Κάποιοι την ονόμασαν Μπελ Επόκ, δηλαδή όμορφη εποχή. Άλλοι δεν τη θεώρησαν τόσο ωραία επειδή ήταν εποχή μεγάλων αλλαγών και σύγχυσης, αλλά και η εποχή κατά την οποία γιγαντώθηκε επίσης η αποικιοκρατία και ο ιμπεριαλισμός της Ευρώπης. Όπως και να 'χει όμως, όλοι συμφωνούν ότι η εποχή αυτή σημαδεύτηκε από πρωτόγνωρη πολιτιστική άνθηση και ότι ο σύγχρονος αστικός τρόπος ζωής, αλλά και η μορφή που έχουν σήμερα οι πόλεις έχουν τις ρίζες τους ακριβώς σε αυτή την περίοδο.

Ο Jacques Dugast είναι καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας με ειδίκευση στις πολιτιστικές σχέσεις σε πανεπιστήμιο της Γαλλίας. Επομένως είναι ο πλέον κατάλληλος για να περιγράψει με ενάργεια την πολιτιστική ζωή στην Ευρώπη στο γύρισμα μεταξύ του 19ου και του 20ου αιώνα, καθώς και τις αλλαγές που αυτή γνώρισε εκείνη την περίοδο. Ο σύγχρονος αστικός τρόπος ζωής, λοιπόν, θεμελιώθηκε μεταξύ του 1880 και του 1914. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις αλλαγές που θα επιφέρει και αυτός με τη σειρά του, ο κόσμος του Μεσοπολέμου θα έχει λάβει οριστικά τη νέα του μορφή.

Ο 19ος αιώνας θεωρείται κομβικός από πολλές απόψεις, καθώς είναι ο αιώνας του ιμπεριαλισμού, της αποικιοκρατίας, των εθνικισμών, αλλά και ο αιώνας της τεχνολογικής προόδου, της δυτικοποίησης και του καπιταλισμού.

Ο 19ος αιώνας θεωρείται κομβικός από πολλές απόψεις, καθώς είναι ο αιώνας του ιμπεριαλισμού, της αποικιοκρατίας, των εθνικισμών, αλλά και ο αιώνας της τεχνολογικής προόδου, της δυτικοποίησης και του καπιταλισμού. Γύρω στο 1900 νέες πόλεις καθίστανται κέντρα πολιτισμού και διαδίδεται αυτό που αποκαλούμε σήμερα «μαζική κουλτούρα». Ευρεία διάδοση γνωρίζουν επίσης ο αλφαβητισμός, ο ανορθολογισμός στη διανόηση και η πολιτισμική ενότητα που παρατηρείται σήμερα στις ευρωπαϊκές πόλεις.

Πόλεις αλλάζουν μορφή

Καινούριες πόλεις ανοικοδομούνται, κοσμούνται με νεοκλασικά κτίρια και θέατρα και αναδεικνύονται ως νέοι πολιτιστικοί πόλοι όπως το Βερολίνο και η Βουδαπέστη, πλάι στους παλιούς, ήτοι το Λονδίνο, τη Βιέννη και το Παρίσι. Ακόμη, την εποχή αυτή διευρύνεται το αναγνωστικό κοινό, καθώς και η περίοδος που ξεκινά ο μαζικός αθλητισμός και οι μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις. Οι παγκόσμιες εκθέσεις, ο τουρισμός, τα ταξίδια με το τρένο, τα θεάματα, τα λούνα παρκ και τα καλλιτεχνικά συμβάντα, είναι όλα μέρη ενός καθαρά αστικού τρόπου ζωής που θεμελιώθηκε εκείνη την περίοδο. Πολλές πόλεις άλλαξαν τότε μορφή και πήραν αυτή που μας είναι οικεία σήμερα.

Ο συγγραφέας μεταφέρει τον αναγνώστη στα καφωδεία, τα μπαρ και τα μιούζικ χόλ της εποχής και μας συστήνει τον νέο και ανερχόμενο τότε κόσμο της μόδας στην ένδυση, της φωτογραφίας και του κινηματογράφου, πλάι στους παλιούς και εδραιωμένους του λυρικού θεάτρου, της λογοτεχνίας, της ζωγραφικής και της μουσικής.

Το βιβλίο εκθέτει την προϋπάρχουσα κατάσταση στην Ευρώπη, προκειμένου να καταδειχτεί το εύρος των αλλαγών, αλλά και τις πολιτιστικές σχέσεις ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης. Ο συγγραφέας διακρίνει τέσσερις πολιτιστικές ζώνες: αυτή της προηγμένης τεχνολογικά Δυτικής Ευρώπης, αυτή της Κεντρικής Ευρώπης υπό την κηδεμονία και την επιρροή των Αψβούργων, αυτή της Ανατολής, ήτοι τη Ρωσία και τα σλαβικά κράτη, και, τέλος, την Ευρώπη της περιφέρειας, δηλαδή τη Μεσόγειο και τη Σκανδιναβία. Τα Βαλκάνια δεν συμπεριλαμβάνονται στην εν λόγω μελέτη, παρά το γεγονός ότι θα μπορούσαν κάλλιστα να αποτελέσουν την πέμπτη διακριτή ενότητα μόνα τους, αφού δεν παρουσιάζουν ακριβή πολιτισμική ενότητα με την Ευρώπη λόγω της πολύχρονης οθωμανικής τους κληρονομιάς και κατοχής.

Ένας νέος ανερχόμενος κόσμος

Ο συγγραφέας μεταφέρει τον αναγνώστη στα καφωδεία, τα μπαρ και τα μιούζικ χόλ της εποχής και μας συστήνει τον νέο και ανερχόμενο τότε κόσμο της μόδας στην ένδυση, της φωτογραφίας και του κινηματογράφου, πλάι στους παλιούς και εδραιωμένους του λυρικού θεάτρου, της λογοτεχνίας, της ζωγραφικής και της μουσικής. Δεν αφήνει όμως απέξω και τη μελέτη ορισμένων κινημάτων που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο εκείνη την εποχή, όπως ο μυστικισμός, ο φεμινισμός, ο μισογυνισμός, ακόμη και ο αναρχισμός.

Κάποια ονόματα από αυτά στον χώρο του πολιτισμού θα τα έχουμε ξανασυναντήσει σίγουρα πολλές φορές. Άλλα θα τα μάθουμε τώρα. Σίγουρα όμως θα κατανοήσουμε πολύ καλύτερα, έπειτα από την ανάγνωση του παρόντος πονήματος, τον λόγο που η Ευρώπη αποτελεί σήμερα μία μεγάλη οικογένεια με έναν ενιαίο πολιτισμό. Διότι μπορεί μεν οι απαρχές της ενοποίησης της Ευρώπης να ανιχνεύονται στους μεσαιωνικούς χρόνους, η ίδια η ενοποίηση είχε πλέον ολοκληρωθεί ακριβώς εκείνη την εποχή όταν η ανθρωπότητα βάδιζε στο κατώφλι του 20ου αιώνα.

* Η ΛΕΥΚΗ ΣΑΡΑΝΤΙΝΟΥ είναι συγγραφέας και καθηγήτρια μουσικής. Τελευταίο της βιβλίο, η μελέτη «Μύθοι που έγιναν ιστορία» (εκδ. Ενάλιος).

Η πολιτιστική ζωή στην Ευρώπη
Τέλη 19ου αι. - αρχές 20ού αι.
Jacques Dugast
Μτφρ. Αλεξάνδρα Νεστοροπούλου
Gutenberg 2020
Σελ. 328, τιμή εκδότη €18,00