margaret durow photography 16

Για την ποιητική συλλογή του Κώστα Κουτσουρέλη «Νύχτα» (εκδ. Κίχλη).

Του Σωτήρη Γουνελά

Θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για την απόλυτη προσωποποίηση της Νύχτας. Μέσα από τον επαναλαμβανόμενο στίχο που αναφέρεται στο είδος της καρδιάς της Νύχτας έχουμε τις παρακάτω εικόνες:

Είναι της νύχτας η καρδιά από γάλα […]
Είναι της νύχτας η καρδιά από στάχτη […]
Είναι της νύχτας η καρδιά από αιθάλη […]
Είναι της νύχτας η καρδιά από σπέρμα […]
Είναι της νύχτας η καρδιά από ειρήνη […]
Είναι της νύχτας η καρδιά από σκέψη […]
Είναι της νύχτας η καρδιά από μάτια […]

Η Νύχτα εδώ αναδύεται μυστηριακή, προσωπική, ανθρωποκεντρική κατά ένα μέρος, συνδυάζεται με ένα ανθρώπινο πλάσμα το οποίο κυοφορείται και ετοιμάζεται στα έγκατα μιας άλλης ανθρώπινης παρουσίας.

Εδώ δεν είναι καθόλου η Νύχτα μια εναλλαγή φωτός σε σχέση με την ημέρα ή μια κατάσταση του ύπνου ή της αγρύπνιας ή του ξεφαντώματος. Η Νύχτα εδώ αναδύεται μυστηριακή, προσωπική, ανθρωποκεντρική κατά ένα μέρος, συνδυάζεται με ένα ανθρώπινο πλάσμα το οποίο κυοφορείται και ετοιμάζεται στα έγκατα μιας άλλης ανθρώπινης παρουσίας. Θα μπορούσε ακόμη να ειπωθεί ότι Νύχτα εδώ σημαίνει και Ζωή, γιατί όντως αυτό που κυοφορείται μέσα σε μια μορφή σκοτεινιάς ή κρυψώνας, σημαίνει μια νέα ζωή που πρόκειται να φανερωθεί στο φως. Και βεβαίως η Ζωή, είτε στη γενικότητά της –αν μπορεί να ειπωθεί αυτό γιατί κατά βάθος δεν υπάρχει γενική ζωή– έχει μέσα από μία ή πολλές ποιητικές μεταφορές αλλά και πραγματικότητες, καρδιά από γάλα, καρδιά από στάχτη, καρδιά από αιθάλη, καρδιά από σπέρμα, από ειρήνη, από σκέψη, από μάτια. Υπάρχει κάτι από αυτά που δεν το έχει η Ζωή;

Η διακύμανση της ποιητικής αυτής σύνθεσης ακούει στα ονόματα νάρκωση, βύθιση, υπνολαλία, ονείρωξη, ανάνηψη, εγρήγορση, έγερση. Εφτά δηλαδή καταγραφές μιας εξαιρετικά ζωντανής ποιητικής έκφρασης, σε ρυθμό εσωτερικής υπαγόρευσης θα έλεγα, μιας πηγαίας κίνησης ή «ψυχικού κινήματος» για να θυμηθούμε τον Σολωμό, μιας εκτίναξης λέξεων και στίχων προς έναν καλπάζοντα λυρισμό που δεν χάνει πουθενά την προσήλωσή του στο μυστήριο της ζωής και της νύχτας. Τι ακούμε να λέγεται; Στην οθόνη όπου σήμερα δια της τεχνολογίας αντικρίζουν οι γονείς το κυοφορούμενο ακούμε τους στίχους:

Στης νάρκης την ακύμαντη επικράτεια,
σφυγμός νωθρός που έρπει σε μιαν οθόνη,
σκιές μετράς, τα πρώτα μονοπάτια
 
που πάτησες μα χάθηκαν στο χιόνι.

Έτσι μεταγράφει ο ποιητής αυτό που είδε μα και αυτό που φαντάστηκε μέσα από μια φαντασία εξημμένη και οξυμένη. Και τι είναι το γάλα πέρα από τροφή για το νεογέννητο που έρχεται; Η λεύκανση των πάντων, αυτό το λευκό που απλώνεται και φωτίζει τη νύχτα, φωτίζει το όποιο σκοτάδι, φωτίζει τη ζωή στην αρχή της μέσα από πρακτικές και καθημερινές δόσεις και πράξεις, αυτό που σχεδόν μας εισάγει στη ζωή και στον κόσμο. Και τι είναι η στάχτη που ακολουθεί στη «βύθιση»; Είναι ο κουρνιαχτός που απλώνεται στον κόσμο και στην ψυχή του ανθρώπου, μυριάδες σωρευμένες σκοτοδίνες που εναλλάσσονται, όπως η χαρά με τη λύπη, τα φωτεινά αισθήματα με τα σκοτεινά, για να ακουστούν εκείνα τα:

 … από την ίδια κρήνη
στάζει το φως και το σκοτάδι, θάλει
το νεκρολούλουδο κι ανθούν κι οι κρίνοι

H νύχτα έχει συνδεθεί με την ποιητική γέννα, με εκείνη τη βαθιά ησυχία που απαιτεί η δημιουργία, αυτό το αποτράβηγμα από τα σκέρτσα, τα καμώματα, τις ανοησίες και τις πλεκτάνες της καθημερινότητας, για να υπάρξει το έργο.

Μέσα από την προσωποποιημένη Νύχτα ξεδιπλώνεται ο άνθρωπος, στα κρυφά του και τα φανερά του, στις υπόγειες διαδρομές του, στις πράξεις και στις σκέψεις του, σ’ ένα κατακλυσμό συλλήψεων που υλοποιούνται ή που μένουν απραγματοποίητες, ωστόσο υπάρχουν, σκιρτούν κρυφά, σχεδόν παραμονεύουν, ψάχνουν τη στιγμή της έκφρασης ή της υλοποίησης. Δεν πρέπει να παραλείψω να πω ότι η νύχτα έχει συνδεθεί με την ποιητική γέννα, με εκείνη τη βαθιά ησυχία που απαιτεί η δημιουργία, αυτό το αποτράβηγμα από τα σκέρτσα, τα καμώματα, τις ανοησίες και τις πλεκτάνες της καθημερινότητας, για να υπάρξει το έργο: το έργο, είτε πρόκειται για αληθινό βρέφος που βλέπει το φως είτε για ποίηση, ακολουθεί τη διατύπωση του Ρίλκε: «Αφήστε κάθε εντύπωση, κάθε σπόρο συναισθήματος να ωριμάζει μέσα σας, στο σκοτάδι, στο χώρο του ανείπωτου, του υποσυνείδητου, όπου δεν φτάνει η νόησή σας ∙ και, με βαθιά ταπεινωσύνη κι υπομονή, προσμείνετε την ώρα που θα γεννηθεί ένα καινούργιο φεγγοβόλημα». (Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή, Ίκαρος σ. 34-35). Γι’ αυτό εξάλλου, πρέπει να καταλάβουμε ότι είναι άλλο ζω την τέχνη και την ποίηση και άλλο τη διαβάζω, τη μελετώ ή τη θαυμάζω. Στο μέρος της «εγρήγορσης» διαβάζουμε:

γελάει μαζί σου γάργαρη παιδίσκη…

Θυμώνεις τάχα, οργίζεσαι; Του κάκου!
Σαν κούκλα σ’ έχει και σε περιπαίζει,
τη μάσκα ο χρόνος δεν φοράει του δράκου,
 
ο χρόνος είναι ένα παιδί, που παίζει.

Να πώς βρέθηκε ο Ηράκλειτος μέσα στο ποίημα. Γιατί αυτό το απόσπασμα και ειδικά ο στίχος «Ο χρόνος είναι ένα παιδί, που παίζει» παραλλάσει το απόσπασμα του Εφέσιου «αιών έστιν παις παίζων πεσσεύων. Παιδός η βασιλίη», που φτάνει ακόμη πιο πέρα από τους στίχους του Κουτσουρέλη, αλλά που διαβάζοντάς τους στη Νύχτα δεν μπορείς να μη σκεφτείς πόσο η ποίηση ανοίγει δρόμο για να φτάσει κανείς σε αλήθειες πανανθρώπινες ή να συναντηθεί μαζί τους. Ούτε ακόμη μπορεί να μην έρθει στον νου σου η λησμονημένη ευαγγελική ρήση: «αν δεν στραφείτε να γίνετε σαν τα παιδιά, δεν μπορείτε να εισέλθετε στη βασιλεία των ουρανών». Όλα αυτά με αφορμή και χάρη στο «ελευσομένω», «στο ερχόμενο» δηλαδή, στο οποίο και αφιερώνεται το πόνημα. Τελευταίο στη σειρά, το μέρος της «έγερσης». Γιατί η Νύχτα τελειώνει. Εγείρεται το πέπλο, η ψυχή, το σώμα, το πνεύμα, ο άνθρωπος, μπαίνει το άλλο φως και ανοίγουν τα μάτια. Γι’ αυτό και το ποίημα αυτό διαποτίζεται, κατοικείται και ορίζεται από τη λέξη «μάτια» που επαναλαμβάνεται πλειστάκις μαζί με την απαραίτητη λυρική έξαρση και ένα απύθμενο άνοιγμα της όρασης ώστε να περιλάβει τα πάντα. Για να φανεί τι λέω παραθέτω στίχους από την «έγερση»:

Η Νύχτα τελειώνει. Εγείρεται το πέπλο, η ψυχή, το σώμα, το πνεύμα, ο άνθρωπος, μπαίνει το άλλο φως και ανοίγουν τα μάτια.

Είναι της νύχτας η καρδιά από μάτια,
μάτια πελάγη που βογγούν ολοένα,
μάτια κουπιά, πηδάλια μάτια, ξάρτια,
 
κύματα μάτια, μάτια πεπρωμένα,
μάτια που τρέμουν, όρκοι στον αέρα,
μέλλοντα μάτια, μάτια περασμένα,
……………………………………………………
μάτια μια λάβα μες στης γης τη χύτρα,
μάτια που τ’ Άλλο και τ’ Αλλού όλο δρέπουν,
μάτια του εμβρύου που αγρυπνούν στη μήτρα

Το μέρος της «έγερσης» –τελευταίο της ποιητικής ενότητας που αποτελεί η Νύχτα– συντίθεται όπως και τα υπόλοιπα από οχτώ τρίστιχα κι ένα τελευταίο χωριστό ακροστίχιο. Από το δείγμα που παρουσιάζω εδώ φαίνεται το άπλωμα της ποιητικής θέασης, το παρακολούθημα μιας πορείας, γέννηση ανθρώπου, διασταύρωση με τις ποικίλες όψεις του κόσμου, διείσδυση μέσα στον κόσμο, τον φανερό και τον αφανέρωτο, τον κόσμο των αισθήσεων και τον άλλο, τον κόσμο των φυσικών φαινομένων και των μεταφυσικών, τον κόσμο που βλέπουν τα φυσικά μας μάτια αλλά και τα άλλα, και προπαντός τα άλλα, γιατί εκεί μέσα σκιρτά η ποίηση και εκεί πλάθονται οι μορφές και οι εικόνες.

* O ΣΩΤΗΡΗΣ ΓΟΥΝΕΛΑΣ είναι συγγραφέας.

altΝύχτα
Κώστας Κουτσουρέλης
Κίχλη 2017
Σελ. 24, τιμή εκδότη €4,80

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μικρά μεγάλα» της Μάρσιας Ισραηλίδη (κριτική) – Φωτεινά ποιήματα ανάμεσα σε κατά τόπους νέφη

«Τα μικρά μεγάλα» της Μάρσιας Ισραηλίδη (κριτική) – Φωτεινά ποιήματα ανάμεσα σε κατά τόπους νέφη

Για την ποιητική συλλογή της Μάρσιας Ισραηλίδη «Τα μικρά μεγάλα» (εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, το έργο «Heart Shape» του Ali Esmaeilipour.

Γράφει η Μάνια Μεζίτη

Τα μικρά μεγάλα, η πρώτη συλλογή με ποιήματα της...

«Και με την ελάχιστη υγρασία θ’ ανθίζουμε» του Πέτρου Πολυμένη (κριτική) – Μια πινακοθήκη γραμματικών εικόνων

«Και με την ελάχιστη υγρασία θ’ ανθίζουμε» του Πέτρου Πολυμένη (κριτική) – Μια πινακοθήκη γραμματικών εικόνων

Για την ποιητική συλλογή του Πέτρου Πολυμένη «Και με την ελάχιστη υγρασία θ’ ανθίζουμε» (εκδ. Περισπωμένη). Στην κεντρική εικόνα, έργο του Sage Barnes. 

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Η λογοτεχνική παραγωγή του Πέτρου Π...

«Εγκέφαλος ψάρι» της Λίλιας Τσούβα – Ποίηση για κάθε είδους διάλυση

«Εγκέφαλος ψάρι» της Λίλιας Τσούβα – Ποίηση για κάθε είδους διάλυση

Για την ποιητική συλλογή της Λίλιας Τσούβα «Εγκέφαλος ψάρι» (εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, το έργο του Ανρί Ματίς «Γυναίκα μπροστά από το ενυδρείο» (1921-1923).

Γράφει η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη (προδημοσίευση)

«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το εμβληματικό μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», το οποίο θα κυκλοφορήσει σε νέα έκδοση στις 5 Απριλίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο Μανολιός σώπασε· η φωνή του είχε ...

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (προδημοσίευση)

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λουκίας Δέρβη «Ακούω φωνές», που θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΠΕΝΤΕΜΙΣΙ ΒΔΟΜΑΔΕΣ 

...
«Τα μικρά μεγάλα» της Μάρσιας Ισραηλίδη (κριτική) – Φωτεινά ποιήματα ανάμεσα σε κατά τόπους νέφη

«Τα μικρά μεγάλα» της Μάρσιας Ισραηλίδη (κριτική) – Φωτεινά ποιήματα ανάμεσα σε κατά τόπους νέφη

Για την ποιητική συλλογή της Μάρσιας Ισραηλίδη «Τα μικρά μεγάλα» (εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, το έργο «Heart Shape» του Ali Esmaeilipour.

Γράφει η Μάνια Μεζίτη

Τα μικρά μεγάλα, η πρώτη συλλογή με ποιήματα της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη (προδημοσίευση)

«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το εμβληματικό μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», το οποίο θα κυκλοφορήσει σε νέα έκδοση στις 5 Απριλίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο Μανολιός σώπασε· η φωνή του είχε ...

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (προδημοσίευση)

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λουκίας Δέρβη «Ακούω φωνές», που θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΠΕΝΤΕΜΙΣΙ ΒΔΟΜΑΔΕΣ 

...
«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Πάθος» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Από πέρυσι τον Σεπτέμβρη, δεν έκανα τίποτε άλλο απ’...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ