
Για την ποιητική συλλογή της Κατερίνας Κούσουλα Η αγάπη που δεν ξέρει (εκδ. Γαβριηλίδης).
Του Γιώργου Δελιόπουλου
Η πέμπτη ποιητική συλλογή της ποιήτριας και αρχαιολόγου Κατερίνας Κούσουλα θα μπορούσε να ιδωθεί ως συνέχεια της τρίτης της ποιητικής συλλογής με τον τίτλο Βαθύ κανάλι. Αδήλωτη άνοιξη (Εκδόσεις των Φίλων). Οι συσχετισμοί που προκύπτουν είναι αρκετοί, τόσο σε γλωσσικό και υφολογικό επίπεδο όσο και στη διαπραγμάτευση του θέματος.
Οι εικόνες της Κούσουλα είναι οικείες και συνάμα απροσδόκητες, τρυφερές και ταυτόχρονα δυνατές. Αναμφίβολα, πρόκειται για μια ώριμη ποιητική γραφή, η οποία κοινωνεί άμεσα στους αναγνώστες το πρώτο αίσθημα, που συγκίνησε την ίδια την ποιήτρια και γέννησε το ποίημα.
Στην αγάπη που δεν ξέρει ξανασυναντούμε το γνωστό αισθαντικό και εξομολογητικό ύφος της Κούσουλα, σε πρώτο πρόσωπο. Το χαρακτηρίζουν λυρισμός και ισορροπημένη ερωτική διάθεση, που δεν εκπίπτουν σε κούφιους συναισθηματισμούς ή μελοδραματισμούς.
Το λεξιλόγιό της είναι ιδιαίτερα επιμελημένο, μαρτυρώντας τη βαθιά της κλασική παιδεία. Γνωρίζει πώς να δημιουργεί υποβλητική ατμόσφαιρα, εικόνες και αναπάντεχους συνειρμούς μέσα από συνδυασμούς λέξεων. Ταυτόχρονα, ο εσωτερικός ρυθμός των στίχων της και η ελάχιστη χρήση των σημείων στίξης συμβάλλουν στην απρόσκοπτη ανάγνωση του ποιήματος, χωρίς να προκαλούν νοηματική σύγχυση στον αναγνώστη. Οι εικόνες της Κούσουλα είναι οικείες και συνάμα απροσδόκητες, τρυφερές και ταυτόχρονα δυνατές. Αναμφίβολα, πρόκειται για μια ώριμη ποιητική γραφή, η οποία κοινωνεί άμεσα στους αναγνώστες το πρώτο αίσθημα, που συγκίνησε την ίδια την ποιήτρια και γέννησε το ποίημα.
Στο Βαθύ κανάλι. Αδήλωτη άνοιξη η ποιήτρια περνά μέσα από έναν σκληρό έρωτα γεμάτο ήττες και οδύνη, έναν έρωτα πόνο, για να βγει από τα βαθιά κανάλια του και να επιπλεύσει στην άνοιξη της αγάπης. Από τη μια ο δυνατός, παράφορος, επώδυνος έρωτας κι από την άλλη η σταθερή αξία της λυτρωτικής αγάπης.
Η αγάπη που δεν ξέρει δεν έχει την ίδια γραμμική διάταξη, ωστόσο η ποιήτρια στέκεται το ίδιο επιφυλακτικά και ερωτηματικά απέναντι στον έρωτα. Δεν τον αποκηρύσσει ούτε τον αποφεύγει. Γι’ αυτό και με τη φωνή των αγγέλων αναφωνεί σ’ ένα της ποίημα: «μη φοβηθείς τον έρωτα, μη σπάσεις το λαγήνι». Εντούτοις, τον υποπτεύεται και ξέρει πως μια μέρα μπορεί να θυσιαστεί –σαν τα παιδιά της Μήδειας– «εν αγνοία της στο όνομα του έρωτα». Δεν τον θεωρεί σταθερό αποκούμπι, γι’ αυτό και τον χαρακτηρίζει ανερμάτιστο, ασκεπή, ανέστιο, αυτός που κρατά «πάντα σακκούλι τρυφερό μία προδοσία», αυτός που «διπλά εννυχεύει». Αποτυπώνει αυτή την επαμφοτερίζουσα φύση του, αξιοποιώντας αντιθετικές εικόνες και σύμβολα:
Σε άλλα ποιήματα η διπλή φύση του έρωτα εκφράζεται με εικαστικούς όρους. Από τη μια το κατακόκκινο των φιλιών, της σκέψης και του αίματος, ενώ από την άλλη οι πράσινες εικόνες της ξενοιασιάς. Το πράσινο συμβολίζει τη ζωή, το αντίδοτο στη θλίψη και στο κόκκινο του πόνου:
Ωστόσο, η ποιήτρια δεν εξαντλείται μόνο στην ελξαπωθητική σχέση με τον Ιανό του έρωτα. Όπως και στο Βαθύ κανάλι. Αδήλωτη άνοιξη, έτσι και σ’ αυτή τη συλλογή αναζητά την αγάπη και προσπαθεί να την ορίσει. Μελετώντας τα ποιήματα της συλλογής, έχει κανείς την αίσθηση ότι η ποιήτρια προσπαθεί να συμπληρώσει τον τίτλο, προσπαθεί δηλαδή να μας πει τι δεν ξέρει η αγάπη.
Η αγάπη ανυψώνεται σε υπέρτατο ιδανικό και έσχατο καταφύγιο ενός βασανισμένου έρωτα. Παρόλα αυτά, δεν αποτελεί πανάκεια ούτε είναι ανέφελη. Αντιθέτως, η αγάπη στην ποίηση της Κούσουλα κουβαλά όλους τους καημούς και τις πίκρες που τη γέννησαν. Δεν ξέρει να μη νοσταλγεί και να οχυρώνεται πίσω από τη λησμοσύνη. Γι’ αυτό πονά, ακόμη και αναδρομικά, μέσα από τις πληγές και τις αναμνήσεις της.
Σε καμιά περίπτωση δεν είναι δεδομένη η αγάπη. Αντιθέτως, εμφανίζεται ως μια αβέβαιη υπόσχεση, μια ασταθής συνθήκη, μια terra incognita προς διερεύνηση. Κανείς δεν μπορεί να καυχηθεί πως την κατέχει ή πως την ελέγχει και κανείς δεν γνωρίζει την ώρα της άφιξής της. Πρόκειται για μια συναισθηματική κατάσταση εσωτερική και ενστικτώδη, που δεν ξέρει κανόνες ούτε βαδίζει με σίγουρα βήματα.
Επειδή ακριβώς δεν ξεχνά, η αγάπη γράφει πάντοτε με πάθος για όσα έζησε. Δεν καμώνεται ψέματα στους στίχους, ακόμη κι αν οι λέξεις είναι αιχμηρές και καρφώνονται βαθιά.
Σε καμιά περίπτωση δεν είναι δεδομένη η αγάπη. Αντιθέτως, εμφανίζεται ως μια αβέβαιη υπόσχεση, μια ασταθής συνθήκη, μια terra incognita προς διερεύνηση. Κανείς δεν μπορεί να καυχηθεί πως την κατέχει ή πως την ελέγχει και κανείς δεν γνωρίζει την ώρα της άφιξής της. Πρόκειται για μια συναισθηματική κατάσταση εσωτερική και ενστικτώδη, που δεν ξέρει κανόνες ούτε βαδίζει με σίγουρα βήματα.
Όπως γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω, στην ερωτική ποίηση της Κούσουλα απουσιάζουν οι βεβαιότητες και οι σταθερές. Το ποιητικό της σύμπαν μοιάζει μια αιώνια μεταβλητή, που παλινδρομεί στη χαρμολύπη, κι ωστόσο μοιάζει συνειδητά προσανατολισμένο στην αγάπη. Ίσως γιατί κατά βάθος πίσω από τον ελεγειακό λυρισμό και τις θρυμματισμένες εξομολογήσεις της ποιήτριας αγρυπνά μια αγάπη που ευαγγελίζεται την ευτυχία, μια αγάπη που δεν ξέρει να απελπίζεται ποτέ.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΛΙΟΠΟΥΛΟΣ είναι φιλόλογος και ποιητής.
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΟΥΣΟΥΛΑ