alt

Για την ποιητική συλλογή της Ελένης Ντούξη Μείον δεκάξι (εκδ. Μελάνι)

Της Βαρβάρας Ρούσσου

Η πρώτη ποιητική συλλογή της Ελένης Ντούξη υπό τον τίτλο Μείον δεκάξι παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και θέτει ζητήματα που αφορούν όχι μόνον το δικό της βιβλίο αλλά και γενικά τη σύγχρονη ελληνική ποίηση.

Η Ντούξη ανταποκρίνεται και χειρίζεται το γλωσσικό εργαλείο με τρόπο που μαρτυρεί την επίπονη τριβή με αυτό. Η χρήση καθημερινών -συχνά ακατέργαστων- αλλά ευθύβολων λέξεων, η λιτότητα αλλά και η καίρια εναλλαγή μεταφοράς-κυριολεξίας δημιουργεί υψηλής φόρτισης νοήματα.

Η σύνδεση του βιογραφικού με τα ποιήματα της συλλογής είναι αναπόφευκτη: η Ντούξη έχει γεννηθεί στους Αγίους Σαράντα το 1979 και διαμένει στην Αθήνα από το 1993. Το πρώτο ζήτημα λοιπόν αφορά τη γλώσσα. Όποια επαφή κι αν είχε η ποιήτρια με την ελληνική γλώσσα πριν έρθει στην Ελλάδα ή και αργότερα (να σημειώσουμε ότι έχει κάνει σπουδές Θεολογίας), ο υψηλός βαθμός οικείωσης του γλωσσικού οργάνου, μέσω του οποίου κάποιος αποφασίζει να εκθέσει τον εσώτερο πυρήνα της ύπαρξής του -αυτό είναι άλλωστε και το διακύβευμα στην ποίηση- αποτελεί μια ιδιαίτερη πρόκληση. Σε αυτήν, η Ντούξη ανταποκρίνεται και χειρίζεται το γλωσσικό εργαλείο με τρόπο που μαρτυρεί την επίπονη τριβή με αυτό. Η χρήση καθημερινών -συχνά ακατέργαστων- αλλά ευθύβολων λέξεων, η λιτότητα αλλά και η καίρια εναλλαγή μεταφοράς-κυριολεξίας δημιουργεί υψηλής φόρτισης νοήματα: «Ο ήλιος δεν κρέμεται πια / στο παράθυρό μου / επειδή στον επόμενο / λογαριασμό ρεύματος / τον πέταξα φέτες / στο παγωμένο τζάκι» («Πρόωρο»). Η αγωνιώδης αναμέτρηση με τη γλώσσα, μόνιμη στον ποιητή, εδώ γίνεται κολύμπι ζωής και θανάτου: «Μετά τη βρήκαν πνιγμένη / στο μελάνι ξένης γλώσσας» («Πράσινη κάρτα»).

Επόμενο της γλωσσικής αναζήτησης είναι η μορφολογική επιλογή. Η ποιήτρια δοκιμάζεται όχι μόνον στα σύντομα, αλλά και σε πεζόμορφα ποιήματα, που της επιτρέπουν να δημιουργήσει μια σχέση έλξης-άπωσης με το λυρικό στοιχείο και να συνδέσει την πρωτογενή εικονοποιΐα αντλημένη από την πραγματικότητα με πτήσεις στο φανταστικό.

Στην ποίηση της Ντούξη τα σύνορα/όρια, ο τόπος, ο χρόνος και η μνημονική ανάκλησή τους αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα. Η ποίηση αποτελεί τον τρόπο να καλυφθεί, να αποκαλυφθεί ο εαυτός και να κατανοηθεί ο κόσμος, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα, αλλά στο Μείον δεκάξι γίνεται επιπλέον η γέφυρα για να ενωθούν ή να διαχωριστούν δύο πατρίδες και να οικοδομηθεί ένα νέο πρόσωπο με έκδηλα τα ίχνη του παλιού. Ιδιαίτερη τέτοια μαρτυρία αποτελούν τα δύο τελευταία ποιήματα της συλλογής «Προεόρτια» και «Βιογραφία» (όπου απαντά και το ημιστίχιο-τίτλος του βιβλίου), αλλά και τα «Δελτίο αποστολής», «Πράσινη κάρτα» κ.ά. Η ποιητική φωνή δηλώνει τη δυσφορία της για τη νέα αστική πραγματικότητα μέσα στην οποίαν αισθάνεται αποξενωμένη και διαλυμένη («Ανακύκλωση», «Συναρμολόγηση»). Δεν λείπουν όμως και οι ελπιδοφόρες στιγμές της ανθρώπινης επαφής («Εγώ κι εκείνη»).

Η Ελένη Ντούξη, ο Χρήστος Αρμάντο Γκέζος, ο Ένο Αγκόλλι συναπαρτίζουν μια καινούργια κατηγορία λογοτεχνών: τους λογοτέχνες της διασποράς, εκείνους που πραγματεύονται την ετερότητα/ξενότητα, τη διαπολιτισμικότητα και την ταυτότητα.

Συνακόλουθα, η συλλογή θέτει ένα άλλο σημαντικό ζήτημα. Η Ελένη Ντούξη, όπως και ο Χρήστος Αρμάντο Γκέζος αλλά και ο πολύ νεώτερος Ένο Αγκόλλι (που χαρακτηρίζεται από κοσμοπολιτισμό και οι μετακινήσεις του σε πολλές χώρες δημιουργούν πολλαπλές επιστρώσεις τόπων που αφήνουν έκδηλα ίχνη στην ποίησή του) συναπαρτίζουν μια καινούργια κατηγορία λογοτεχνών: τους λογοτέχνες της διασποράς, εκείνους που πραγματεύονται την ετερότητα/ξενότητα, τη διαπολιτισμικότητα και την ταυτότητα. Διατηρούν, σε διαφορετικό βαθμό ο καθένας, στοιχεία του πολιτισμού της πρώτης πατρίδας και γράφουν στα ελληνικά υιοθετώντας και γονιμοποιώντας στοιχεία της ελληνικής κουλτούρας. Γύρω απ’ αυτή τη λογοτεχνία, τη διασπορική (diasporic), τα τελευταία χρόνια οικοδομήθηκαν θεωρίες προκειμένου να διερευνηθούν οι νέες ταυτότητες που πραγματεύεται και συγκροτεί, καθώς και οι θεματικές και οι τρόποι με τους οποίους αυτές πραγματώνονται. Ακόμη και ο όρος διασπορά νοηματοδοτείται διαφορετικά και η βιβλιογραφία γύρω από το θέμα έχει αρχίσει να διογκώνεται. Το θέμα είναι ευρύ και δεν εξαντλείται σε κείμενο που στοχεύει στην παρουσίαση μίας μόνον ποιητικής συλλογής.

alt
Η Ελένη Ντούξη
 

Επιστρέφοντας λοιπόν στα ποιήματα της Ντούξη, και σε συνέχεια της παραπάνω παρατήρησης, αξίζει να σημειώσουμε ότι η ανάμνηση δεν αποτελεί απλώς ένα πρόσφορο πεδίο άντλησης ερεθισμάτων, αλλά τον χώρο κυριαρχίας της νοσταλγίας προς την οποίαν η ποιητική φωνή λειτουργεί αμφίθυμα ανακαλώντας και αποδιώχνοντας μνήμες σε μια αγωνιώδη προσπάθεια ένταξης στη νέα χώρα. Οι συγγένειες, οι σχέσεις, τα όρια/σύνορα ακόμη και η υλικότητα του σώματος υποβάλλονται σε δοκιμασία με αποκορύφωμα την ίδια την υπόσταση του εαυτού.

Η ανάμνηση δεν αποτελεί απλώς ένα πρόσφορο πεδίο άντλησης ερεθισμάτων, αλλά τον χώρο κυριαρχίας της νοσταλγίας προς την οποίαν η ποιητική φωνή λειτουργεί αμφίθυμα ανακαλώντας και αποδιώχνοντας μνήμες σε μια αγωνιώδη προσπάθεια ένταξης στη νέα χώρα.

Αυτή η αμφιθυμία δεν παράγει τη στεντορεία φωνή και συχνά οργίλη γραφή του Χρήστου Αρμάντο Γκέζου αλλά μια ποίηση χαμηλόφωνη, που εντούτοις προβάλλει θαρραλέα την εμπειρία της απομάκρυνσης από την πρώτη πατρίδα και την υιοθέτηση μίας νέας. Η Ντούξη, όπως γενικά οι συγγραφείς της διασποράς, μετεωρίζεται μεταξύ δύο χωρών και κινείται μεταξύ δύο ρόλων. Αναζητά την ασφάλεια και την οικειότητα μιας νέας γλώσσας (και η γλώσσα είναι πατρίδα) και κουλτούρας την οποίαν επιθυμεί και στην οποίαν εντάσσεται. Παράλληλα, δημιουργώντας ποιητικό λόγο ταυτόχρονα, και αναπόφευκτα, προβάλλει, επιζητώντας να τα ενσωματώσει στην ποίησή της, όσα εγγεγραμμένα στοιχεία της κουλτούρας από την παλαιά πατρίδα επιβιώνουν ακόμη.

Πάντως, με αφορμή την ποίηση της Ντούξη, μιας νέας ελπιδοφόρας φωνής, έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε τούτο: έως πρόσφατα στην Ελλάδα μιλώντας για λογοτεχνία της διασποράς είχαμε τη βεβαιότητα ότι κάνουμε λόγο για εκείνους τους Έλληνες λογοτέχνες που δημιουργούν, έχουν εγκατασταθεί και ενταχθεί σε μία άλλη χώρα και γλώσσα για ποικίλους λόγους (π.χ. οι πεζογράφοι Βασίλης Αλεξάκης, Θοδωρής Καλλιφατίδης κ.ά). Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, ένα ρεύμα συγγραφέων που γεννήθηκαν σε άλλη χώρα, αλλά μετανάστευσαν στην Ελλάδα, παράγει μια νέου τύπου λογοτεχνία που μας προκαλεί με τις ιδιαίτερες πτυχές που προβάλλει, τη συνάρθρωσή της με την ήδη υπάρχουσα παράδοση και τη σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για μια νέα πνοή που δημιουργεί την προσδοκία για νέες γονιμοποιήσεις.

* Η ΒΑΡΒΑΡΑ ΡΟΥΣΣΟΥ είναι φιλόλογος.


altΜείον δεκάξι
Ελένη Ντούξη
Μελάνι 2016
Σελ. 44, τιμή εκδότη €8,00

alt

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ίμερος» της Μαίρης Χάψα (κριτική) – Χαϊκού με πάθος

«Ίμερος» της Μαίρης Χάψα (κριτική) – Χαϊκού με πάθος

Για την ποιητική συλλογή της Μαίρης Χάψα «Ίμερος» (εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, έργο του Ζουάν Μιρό (1893-1983). 

Γράφει η Ελπίς Χοχλιούρου

Η τέχνη της ιαπωνικής ποιητικής φόρμας, του μικροσκοπικού ποιήμα...

«À Revoir: Theophilos» του Νίκου Εγγονόπουλου (κριτική) – Ποιήματα αφιερωμένα στον σπουδαίο λαϊκό ζωγράφο

«À Revoir: Theophilos» του Νίκου Εγγονόπουλου (κριτική) – Ποιήματα αφιερωμένα στον σπουδαίο λαϊκό ζωγράφο

Για την ποιητική συλλογή του Νίκου Εγγονόπουλου «À Revoir: Theophilos», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ύψιλον. 

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Ο ...

«Ίσως φύγεις στο εξωτερικό» του Νικόλα Κουτσοδόντη (κριτική) – Όταν τα σώματα γίνονται πεδία μάχης και αντίστασης

«Ίσως φύγεις στο εξωτερικό» του Νικόλα Κουτσοδόντη (κριτική) – Όταν τα σώματα γίνονται πεδία μάχης και αντίστασης

Για την ποιητική συλλογή του Νικόλα Κουτσοδόντη «Ίσως φύγεις στο εξωτερικό», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θράκα. 

Γράφει η Σίσσυ Δουτσίου

Μια κατάδυση στο βάθος της ανθρώπινης επιθυμίας, της αγάπης, της απώλεια...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βικτόρ ή τα παιδιά στην εξουσία» του Ροζέ Βιτράκ, σε σκηνοθεσία Κώστα Παπακωνσταντίνου (κριτική)

«Βικτόρ ή τα παιδιά στην εξουσία» του Ροζέ Βιτράκ, σε σκηνοθεσία Κώστα Παπακωνσταντίνου (κριτική)

«Βικτόρ ή τα παιδιά στην εξουσία» του Ροζέ Βιτράκ, σε σκηνοθεσία Κώστα Παπακωνσταντίνου με τον Μάνο Καρατζογιάννη στον πρωταγωνιστικό ρόλο, στο θέατρο «Σταθμός».

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Είδα, στο θέατρο «Σταθμός», τη σκηνοθεσία του Κώστ...

Η Ρέιτσελ Κασκ στην Αθήνα: Θα μιλήσει με την Αμάντα Μιχαλοπούλου για το βιβλίο της «Περί γάμου και χωρισμού»

Η Ρέιτσελ Κασκ στην Αθήνα: Θα μιλήσει με την Αμάντα Μιχαλοπούλου για το βιβλίο της «Περί γάμου και χωρισμού»

Στην Αθήνα έρχεται η συγγραφέας Ρέιτσελ Κασκ, όπου θα μιλήσει με την Αμάντα Μιχαλοπούλου για το βιβλίο της «Περί γάμου και χωρισμού» (μτφρ. Ντόρα Δαρβίρη, εκδ. Gutenberg). Την Τρίτη, 27  Μαΐου, στις 7μμ, στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης» της μπελ χουκς (προδημοσίευση)

«Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης» της μπελ χουκς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της μπελ χουκς [bell hooks] «Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαΐου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης» της μπελ χουκς (προδημοσίευση)

«Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης» της μπελ χουκς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της μπελ χουκς [bell hooks] «Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαΐου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Τα καταστρέψατε όλα» της Λάρα Καλέγια (προδημοσίευση)

«Τα καταστρέψατε όλα» της Λάρα Καλέγια (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη βραβευμένη με το «Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUPL) 2021» συλλογή διηγημάτων της Μαλτέζας συγγραφέως Λάρα Καλέγια (Lara Calleja) «Τα καταστρέψατε όλα» (μτφρ. Βίκυ Πορφυρίδου), η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: ...

«Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα-φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 - 1991» του Αχιλλέα Σύρμου (προδημοσίευση)

«Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα-φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 - 1991» του Αχιλλέα Σύρμου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την εισαγωγή της μελέτης του Αχιλλέα Σύρμου «Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα–φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 – 1991», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Τέσσερις πρόσφατες ποιητικές συλλογές που ξεχωρίζουν

Τι διαβάζουμε τώρα; Τέσσερις πρόσφατες ποιητικές συλλογές που ξεχωρίζουν

Τέσσερις ενδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές από την περισσότερο ή λιγότερο πρόσφατη εκδοτική σοδειά. Τρία έργα από δόκιμους δημιουργούς και ένα αξιοπρόσεκτο ντεμπούτο.

Γράφει ο Γιώργος Δρίτσας 

...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα κλασικά και σύγχρονα μυθιστορήματα μεταφρασμένης λογοτεχνίας

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα κλασικά και σύγχρονα μυθιστορήματα μεταφρασμένης λογοτεχνίας

Σταντάλ, Φώκνερ, Έσσε, αλλά και σύγχρονες φωνές συγκροτούν μια δεκάδα βιβλίων που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και που αξίζει να διαβάσουμε. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ