alt

Για την ποιητική συλλογή του Γιώργου Ανδρέου Ο απερίσκεπτος πλοηγός (εκδ. Μικρή Άρκτος)

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Ο Νίκος Εγγονόπουλος ήταν άνθρωπος ευφυής και με χιούμορ. «Oι ποιηταί με θεωρούν ζωγράφον και οι ζωγράφοι ποιητήν...» έλεγε. Φράση χαρακτηριστική νομίζω για έναν τόπο όπου τους πολυτεχνίτες, όταν είναι καλοί, δύσκολα τους ανεχόμαστε και με το ζόρι προσπαθούμε να τους στριμώξουμε σε μία τους μόνο ιδιότητα – τη βολικότερη για μας τους ίδιους.

Ο Γιώργος Ανδρέου ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία. Δεν του έφτασαν οι δάφνες του στα πράγματα τα μουσικά, καταγίνεται τώρα και με τη λογοτεχνία. Πρώτα με το μυθιστόρημα που εξέδωσε πριν λίγα χρόνια. Κι ύστερα με τον Απερίσκεπτο πλοηγό, μια συλλογή ποιημάτων, που κυκλοφορεί εδώ και λίγους μήνες.

Και για τους φίλους της μουσικής του ειδικά, το γεγονός μόνο ευπρόσδεκτο θα είναι, εικάζω. Σαν τον καινούργιο προβολέα που έρχεται να φωτίσει αλλιώς, από μια νέα της γωνιά, την οικεία σκηνή. Για το σινάφι το ποιητικό όμως το πράγμα δεν είναι ακριβώς έτσι. Είδαμε δα πώς υποδέχτηκαν πολλοί το Νόμπελ Λογοτεχνίας του Ντίλαν. Ή πώς ξινίζουν τα μούτρα τους κάθε φορά που ένας μας, καλή ώρα η Κική Δημουλά, βγαίνει απ’ τον ελεφάντινο πύργο όπου εγκλειστήκαμε οικειοθελώς, απ’ αυτό τον ασφυκτικό κι αγοραφοβικό περίβολο που έχει καταντήσει η σύγχρονη ποίηση, κι ανοίγεται στον καθαρό αέρα.

«Ποίηση είναι ο λόγος που πάει να γίνει τραγούδι» έλεγε ο Παλαμάς. Τον άρρηκτο δεσμό αυτών των δύο, όσο τον αγνοεί κανείς, τόσο εκείνος τον εκδικείται.

Ο Γιώργος Ανδρέου έρχεται απ’ το τραγούδι. Όλοι οι ποιητές άλλωστε απ’ το τραγούδι ερχόμαστε και στο τραγούδι πάμε. «Ποίηση είναι ο λόγος που πάει να γίνει τραγούδι» έλεγε ο Κωστής Παλαμάς. Τον άρρηκτο δεσμό αυτών των δύο, όσο τον αγνοεί κανείς, τόσο εκείνος τον εκδικείται. Η σύγχρονη ποίηση λ.χ., αν είναι ανάγνωσμα τόσο ξηρό και άτερπνο, το «χρωστάει» στην αποξένωσή της από τη ζείδωρη ωδική της ρίζα.

Και το πληρώνει σήμερα με ποικίλους τρόπους. Όταν έχεις χάσει την επαφή με τον αδόμενο λόγο, πάει να πει με τον λόγο τον κοινό, τον δημόσιο, τον πλατιά απηχούμενο (και ποιο είδος τέχνης αξιώθηκε ποτέ ακροατήριο πιο καθολικό από το τραγούδι;), πώς να αποτυπώσεις σ’ ένα ποίημα τη σημερινή κατάστασή μας, την πολιτική και την κοινωνική;

Το στρυφνό, εσωστρεφές, ναρκισσευόμενο ιδίωμα που σήμερα μονοπωλεί σχεδόν τη γραφή μας είναι εντελώς ακατάλληλο για να ανοιχτεί στον Άλλο, στους Εμείς, τους Πολλούς. Το περισσότερο που καταφέρνει είναι να αναμηρυκάζει διαρκώς το συναξάρι του Εγώ, του Εγώ, του Εγώ. Ώς και εξακόσιες συλλογές ποιητικές εκδίδονται κατ’ έτος στη χώρα. Όμως τα ποιήματα, τα βιβλία, οι ποιητές μας που τόλμησαν ν’ αναμετρηθούν με την τωρινή μας εθνική κατρακύλα, μετριούνται στα δάχτυλα.

Σκεφτείτε το ’21 χωρίς τον Σολωμό και τον Κάλβο. Το «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του ’93, τη γελοιοποίηση του ’97 και τη δύσκολη ανόρθωση της χώρας από τον Βενιζέλο χωρίς τον Κωστή Παλαμά, χωρίς τα Σατιρικά Γυμνάσματα και τον Δωδεκάλογο. Το ’40, την Κατοχή και την Αντίσταση χωρίς τα Ακριτικά και το Άξιον Εστί. Την κυπριακή περιπέτεια χωρίς το Ημερολόγιο καταστρώματος Γ' ή τον Κώστα Μόντη. Την Επταετία χωρίς τον Στόχο του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Κι όμως, τα χρόνια αυτά που περνάμε τώρα, οι ποιητές μας τ' αφήνουν να γλιστρούν βουβά κι ανέκφραστα, ωσάν τίποτε το σημαντικό να μην υπάρχει, το άξιο ν’ αποτυπωθεί στα ποιήματά τους.

alt

Αν ο Ανδρέου τα καταφέρνει να μιλήσει ποιητικά με τρόπο ευθύ και εύστοχο για τα δημόσια πράγματά μας, για την κρίση και την παρακμή μας, είναι ακριβώς επειδή έρχεται από το τραγούδι. Και μάλιστα απ’ το πιο παλιό τραγούδι, το πιο βαθύρριζο. Με δεκαπεντασύλλαβο σπασμένο ξεκινά το πρώτο πρώτο ποίημα του βιβλίου του:

Δειλή
Μικρή μου
Άνοιξη
Παιδί των Λωτοφάγων

Και οι λυρικές παρεκβάσεις στον Πλοηγό είναι συνεχείς. Άλλοτε στο μέτρο το οχτασύλλαβο:

Φίλοι καλώς ορίσατε
Φίλοι μου ξένοι ήλιοι
Ρίξτε αλάτι στην πληγή
Πνεύμα στις μαύρες φλόγες

Κι άλλοτε με την ελαφράδα μιας επωδού, τη ξαφνική λάμψη μιας ρίμας, ενθύμιο θά ’λεγες ενός λυρικού Μεσοπολέμου:

Να τι είσαι εσύ
Κλωστή χρυσή

Στο ενδιάμεσο, στίχοι ελεύθεροι ή ελευθεροφανείς, ανάμεσα στο parlando, τον κουβεντιαστό τόνο του δραματικού μονολόγου:

Τόσον καιρό που πέρασα γυαλίζοντας παράσημα
Φιλώντας χέρια κυριών σε δεξιώσεις επετείων
Έπρεπε να το είχατε στα σοβαρά υποπτευθεί
Έχω σκουριάσει

και τα ασύνδετα σχήματα, την καταλογάδην παράταξη της μέσα κι έξω μας ερημίας:

Των ερειπίων η φωνή
Ένα μαντήλι φθισικού
Δυο-τρία γρόσια

Όπως όλοι οι ποιητές που αποπειράθηκαν να συνδέσουν το ελληνικό τραγούδι με τον μοντερνισμό, ο Ανδρέου κρατάει κι αυτός από τον Γκάτσο. Δεν μιλώ εδώ για άμεση οφειλή, που είναι δυσεξιχνίαστη, αλλά για στοίχιση σ’ έναν τρόπο ποιητικό που πρώτη φορά στον έργο του Γκάτσου τον είδαμε να παίρνει τόσο στέρεη και γόνιμη μορφή.

Μερικοί από τους καλύτερους ποιητές και στιχουργούς μας ακολούθησαν τον δρόμο που άνοιξαν τα βήματα εκείνου: ο Μάρκος Μέσκος, ο Μιχάλης Γκανάς, ο Χρήστος Μπράβος, ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Θοδωρής Γκόνης, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου κι άλλοι. Άλλωστε και ο Γκάτσος βήματα άλλων ακολούθησε: του Λόρκα και του Αλμπέρτι και των Ισπανών neopopularistas της μεγάλης Γενιάς του ’1927, αντίστοιχης και εφάμιλλης της δικής μας του ’30.

Η νεοελληνική πολιτική δυστοπία που μας περιγράφει δίδεται μέσα απ’ την προσωπική ματιά. Τη ματιά όχι του παρατηρητή ή του ξεναγούμενου, αλλά του βαθιά ενεχόμενου: του συνυπαίτιου, του συνυπόλογου. Κατηγορούμενος εδώ και κατήγορος συμπίπτουν.

Στον Απερίσκεπτο πλοηγό ο Ανδρέου είναι εξίσου δημόσιος και ιδιωτικός. Ακόμη και τα ιδιωτικά ποιήματα της συλλογής εμπεριέχουν ενίοτε την ιστορική, τη συλλογική διάσταση. Και αντίστροφα, η νεοελληνική πολιτική δυστοπία που μας περιγράφει δίδεται μέσα απ’ την προσωπική ματιά. Τη ματιά όχι του παρατηρητή ή του ξεναγούμενου, αλλά του βαθιά ενεχόμενου: του συνυπαίτιου, του συνυπόλογου. Κατηγορούμενος εδώ και κατήγορος συμπίπτουν, κοινή τους ανάγκη είναι να μιλήσουν, να αναλάβουν επιτέλους το μερίδιο της ευθύνης που τους αναλογεί. Πάει έτσι ο Ανδρέου αναπόταμα στο ρεύμα εκείνο των πολλών που επιμένουν ότι οι ίδιοι δεν έφταιξαν σε τίποτα, κι ότι για όλα ευθύνονται οι άλλοι.

Ας είναι λοιπόν
Ας φορτωθούν το μέγα άλγος οι επόμενοι
Εμείς το ρίξαμε στα βράχια το καράβι
Σηματωροί και φαροφύλακες
Σε αγαστή συνωμοσία
Από κοντά οι μηχανοδηγοί
Και τι να πει κανείς για τον σπουδαίο καπετάνιο
Τους λαμπερούς της διακεκριμένης θέσης
Που χρόνια τώρα απελπισμένοι περιεργάζονται
Του Καρυωτάκη το περίστροφο
Λες και θα βγάλει πουθενά η θλιβερή ανάλυση
Λες και θα διαψευστούν οι ποταπές στατιστικές

Ο Απερίσκεπτος πλοηγός μπορεί επομένως να διαβαστεί κι έτσι, ως ποιητική και πολιτική λογοδοσία. «Δεν θα μου συγχωρεθεί / Η σιωπή» τελειώνει ένα ποίημα. Και ένα άλλο, το τιτλώνυμο, αρχίζει: «Είμαι ασυγχώρητος». Απολογία, ομολογία, ποινή. Και, αν είναι κανείς τυχερός, μια νέα αφετηρία. Η κάθαρση περνά από την επίγνωση κι απ’ την παραδοχή.

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ είναι ποιητής και μεταφραστής.

alt

Ο απερίσκεπτος πλοηγός
Γιώργος Ανδρέου
Μικρή Άρκτος 2016
Σελ. 64, τιμή εκδότη €11,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα ρόδα κόβονται στα 2/3» της Ειρήνης Ιωαννίδου (κριτική) – Η αθέατη καθημερινή σφαγή

«Τα ρόδα κόβονται στα 2/3» της Ειρήνης Ιωαννίδου (κριτική) – Η αθέατη καθημερινή σφαγή

Για την ποιητική συλλογή της Ειρήνης Ιωαννίδου «Τα ρόδα κόβονται στα 2/3» (εκδ. Σαιξπηρικόν). Κεντρική εικόνα: © Annie Spratt (Unsplash).

Γράφει ο Μάκης Καραγιάννης

«γύρω, φωτιά ψηλή κλαδεύε...

«Τραγούδι του εαυτού μου» του Ουόλτ Ουίτμαν (κριτική)

«Τραγούδι του εαυτού μου» του Ουόλτ Ουίτμαν (κριτική)

Για το ποίημα σε δύο εκδοχές του Ουόλτ Ουίτμαν [Walt Whitman] «Τραγούδι του εαυτού μου: 1. Η πρώτη έκδοση (1855), 2. Η τελευταία έκδοση (1891 – 92)» (μτφρ. Δημήτρης Δημηρούλης, εκδ. Gutenberg).

Γράφει ο Γιώργος Βέης

...
«Καταυλισμός» του Γιώργου Βέη (κριτική) – Εκτενείς τοιχογραφίες με ποικίλες προσωπογραφίες

«Καταυλισμός» του Γιώργου Βέη (κριτική) – Εκτενείς τοιχογραφίες με ποικίλες προσωπογραφίες

Για την ποιητική συλλογή του Γιώργου Βέη «Καταυλισμός» (εκδ. Ύψιλον). Κεντρική εικόνα: λεπτομέρεια από το εξώφυλλο.

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Οι αναγνώστες που ακολουθούν συστηματικά, ή έστω περιστασιακά, όσα προβάλλει ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, στο θέατρο Σταθμός (κριτική) – Κάνοντας τα μηνύματα του πλανήτη προσωπική υπόθεση

«2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, στο θέατρο Σταθμός (κριτική) – Κάνοντας τα μηνύματα του πλανήτη προσωπική υπόθεση

Το «2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν [Duncan Macmillan] παρουσιάζεται στο θέατρο Σταθμός σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη. Φωτογραφίες: © Σπύρος Περδίου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Το 2071, η σημαντική διάλεξη του...

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

Για το βιβλίο του Γουόλτερ Άιζακσον [Walter Isaacson] «Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος).

Γράφει ο  Διονύσης Μαρίνος

Πριν από λίγες ημέρες ο ...

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Ο Δημήτρης Καραντζάς σε συνεργασία με την Γκέλυ Καλαμπάκα, έγραψε και σκηνοθέτησε «Το Σπίτι», την πρώτη του παράσταση έπειτα από δώδεκα χρόνια, ύστερα από ανάθεση της Στέγης για τη δημιουργία ενός πρωτότυπου έργου. «Το Σπίτι» παρουσιάζεται στη Μικρή Σκηνή της Στέγης Τετάρτη - Κυριακή μέχρι και τις 19 Νοεμβρίου. Φωτο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Χρύσας Φάντη «Οδός Ευτυχίδου», το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Σμίλη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Πέτρο;»
«Εμένα φωνάζεις, γιαγιά;»
«Εσένα, γιε μου. Πάμε να δούμε τη θ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ