει σε δυο σημεία: στην πρόσληψη του κινηματογράφου από τον Ξενόπουλο και στην πρόσληψη του Ξενόπουλου από τον κινηματογράφο.

altΟ Αγάθος πραγματεύεται, διεξοδικά κατά την γνώμη μου, την πρόσληψη του κινηματογράφου από τον Ξενόπουλο στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, όπου παραθέτει τις απόψεις του για τον κινηματογράφο έτσι όπως εκφράστηκαν δημόσια μέσα από άρθρα του στο περιοδικό «Διάπλαση των Παίδων» αλλά και σε πλήθος εφημερίδων και περιοδικών όπως: «Άστυ», «Αθηναϊκά Νέα», «Έθνος», «Εικονογραφημένη Εστία», «Παναθήναια» κ.ά. Στο τέλος του κάθε κεφαλαίου ακολουθεί πλούτος παραπομπών.

alt
     Η Μαρίκα Κοτοπούλη
     από την ταινία Ο κακός δρόμος (1933)

Το πρώτο μέρος της έρευνας του Αγάθου συμπληρώνεται με επάρκεια από την θεματοποίηση του κινηματογράφου από τον Ξενόπουλο στο μυθιστόρημά του Ο Ουρανοκατέβατος (1943-44), που συνδέεται διακειμενικά με την Λυγερή του Καρκαβίτσα, και το οποίο παρουσιάζεται στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου, αλλά και από την παρουσίαση του Ξενόπουλου ως σεναριογράφου στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου. Ο Ξενόπουλος έγραψε το σενάριο της Στέλλας Βιολάντη (1931), το οποίο είχε γραφτεί πρώτα ως διήγημα και μετά ως θεατρικό, στο οποίο είχε αφιερώσει ποίημα ο Κωστής Παλαμάς, και έγραψε, επίσης, το σενάριο Ο κακός δρόμος (1933), βασισμένο στην ομώνυμη νουβέλα του. Το έργο προβλήθηκε και στις ΗΠΑ και πρωταγωνιστούσαν δύο σπουδαίες γυναίκες ηθοποιοί, η Κυβέλη και η Μαρίκα Κοτοπούλη.

Το δεύτερο μέρος της έρευνας του Αγάθου, για την πρόσληψη του Ξενόπουλου από τον κινηματογράφο παρουσιάζεται στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου όπου αναλύονται οι ταινίες που βασίζονται σε πεζογραφήματα ή θεατρικά έργα του Ξενόπουλου. Περιγράφονται και αναλύονται οι ταινίες: Κόκκινος Βράχος (1949) του Γρηγόρη Γρηγορίου, Πρέπει να τα παντρέψουμε (1953) του Μαυρίκιου Νόβακ, Μέχρι το πλοίο (1966) του Αλέξη Δαμιανού όπου υπάρχει το διήγημα «Νανότα», Όλοι οι άντρες είναι ίδιοι (1966) του Αλέκου Σακελλάριου, Επαναστάτης Ποπολάρος (1971) του Γιάννη Δαλιανίδη. Ο Αγάθος παραθέτει την κριτικογραφία της εποχής για τις παραπάνω ταινίες και εξετάζει την πιστότητα ή μη των σεναρίων και της σκηνοθεσίας στα πεζογραφήματα του Ξενόπουλου σύμφωνα και με τις «σύγχρονες» λογοτεχνικές θεωρίες του Roland Barthes και του Wolfgang Iser. Ο Ξενόπουλος πέθανε το 1951 χωρίς να δει τις κινηματογραφικές διασκευές των έργων του. Ωστόσο οι διασκευές συνεχίστηκαν στο νέο μέσο, την τηλεόραση, στο οποίο γίνεται αναφορά στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου.

Είναι αξιοσημείωτο ότι τα πεζογραφήματα του Ξενόπουλου που «πήραν τον δρόμο της κινηματογράφησης» αναφέρονται στην ηθογραφία του -τοποθετούνται κυρίως στη Ζάκυνθο-, και όχι στα αστικά ρεαλιστικά μυθιστορήματά του.

Είναι αξιοσημείωτο ότι τα πεζογραφήματα του Ξενόπουλου που «πήραν τον δρόμο της κινηματογράφησης» αναφέρονται στην ηθογραφία του -τοποθετούνται κυρίως στη Ζάκυνθο-, και όχι στα αστικά ρεαλιστικά μυθιστορήματά του. Επομένως δεν έχουμε μια ακριβή εικόνα του έργου του «της αφηγηματικής του ευχέρειας, της οξύτητας της παρατήρησής του αλλά και της ζωντάνιας των προσώπων και των συνθηκών της εποχής» που τόσο επαινέθηκαν από την κριτική της εποχής του. Ο Αγάθος, αντίθετα, υποστηρίζει ότι ο Ξενόπουλος βγήκε κερδισμένος από τις διασκευές καθώς αυτές «προσθέτουν πλούτο κινούμενων εικόνων, μουσική, αρχιτεκτονική, διάλογο που ακούγεται και άλλα. Οι ξενοπουλικοί μύθοι εμπλουτίζονται από την φιλμική γλώσσα που τους προσδίδει νέα δυναμική και αντοχή στον χρόνο».

Η θέση του Ξενόπουλου ως προς τον κινηματογράφο χαρακτηρίζεται από αμφιθυμία, καθώς από την μία γοητεύεται από το μέσο και την τεχνική του, αλλά και την απήχηση που είχε στον λαό, ενώ από την άλλη το κρίνει αυστηρά σε σχέση με το θέατρο. Ο Ξενόπουλος προτιμά το θέατρο καθώς είναι η τέχνη του λόγου για το οποίο «γράφει συστηματικά επί τρεις δεκαετίες», ενώ τον κινηματογράφο τον χαρακτηρίζει «παντομίμα». Φυσικά οι πρώτες ταινίες είναι βωβές. Η αρχικά αρνητική στάση του Ξενόπουλου απέναντι στον ομιλούντα κινηματογράφο κάμπτεται και δίνει την άδειά του για την ταινία Κόκκινος βράχος του Γρηγορίου, που βασίζεται στο ομώνυμο πεζογράφημα. Ο Ξενόπουλος δεν παρακολούθησε την ταινία λόγω των σοβαρών προβλημάτων της υγείας του.

Στο βιβλίο του Θανάση Αγάθου μιλώντας για τον Ξενόπουλο παρακολουθούμε μία εποχή όπως λέμε μεταβατική όπου η κοινωνία αλλάζει και γίνεται αστική και μαζί της αλλάζουν τα ήθη. Ο κινηματογράφος μπήκε στην ζωή των Ελλήνων στις αρχές του 20ού αιώνα και σταδιακά παρακολουθούμε την τεχνική εξέλιξή του, τις συγκρούσεις που προκάλεσε. Μέσα στις ταινίες αλλά και μέσα από την σκηνοθετική προσέγγιση αποτυπώνεται η αλλαγή της κοινωνίας αλλά και η επικράτηση της μαζικής κουλτούρας. Το βιβλίο παρακολουθεί στο βάθος του την Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας ενώ πρωταγωνιστεί ο Ξενόπουλος και η γραφή του. Κλείνοντας την παρουσίαση του τόσο ενδιαφέροντος βιβλίου ενός άξιου μελετητή της λογοτεχνίας μας σε σχέση με τον ελληνικό κινηματογράφο, όπως είναι ο Θανάσης Αγάθος, θα ήθελα να αναφέρω την πλούσια βιβλιογραφία που παραθέτει ο συγγραφέας στο τέλος του βιβλίου.

* Η κεντρική φωτογραφία είναι από την ταινία του Αλέξη Δαμιανού Μέχρι το πλοίο (1966).

* Η ΝΟΤΑ ΧΡΥΣΙΝΑ είναι μεταφράστρια, πολιτισμολόγος.


altΗ κινηματογραφική όψη του Γρηγορίου Ξενόπουλου
Θανάσης Αγάθος
Εκδ. Γκοβόστη 2016
Σελ. 240, τιμή εκδότη €12,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΑΓΑΘΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ταξιδεύοντας στη χώρα της ουτοπίας» της Έλενας Παπαλεξίου (κριτική) – Ιχνηλατώντας τη μοναδική πορεία της Αριάν Μνουσκίν

«Ταξιδεύοντας στη χώρα της ουτοπίας» της Έλενας Παπαλεξίου (κριτική) – Ιχνηλατώντας τη μοναδική πορεία της Αριάν Μνουσκίν

Για το βιβλίο της Έλενας Παπαλεξίου «Ταξιδεύοντας στη χώρα της ουτοπίας – Η Αριάν Μνουσκίν και το Θέατρο του Ήλιου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καπόν. Κεντρική εικόνα: Η Αριάν Μνουσκίν (Ariane Mnouchkine).

Γράφει η Ελευθερία Ράπτου

...
«Ένα κουκλόσπιτο του Χένρικ Ίψεν – Δραματουργική ανάλυση από κοινωνιολογική οπτική» της Μαρίας Μανωλοπούλου (κριτική)

«Ένα κουκλόσπιτο του Χένρικ Ίψεν – Δραματουργική ανάλυση από κοινωνιολογική οπτική» της Μαρίας Μανωλοπούλου (κριτική)

Για το δοκίμιο της Μαρίας Μανωλοπούλου «Ένα κουκλόσπιτο του Χένρικ Ίψεν – Δραματουργική ανάλυση από κοινωνιολογική οπτική» (εκδ. Υψικάμινος). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την κινηματογραφική διασκευή του σκηνοθέτη Πάτρικ Γκάρλαντ, με την Κλαιρ Μπλουμ και τον Άντονι Χόπκινς (1973). 

...
«Lost words lost worlds» του Πίτερ Κόνστανταϊν (κριτική) – Έργο αγάπης και μνήμης για τις γλώσσες που χάνονται

«Lost words lost worlds» του Πίτερ Κόνστανταϊν (κριτική) – Έργο αγάπης και μνήμης για τις γλώσσες που χάνονται

Για το λεύκωμα του Πίτερ Κόνστανταϊν (Peter Constantine) «Lost words lost worlds» (εκδ. Freigeist Verlag, Βερολίνο). Στην κεντρική εικόνα, το έργο του Κόνστανταϊν «First Women and Their Hieroglyph», από το βιβλίο. 

Γράφει ο Γιάννης Γρηγορίου

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Στην Αθηνά Ψυλλιά το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ – Για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ

Στην Αθηνά Ψυλλιά το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ – Για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ

Η Αθηνά Ψυλλιά τιμήθηκε με το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ (Λογοτεχνία Εν Αθήναις) για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ (Raduan Nassar), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. © για τις εικόνες: Sissy Morfi 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

Για το δοκίμιο του Γιώργου Σιακαντάρη «Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; – Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» (εκδ. Αλεξάνδρεια). 

Γράφει ο Λάμπρος Α. Φλιτούρης

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μάς βομβαρδίζου...

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

Για το τελευταίο βιβλίο του Γκυστάβ Φλωμπέρ [Gustave Flaubert] «Τρεις ιστορίες» (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, επίμετρο Σωτήρης Παρασχάς, εκδ. Αντίποδες).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

«Συγκρίνοντας την εικόνα με το κείμενο, ο αναγνώστης θα σκεφτόταν: “Δεν καταλαβαίνω τίποτα, πώς έ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Παναγιώτη Γούτα «Ένα δικό του δωμάτιο», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 30 Μαΐου από τις εκδόσεις Ρώμη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΔΑΚΡΥΑ

Γέρασε πια, θα πλησιάζει τα ενε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ