alt

Για την ποιητική συλλογή της Ελένης Ντούξη Μείον δεκάξι (εκδ. Μελάνι)

Της Βαρβάρας Ρούσσου

Η πρώτη ποιητική συλλογή της Ελένης Ντούξη υπό τον τίτλο Μείον δεκάξι παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και θέτει ζητήματα που αφορούν όχι μόνον το δικό της βιβλίο αλλά και γενικά τη σύγχρονη ελληνική ποίηση.

Η Ντούξη ανταποκρίνεται και χειρίζεται το γλωσσικό εργαλείο με τρόπο που μαρτυρεί την επίπονη τριβή με αυτό. Η χρήση καθημερινών -συχνά ακατέργαστων- αλλά ευθύβολων λέξεων, η λιτότητα αλλά και η καίρια εναλλαγή μεταφοράς-κυριολεξίας δημιουργεί υψηλής φόρτισης νοήματα.

Η σύνδεση του βιογραφικού με τα ποιήματα της συλλογής είναι αναπόφευκτη: η Ντούξη έχει γεννηθεί στους Αγίους Σαράντα το 1979 και διαμένει στην Αθήνα από το 1993. Το πρώτο ζήτημα λοιπόν αφορά τη γλώσσα. Όποια επαφή κι αν είχε η ποιήτρια με την ελληνική γλώσσα πριν έρθει στην Ελλάδα ή και αργότερα (να σημειώσουμε ότι έχει κάνει σπουδές Θεολογίας), ο υψηλός βαθμός οικείωσης του γλωσσικού οργάνου, μέσω του οποίου κάποιος αποφασίζει να εκθέσει τον εσώτερο πυρήνα της ύπαρξής του -αυτό είναι άλλωστε και το διακύβευμα στην ποίηση- αποτελεί μια ιδιαίτερη πρόκληση. Σε αυτήν, η Ντούξη ανταποκρίνεται και χειρίζεται το γλωσσικό εργαλείο με τρόπο που μαρτυρεί την επίπονη τριβή με αυτό. Η χρήση καθημερινών -συχνά ακατέργαστων- αλλά ευθύβολων λέξεων, η λιτότητα αλλά και η καίρια εναλλαγή μεταφοράς-κυριολεξίας δημιουργεί υψηλής φόρτισης νοήματα: «Ο ήλιος δεν κρέμεται πια / στο παράθυρό μου / επειδή στον επόμενο / λογαριασμό ρεύματος / τον πέταξα φέτες / στο παγωμένο τζάκι» («Πρόωρο»). Η αγωνιώδης αναμέτρηση με τη γλώσσα, μόνιμη στον ποιητή, εδώ γίνεται κολύμπι ζωής και θανάτου: «Μετά τη βρήκαν πνιγμένη / στο μελάνι ξένης γλώσσας» («Πράσινη κάρτα»).

Επόμενο της γλωσσικής αναζήτησης είναι η μορφολογική επιλογή. Η ποιήτρια δοκιμάζεται όχι μόνον στα σύντομα, αλλά και σε πεζόμορφα ποιήματα, που της επιτρέπουν να δημιουργήσει μια σχέση έλξης-άπωσης με το λυρικό στοιχείο και να συνδέσει την πρωτογενή εικονοποιΐα αντλημένη από την πραγματικότητα με πτήσεις στο φανταστικό.

Στην ποίηση της Ντούξη τα σύνορα/όρια, ο τόπος, ο χρόνος και η μνημονική ανάκλησή τους αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα. Η ποίηση αποτελεί τον τρόπο να καλυφθεί, να αποκαλυφθεί ο εαυτός και να κατανοηθεί ο κόσμος, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα, αλλά στο Μείον δεκάξι γίνεται επιπλέον η γέφυρα για να ενωθούν ή να διαχωριστούν δύο πατρίδες και να οικοδομηθεί ένα νέο πρόσωπο με έκδηλα τα ίχνη του παλιού. Ιδιαίτερη τέτοια μαρτυρία αποτελούν τα δύο τελευταία ποιήματα της συλλογής «Προεόρτια» και «Βιογραφία» (όπου απαντά και το ημιστίχιο-τίτλος του βιβλίου), αλλά και τα «Δελτίο αποστολής», «Πράσινη κάρτα» κ.ά. Η ποιητική φωνή δηλώνει τη δυσφορία της για τη νέα αστική πραγματικότητα μέσα στην οποίαν αισθάνεται αποξενωμένη και διαλυμένη («Ανακύκλωση», «Συναρμολόγηση»). Δεν λείπουν όμως και οι ελπιδοφόρες στιγμές της ανθρώπινης επαφής («Εγώ κι εκείνη»).

Η Ελένη Ντούξη, ο Χρήστος Αρμάντο Γκέζος, ο Ένο Αγκόλλι συναπαρτίζουν μια καινούργια κατηγορία λογοτεχνών: τους λογοτέχνες της διασποράς, εκείνους που πραγματεύονται την ετερότητα/ξενότητα, τη διαπολιτισμικότητα και την ταυτότητα.

Συνακόλουθα, η συλλογή θέτει ένα άλλο σημαντικό ζήτημα. Η Ελένη Ντούξη, όπως και ο Χρήστος Αρμάντο Γκέζος αλλά και ο πολύ νεώτερος Ένο Αγκόλλι (που χαρακτηρίζεται από κοσμοπολιτισμό και οι μετακινήσεις του σε πολλές χώρες δημιουργούν πολλαπλές επιστρώσεις τόπων που αφήνουν έκδηλα ίχνη στην ποίησή του) συναπαρτίζουν μια καινούργια κατηγορία λογοτεχνών: τους λογοτέχνες της διασποράς, εκείνους που πραγματεύονται την ετερότητα/ξενότητα, τη διαπολιτισμικότητα και την ταυτότητα. Διατηρούν, σε διαφορετικό βαθμό ο καθένας, στοιχεία του πολιτισμού της πρώτης πατρίδας και γράφουν στα ελληνικά υιοθετώντας και γονιμοποιώντας στοιχεία της ελληνικής κουλτούρας. Γύρω απ’ αυτή τη λογοτεχνία, τη διασπορική (diasporic), τα τελευταία χρόνια οικοδομήθηκαν θεωρίες προκειμένου να διερευνηθούν οι νέες ταυτότητες που πραγματεύεται και συγκροτεί, καθώς και οι θεματικές και οι τρόποι με τους οποίους αυτές πραγματώνονται. Ακόμη και ο όρος διασπορά νοηματοδοτείται διαφορετικά και η βιβλιογραφία γύρω από το θέμα έχει αρχίσει να διογκώνεται. Το θέμα είναι ευρύ και δεν εξαντλείται σε κείμενο που στοχεύει στην παρουσίαση μίας μόνον ποιητικής συλλογής.

alt
Η Ελένη Ντούξη
 

Επιστρέφοντας λοιπόν στα ποιήματα της Ντούξη, και σε συνέχεια της παραπάνω παρατήρησης, αξίζει να σημειώσουμε ότι η ανάμνηση δεν αποτελεί απλώς ένα πρόσφορο πεδίο άντλησης ερεθισμάτων, αλλά τον χώρο κυριαρχίας της νοσταλγίας προς την οποίαν η ποιητική φωνή λειτουργεί αμφίθυμα ανακαλώντας και αποδιώχνοντας μνήμες σε μια αγωνιώδη προσπάθεια ένταξης στη νέα χώρα. Οι συγγένειες, οι σχέσεις, τα όρια/σύνορα ακόμη και η υλικότητα του σώματος υποβάλλονται σε δοκιμασία με αποκορύφωμα την ίδια την υπόσταση του εαυτού.

Η ανάμνηση δεν αποτελεί απλώς ένα πρόσφορο πεδίο άντλησης ερεθισμάτων, αλλά τον χώρο κυριαρχίας της νοσταλγίας προς την οποίαν η ποιητική φωνή λειτουργεί αμφίθυμα ανακαλώντας και αποδιώχνοντας μνήμες σε μια αγωνιώδη προσπάθεια ένταξης στη νέα χώρα.

Αυτή η αμφιθυμία δεν παράγει τη στεντορεία φωνή και συχνά οργίλη γραφή του Χρήστου Αρμάντο Γκέζου αλλά μια ποίηση χαμηλόφωνη, που εντούτοις προβάλλει θαρραλέα την εμπειρία της απομάκρυνσης από την πρώτη πατρίδα και την υιοθέτηση μίας νέας. Η Ντούξη, όπως γενικά οι συγγραφείς της διασποράς, μετεωρίζεται μεταξύ δύο χωρών και κινείται μεταξύ δύο ρόλων. Αναζητά την ασφάλεια και την οικειότητα μιας νέας γλώσσας (και η γλώσσα είναι πατρίδα) και κουλτούρας την οποίαν επιθυμεί και στην οποίαν εντάσσεται. Παράλληλα, δημιουργώντας ποιητικό λόγο ταυτόχρονα, και αναπόφευκτα, προβάλλει, επιζητώντας να τα ενσωματώσει στην ποίησή της, όσα εγγεγραμμένα στοιχεία της κουλτούρας από την παλαιά πατρίδα επιβιώνουν ακόμη.

Πάντως, με αφορμή την ποίηση της Ντούξη, μιας νέας ελπιδοφόρας φωνής, έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε τούτο: έως πρόσφατα στην Ελλάδα μιλώντας για λογοτεχνία της διασποράς είχαμε τη βεβαιότητα ότι κάνουμε λόγο για εκείνους τους Έλληνες λογοτέχνες που δημιουργούν, έχουν εγκατασταθεί και ενταχθεί σε μία άλλη χώρα και γλώσσα για ποικίλους λόγους (π.χ. οι πεζογράφοι Βασίλης Αλεξάκης, Θοδωρής Καλλιφατίδης κ.ά). Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, ένα ρεύμα συγγραφέων που γεννήθηκαν σε άλλη χώρα, αλλά μετανάστευσαν στην Ελλάδα, παράγει μια νέου τύπου λογοτεχνία που μας προκαλεί με τις ιδιαίτερες πτυχές που προβάλλει, τη συνάρθρωσή της με την ήδη υπάρχουσα παράδοση και τη σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για μια νέα πνοή που δημιουργεί την προσδοκία για νέες γονιμοποιήσεις.

* Η ΒΑΡΒΑΡΑ ΡΟΥΣΣΟΥ είναι φιλόλογος.


altΜείον δεκάξι
Ελένη Ντούξη
Μελάνι 2016
Σελ. 44, τιμή εκδότη €8,00

alt

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα ρόδα κόβονται στα 2/3» της Ειρήνης Ιωαννίδου (κριτική) – Η αθέατη καθημερινή σφαγή

«Τα ρόδα κόβονται στα 2/3» της Ειρήνης Ιωαννίδου (κριτική) – Η αθέατη καθημερινή σφαγή

Για την ποιητική συλλογή της Ειρήνης Ιωαννίδου «Τα ρόδα κόβονται στα 2/3» (εκδ. Σαιξπηρικόν). Κεντρική εικόνα: © Annie Spratt (Unsplash).

Γράφει ο Μάκης Καραγιάννης

«γύρω, φωτιά ψηλή κλαδεύε...

«Τραγούδι του εαυτού μου» του Ουόλτ Ουίτμαν (κριτική)

«Τραγούδι του εαυτού μου» του Ουόλτ Ουίτμαν (κριτική)

Για το ποίημα σε δύο εκδοχές του Ουόλτ Ουίτμαν [Walt Whitman] «Τραγούδι του εαυτού μου: 1. Η πρώτη έκδοση (1855), 2. Η τελευταία έκδοση (1891 – 92)» (μτφρ. Δημήτρης Δημηρούλης, εκδ. Gutenberg).

Γράφει ο Γιώργος Βέης

...
«Καταυλισμός» του Γιώργου Βέη (κριτική) – Εκτενείς τοιχογραφίες με ποικίλες προσωπογραφίες

«Καταυλισμός» του Γιώργου Βέη (κριτική) – Εκτενείς τοιχογραφίες με ποικίλες προσωπογραφίες

Για την ποιητική συλλογή του Γιώργου Βέη «Καταυλισμός» (εκδ. Ύψιλον). Κεντρική εικόνα: λεπτομέρεια από το εξώφυλλο.

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Οι αναγνώστες που ακολουθούν συστηματικά, ή έστω περιστασιακά, όσα προβάλλει ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Ο δημοφιλής συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας Τζο Νέσμπο [Jo Nesbø] αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.

Επιμέλεια: Ευλαλία Πάνου

...
Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 10ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός Παναγής Παναγιωτόπουλος. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά, την Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου, στις 7μμ.

Επιμέλεια: Book Press

Βίος ...

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ