margaret durow photography 16

Για την ποιητική συλλογή του Κώστα Κουτσουρέλη «Νύχτα» (εκδ. Κίχλη).

Του Σωτήρη Γουνελά

Θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για την απόλυτη προσωποποίηση της Νύχτας. Μέσα από τον επαναλαμβανόμενο στίχο που αναφέρεται στο είδος της καρδιάς της Νύχτας έχουμε τις παρακάτω εικόνες:

Είναι της νύχτας η καρδιά από γάλα […]
Είναι της νύχτας η καρδιά από στάχτη […]
Είναι της νύχτας η καρδιά από αιθάλη […]
Είναι της νύχτας η καρδιά από σπέρμα […]
Είναι της νύχτας η καρδιά από ειρήνη […]
Είναι της νύχτας η καρδιά από σκέψη […]
Είναι της νύχτας η καρδιά από μάτια […]

Η Νύχτα εδώ αναδύεται μυστηριακή, προσωπική, ανθρωποκεντρική κατά ένα μέρος, συνδυάζεται με ένα ανθρώπινο πλάσμα το οποίο κυοφορείται και ετοιμάζεται στα έγκατα μιας άλλης ανθρώπινης παρουσίας.

Εδώ δεν είναι καθόλου η Νύχτα μια εναλλαγή φωτός σε σχέση με την ημέρα ή μια κατάσταση του ύπνου ή της αγρύπνιας ή του ξεφαντώματος. Η Νύχτα εδώ αναδύεται μυστηριακή, προσωπική, ανθρωποκεντρική κατά ένα μέρος, συνδυάζεται με ένα ανθρώπινο πλάσμα το οποίο κυοφορείται και ετοιμάζεται στα έγκατα μιας άλλης ανθρώπινης παρουσίας. Θα μπορούσε ακόμη να ειπωθεί ότι Νύχτα εδώ σημαίνει και Ζωή, γιατί όντως αυτό που κυοφορείται μέσα σε μια μορφή σκοτεινιάς ή κρυψώνας, σημαίνει μια νέα ζωή που πρόκειται να φανερωθεί στο φως. Και βεβαίως η Ζωή, είτε στη γενικότητά της –αν μπορεί να ειπωθεί αυτό γιατί κατά βάθος δεν υπάρχει γενική ζωή– έχει μέσα από μία ή πολλές ποιητικές μεταφορές αλλά και πραγματικότητες, καρδιά από γάλα, καρδιά από στάχτη, καρδιά από αιθάλη, καρδιά από σπέρμα, από ειρήνη, από σκέψη, από μάτια. Υπάρχει κάτι από αυτά που δεν το έχει η Ζωή;

Η διακύμανση της ποιητικής αυτής σύνθεσης ακούει στα ονόματα νάρκωση, βύθιση, υπνολαλία, ονείρωξη, ανάνηψη, εγρήγορση, έγερση. Εφτά δηλαδή καταγραφές μιας εξαιρετικά ζωντανής ποιητικής έκφρασης, σε ρυθμό εσωτερικής υπαγόρευσης θα έλεγα, μιας πηγαίας κίνησης ή «ψυχικού κινήματος» για να θυμηθούμε τον Σολωμό, μιας εκτίναξης λέξεων και στίχων προς έναν καλπάζοντα λυρισμό που δεν χάνει πουθενά την προσήλωσή του στο μυστήριο της ζωής και της νύχτας. Τι ακούμε να λέγεται; Στην οθόνη όπου σήμερα δια της τεχνολογίας αντικρίζουν οι γονείς το κυοφορούμενο ακούμε τους στίχους:

Στης νάρκης την ακύμαντη επικράτεια,
σφυγμός νωθρός που έρπει σε μιαν οθόνη,
σκιές μετράς, τα πρώτα μονοπάτια
 
που πάτησες μα χάθηκαν στο χιόνι.

Έτσι μεταγράφει ο ποιητής αυτό που είδε μα και αυτό που φαντάστηκε μέσα από μια φαντασία εξημμένη και οξυμένη. Και τι είναι το γάλα πέρα από τροφή για το νεογέννητο που έρχεται; Η λεύκανση των πάντων, αυτό το λευκό που απλώνεται και φωτίζει τη νύχτα, φωτίζει το όποιο σκοτάδι, φωτίζει τη ζωή στην αρχή της μέσα από πρακτικές και καθημερινές δόσεις και πράξεις, αυτό που σχεδόν μας εισάγει στη ζωή και στον κόσμο. Και τι είναι η στάχτη που ακολουθεί στη «βύθιση»; Είναι ο κουρνιαχτός που απλώνεται στον κόσμο και στην ψυχή του ανθρώπου, μυριάδες σωρευμένες σκοτοδίνες που εναλλάσσονται, όπως η χαρά με τη λύπη, τα φωτεινά αισθήματα με τα σκοτεινά, για να ακουστούν εκείνα τα:

 … από την ίδια κρήνη
στάζει το φως και το σκοτάδι, θάλει
το νεκρολούλουδο κι ανθούν κι οι κρίνοι

H νύχτα έχει συνδεθεί με την ποιητική γέννα, με εκείνη τη βαθιά ησυχία που απαιτεί η δημιουργία, αυτό το αποτράβηγμα από τα σκέρτσα, τα καμώματα, τις ανοησίες και τις πλεκτάνες της καθημερινότητας, για να υπάρξει το έργο.

Μέσα από την προσωποποιημένη Νύχτα ξεδιπλώνεται ο άνθρωπος, στα κρυφά του και τα φανερά του, στις υπόγειες διαδρομές του, στις πράξεις και στις σκέψεις του, σ’ ένα κατακλυσμό συλλήψεων που υλοποιούνται ή που μένουν απραγματοποίητες, ωστόσο υπάρχουν, σκιρτούν κρυφά, σχεδόν παραμονεύουν, ψάχνουν τη στιγμή της έκφρασης ή της υλοποίησης. Δεν πρέπει να παραλείψω να πω ότι η νύχτα έχει συνδεθεί με την ποιητική γέννα, με εκείνη τη βαθιά ησυχία που απαιτεί η δημιουργία, αυτό το αποτράβηγμα από τα σκέρτσα, τα καμώματα, τις ανοησίες και τις πλεκτάνες της καθημερινότητας, για να υπάρξει το έργο: το έργο, είτε πρόκειται για αληθινό βρέφος που βλέπει το φως είτε για ποίηση, ακολουθεί τη διατύπωση του Ρίλκε: «Αφήστε κάθε εντύπωση, κάθε σπόρο συναισθήματος να ωριμάζει μέσα σας, στο σκοτάδι, στο χώρο του ανείπωτου, του υποσυνείδητου, όπου δεν φτάνει η νόησή σας ∙ και, με βαθιά ταπεινωσύνη κι υπομονή, προσμείνετε την ώρα που θα γεννηθεί ένα καινούργιο φεγγοβόλημα». (Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή, Ίκαρος σ. 34-35). Γι’ αυτό εξάλλου, πρέπει να καταλάβουμε ότι είναι άλλο ζω την τέχνη και την ποίηση και άλλο τη διαβάζω, τη μελετώ ή τη θαυμάζω. Στο μέρος της «εγρήγορσης» διαβάζουμε:

γελάει μαζί σου γάργαρη παιδίσκη…

Θυμώνεις τάχα, οργίζεσαι; Του κάκου!
Σαν κούκλα σ’ έχει και σε περιπαίζει,
τη μάσκα ο χρόνος δεν φοράει του δράκου,
 
ο χρόνος είναι ένα παιδί, που παίζει.

Να πώς βρέθηκε ο Ηράκλειτος μέσα στο ποίημα. Γιατί αυτό το απόσπασμα και ειδικά ο στίχος «Ο χρόνος είναι ένα παιδί, που παίζει» παραλλάσει το απόσπασμα του Εφέσιου «αιών έστιν παις παίζων πεσσεύων. Παιδός η βασιλίη», που φτάνει ακόμη πιο πέρα από τους στίχους του Κουτσουρέλη, αλλά που διαβάζοντάς τους στη Νύχτα δεν μπορείς να μη σκεφτείς πόσο η ποίηση ανοίγει δρόμο για να φτάσει κανείς σε αλήθειες πανανθρώπινες ή να συναντηθεί μαζί τους. Ούτε ακόμη μπορεί να μην έρθει στον νου σου η λησμονημένη ευαγγελική ρήση: «αν δεν στραφείτε να γίνετε σαν τα παιδιά, δεν μπορείτε να εισέλθετε στη βασιλεία των ουρανών». Όλα αυτά με αφορμή και χάρη στο «ελευσομένω», «στο ερχόμενο» δηλαδή, στο οποίο και αφιερώνεται το πόνημα. Τελευταίο στη σειρά, το μέρος της «έγερσης». Γιατί η Νύχτα τελειώνει. Εγείρεται το πέπλο, η ψυχή, το σώμα, το πνεύμα, ο άνθρωπος, μπαίνει το άλλο φως και ανοίγουν τα μάτια. Γι’ αυτό και το ποίημα αυτό διαποτίζεται, κατοικείται και ορίζεται από τη λέξη «μάτια» που επαναλαμβάνεται πλειστάκις μαζί με την απαραίτητη λυρική έξαρση και ένα απύθμενο άνοιγμα της όρασης ώστε να περιλάβει τα πάντα. Για να φανεί τι λέω παραθέτω στίχους από την «έγερση»:

Η Νύχτα τελειώνει. Εγείρεται το πέπλο, η ψυχή, το σώμα, το πνεύμα, ο άνθρωπος, μπαίνει το άλλο φως και ανοίγουν τα μάτια.

Είναι της νύχτας η καρδιά από μάτια,
μάτια πελάγη που βογγούν ολοένα,
μάτια κουπιά, πηδάλια μάτια, ξάρτια,
 
κύματα μάτια, μάτια πεπρωμένα,
μάτια που τρέμουν, όρκοι στον αέρα,
μέλλοντα μάτια, μάτια περασμένα,
……………………………………………………
μάτια μια λάβα μες στης γης τη χύτρα,
μάτια που τ’ Άλλο και τ’ Αλλού όλο δρέπουν,
μάτια του εμβρύου που αγρυπνούν στη μήτρα

Το μέρος της «έγερσης» –τελευταίο της ποιητικής ενότητας που αποτελεί η Νύχτα– συντίθεται όπως και τα υπόλοιπα από οχτώ τρίστιχα κι ένα τελευταίο χωριστό ακροστίχιο. Από το δείγμα που παρουσιάζω εδώ φαίνεται το άπλωμα της ποιητικής θέασης, το παρακολούθημα μιας πορείας, γέννηση ανθρώπου, διασταύρωση με τις ποικίλες όψεις του κόσμου, διείσδυση μέσα στον κόσμο, τον φανερό και τον αφανέρωτο, τον κόσμο των αισθήσεων και τον άλλο, τον κόσμο των φυσικών φαινομένων και των μεταφυσικών, τον κόσμο που βλέπουν τα φυσικά μας μάτια αλλά και τα άλλα, και προπαντός τα άλλα, γιατί εκεί μέσα σκιρτά η ποίηση και εκεί πλάθονται οι μορφές και οι εικόνες.

* O ΣΩΤΗΡΗΣ ΓΟΥΝΕΛΑΣ είναι συγγραφέας.

altΝύχτα
Κώστας Κουτσουρέλης
Κίχλη 2017
Σελ. 24, τιμή εκδότη €4,80

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα ρόδα κόβονται στα 2/3» της Ειρήνης Ιωαννίδου (κριτική) – Η αθέατη καθημερινή σφαγή

«Τα ρόδα κόβονται στα 2/3» της Ειρήνης Ιωαννίδου (κριτική) – Η αθέατη καθημερινή σφαγή

Για την ποιητική συλλογή της Ειρήνης Ιωαννίδου «Τα ρόδα κόβονται στα 2/3» (εκδ. Σαιξπηρικόν). Κεντρική εικόνα: © Annie Spratt (Unsplash).

Γράφει ο Μάκης Καραγιάννης

«γύρω, φωτιά ψηλή κλαδεύε...

«Τραγούδι του εαυτού μου» του Ουόλτ Ουίτμαν (κριτική)

«Τραγούδι του εαυτού μου» του Ουόλτ Ουίτμαν (κριτική)

Για το ποίημα σε δύο εκδοχές του Ουόλτ Ουίτμαν [Walt Whitman] «Τραγούδι του εαυτού μου: 1. Η πρώτη έκδοση (1855), 2. Η τελευταία έκδοση (1891 – 92)» (μτφρ. Δημήτρης Δημηρούλης, εκδ. Gutenberg).

Γράφει ο Γιώργος Βέης

...
«Καταυλισμός» του Γιώργου Βέη (κριτική) – Εκτενείς τοιχογραφίες με ποικίλες προσωπογραφίες

«Καταυλισμός» του Γιώργου Βέη (κριτική) – Εκτενείς τοιχογραφίες με ποικίλες προσωπογραφίες

Για την ποιητική συλλογή του Γιώργου Βέη «Καταυλισμός» (εκδ. Ύψιλον). Κεντρική εικόνα: λεπτομέρεια από το εξώφυλλο.

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Οι αναγνώστες που ακολουθούν συστηματικά, ή έστω περιστασιακά, όσα προβάλλει ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Την ώρα που το ευρύ τηλεοπτικό κοινό παρακολουθεί με ενδιαφέρον κάποιες εξαιρετικές σειρές του Netflix και της HBO, όμως δεν ενοχλείται καθόλου από τα νέα ελληνικά σήριαλ, που σταθερά θέματά τους έχουν «τη βεντέτα, την τιμή της αδερφής και την κατσίκα του γείτονα» -όπως εύγλωττα είπε σε συνέντευξή του-, ο Δημήτρης Κ...

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 11ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει η συγγραφέας και ιστορικός Σώτη Τριανταφύλλου, σε μια κουβέντα εφ' όλης της ύλης, από τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη μέχρι τα νεανικά της χρόνια στη Νέα Υόρκη, τη ζωή της στο Παρίσι, τα ταξίδια της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ