alt

Για την ποιητική συλλογή του Μανόλη Πρατικάκη Λιθοξόος (εκδ. Κέδρος).

Της Χρύσας Φάντη

Κάθομαι σε βραχάκι κατά Γιαλουράκη μεριά. Δροσίζει τα πόδια μου το κύμα.
Ξαφνικά έστρεψα στα νερά. Είπα: «Από δω άρχισαν όλα».
«Καταπρόσωπο στην Όστρια»

Ο Λιθοξόος είναι το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας που άρχισε με την Κιβωτό (2012) και ανήκει στον Φυσικό άξονα της ποίησης του Μανόλη Πρατικάκη. Ο άλλος είναι ο Ιστορικοκοινωνικός. Ο τόπος που μεταφορικά διαδραματίζεται το έργο είναι το Γαϊδουρονήσι. Ένα ακατοίκητο νησί, ένας τόπος ου τόπος, μακριά από την ερήμωση και την καθολική εξαχρείωση του σύγχρονου τεχνοκρατούμενου κόσμου.

Ο πλάνητας Οδυσσέας καταντά ένας πολυμήχανος Άλλος−αρχάγγελος των μηχανών: «μήπως δεν είμαι ο κλίβανος για το ξέπλυμα του διεφθαρμένου σου αισθήματος;» και ο κάτω κόσμος γεμίζει σκυλάδικα, μια ολόκληρη πόλη-πορνείο.

Οι δέκα πρώτες πεζόμορφες σελίδες είναι μια μορφή Νέκυιας. Ο πλάνητας Οδυσσέας καταντά ένας πολυμήχανος Άλλος−αρχάγγελος των μηχανών: «μήπως δεν είμαι ο κλίβανος για το ξέπλυμα του διεφθαρμένου σου αισθήματος;» και ο κάτω κόσμος γεμίζει σκυλάδικα, μια ολόκληρη πόλη-πορνείο, όπου σε μαντεμένιες μπάρες οι εκπορνευμένες γυναίκες «ρίχνουν ένα ένα κουρελάκια τα εσώρουχα στην άβυσσο» πρόστυχα στον Άξονα που δεν αντέχει (διακειμενικότητα με τον ποιητή Ουόλτερ Γέιτς). Οι σελίδες 15, 16, 17 και 18 αποτελούν μια παρωδία της ομηρικής Oδύσσειας και του σημερινού «κάτω κόσμου» του σήμερα, με τον ομηρικό Ελπήνορα να είναι ένα «τρελαμένο» πρεζόνι.

Στο ποίημα «Όχι θάνατος από πνιγμό αλλά ο σοφός αποσύρεται», γραμμένο αντιστικτικά με το «Θάνατος από πνιγμό» του Τ. Σ. Έλιοτ, εμπεριέχεται όλη η φιλοσοφία του Λάο Τσε στα ποιήματα του Τάο Τε Κιμ. Ο άνθρωπος της Δύσης το πολύ πολύ να πάει από το Εγώ στο Εμείς. Ο Ταοϊστής σοφός θα προχωρήσει από το Ταυτό του Γιουνγκ στην εξάλειψη του Εγώ και από κει στον αφανισμό του Εαυτού. Έτσι «Κανείς δεν τον βλέπει γιατί δεν έχει Εαυτό/ Κανείς δεν τον βλέπει γιατί έχει γίνει ένα/ με τον καθένα και το καθετί». Ο σοφός έχει κόψει την κλωστή του αποδημητικού πουλιού, επιτρέποντας την απελευθέρωση της Ατομικής Ψυχής (Άτμαν) και την ένωσή της με τη παγκόσμια ψυχή (Βράχμαν).

Σε ό,τι αφορά το ποίημα «Με τον τρόπο του Ράινε Μαρία Ρίλκε», πιστεύω πως θα χρειαστούν δοκίμια για να αναλυθεί σε βάθος το νόημα και η προοπτική του. Έχει αναφορές στο συνθετικό ποίημα του Ρίλκε «Η μελωδία του έρωτα και του θανάτου του σημαιοφόρου Χριστόφορου Ρίλκε» αδελφού του ποιητή. Αναφέρω επίσης τη διακειμενικότητα με τον Σολωμό (τον οποίο ονομάζει μεγαλομάρτυρα), τον Χαίντερλιγκ (Σκαρντανέλι) «εκεί που κίνδυνος εκεί και η σωτηρία φυτρώνει», τον Καβάφη «η ζωή ταπεινά του απονέμει τον έρωτα των άστρων και των θυμαριών».

Στο «Κρώξιμο των γλάρων» όπου ο στίχος αποτίνει φόρο τιμής στους ψαράδες που χάθηκαν στο Γαϊδουρονήσι «γιατί δεν άκουσαν το κρώξιμο των γλάρων (προαίσθημα) για κείνο που μίλια μακριά είχε ήδη ξεκινήσει να έρχεται».

Το ίδιο πνεύμα και βάθος παρατηρούμε και στο «Κρώξιμο των γλάρων» όπου ο στίχος αποτίνει φόρο τιμής στους ψαράδες που χάθηκαν στο Γαϊδουρονήσι «γιατί δεν άκουσαν το κρώξιμο των γλάρων (προαίσθημα) για κείνο που μίλια μακριά είχε ήδη ξεκινήσει να έρχεται», ενώ στη δεύτερη ενότητα περιγράφεται «η ακατοίκητη όψη της νήσου σαν αποκόλληση αμφιβληστροειδούς» και ταυτόχρονα μπαίνει το ερώτημα για το ποσοστό αθωότητας και γνησιότητας που έχει απομείνει στον άνθρωπο της νεωτερικότητας, καθώς «Τα παιδιά χάνονται μέσα σε κουρασμένους άντρες» και οι χαμένοι ψαράδες παρομοιάζονται με τον Φληβά τον Θαλασσινό του Έλιοτ «μιαν αστραπή πριν μπουν στη ρουφήχτρα». Και τους βλέπουμε: να τα μαργαριτάρια: τα μάτια τους, όπως γράφει ο Σαίξπηρ.

Στο «Άλογο», το καθαρόαιμο αυτό πλάσμα της γης, διαπερνά ως σύμβολο ολόκληρο το βιβλίο. Στο «Των Ανέμων», ο κέδρος-άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με τα στοιχεία της φύσης. «Και πάλι το χαμένο κέντρο του κόσμου», και «το γεράκι (που) δεν ακούει πια τον δημιουργό του». Μια αέναη μάχη με τον θάνατο «αλλά η ζωή πλακούντας του αντιερέβους με νευρίδια τοσοδούλια αναθρώσκει κι ο πεσμένος ανορθώνεται». Στον «Ερυθρόδερμο Άνεμο», ο σοφός γέρος Ερυθρόδερμος, έχει κατοχυρώσει μια απόλυτη ταύτιση με τα φυσικά όντα σε μια κατάσταση τέτοιας απλότητας, όπως λέει ο Τ.Σ. Έλιοτ στα Τέσσερα Κουαρτέτα. Δεν μπορεί να ξεχωρίσει αυτό που βλέπει από αυτό που αισθάνεται. Έχει συμφιλιωθεί με τα πάντα. «Ο φόβος είναι φίλος και βλασταίνει», «Στης φωλιάς το πέτρινο τσουκάλι, γευματίζει με τσακάλι». Συνομιλεί με τις φωνές των προγόνων, σε μια αδιάσπαστη και ενιαία αντίληψη του χρόνου. «Ακούει την κραυγή της πέτρας να τρίβει στην μνήμη του την ακονόπετρα», «Ένα πέρασμα ειρηνικό στην άλλη όχθη, ο χορεύοντας με τους λύκους». (Από την ομώνυμη ταινία όπου άνθρωπος και λύκος χορεύουν γύρω από την ίδια φωτιά). Ο σοφός έχει φτάσει «στη στιγμή του φωτισμού», ένωση των αντιθέτων όπου δεν υπάρχει καλό και κακό, σημαντικό και ασήμαντο, εκεί που η ψυχή (Άτμαν) ενώνεται με τη παγκόσμια Ψυχή (Βράχμαν) (κατάργηση του δυισμού). «Και έτσι καθαρόαιμα τον φέρνουν στη ζωή και καθαρόαιμα τον παίρνουν» από τη ζωή, παραχωρώντας τη θέση τους σ’ αυτούς που περιμένουν.

alt
   Ο Μανόλης Πρατικάκης
 

Στα «Καλέ Γιωργάκης» και στο «Μαζί σου και με ενάντιους ανέμους ουριοδρομώ» αναδεικνύεται η μέθεξη και η αγιοσύνη του έρωτα. Οι ερωτευμένοι πασχίζουν «να βάλουν το βουβό δάκρυ και τους λυγμούς της λάβας στην εναρθροσύνη». Μια προσωπική κατάσταση Σατόρι είναι ολόκληρο το ποίημα «Στη μνήμη σας κτίζω το μνήμα μου» από τα πιο λιτά και ώριμα της συλλογής. Η ζωή του μοιράστηκε σωστά. Η γη ήταν μάνα του, κόρη του και μνηστή του. Πάνω από όλα η δικαιοσύνη σαν φυσικό και ανθρώπινο φαινόμενο και κατάσταση. Αισθάνεται γεμάτος γιατί «το ποτήρι της ζωής ξεχειλισμένο το πια». Ίσως είναι από τα πιο άρτια ποιήματα και όχι μόνο αυτής της συλλογής. Για το «Οι άγριες φάσεις ή Η οσία τετρακτύς» (και γι αυτό θα μπορούσαν να ειπωθούν πολλά), μια επισήμανση μόνο: Τα «αφημένα ήσυχα στη χλόη» είναι τίτλος προγενέστερης ποιητικής συλλογής του Πρατικάκη, και εννοεί πως αυτή η μαγνητική αγάπη κρατάει από παλιά τα αισθήματα, και τα λόγια συναιρούνται.

Σε όλα σχεδόν τα ποιήματα υπάρχει μια εξαιρετικά πλούσια, ποικιλότροπα ιδιότυπη και γόνιμη συνομιλία με άλλους συγγραφείς και στοχαστές, έργα ζωγράφων και μουσουργών αγαπημένων του ποιητή, ρήσεις και αποφθέγματα.

Σε όλα σχεδόν τα ποιήματα υπάρχει μια εξαιρετικά πλούσια, ποικιλότροπα ιδιότυπη και γόνιμη συνομιλία με άλλους συγγραφείς και στοχαστές, έργα ζωγράφων και μουσουργών αγαπημένων του ποιητή, ρήσεις και αποφθέγματα. Συνεχής διάλογος με δημιουργούς όλων των ειδών, συνειδητός και σκόπιμος, συχνά προεκτείνοντας μια σκέψη τους ή αναποδογυρίζοντάς την, όπως π.χ. στο «Η φωνή σου διευρύνει της ακοής μου το όστρακο ώσπου να γίνει σχολείο που έχει να δείξει πάμπολλες προτομές και ανθούσες νέες, για να μπορούν αμέριμνες να τρέχουν και να είναι παιδιά μελλοντικών ανθρώπων τα λόγια μας», σε συνομιλία, υπέρβαση και αντίστιξη του Σεφερικού «Είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας» όπου ο στίχος στοχεύει στον στοχασμό, ενώ στον Πρατικάκη αναδεικνύει τον Έρωτα ο οποίος δημιουργεί «Σχολείο». Στο ποίημα «Λιθοξόος», που είναι ταυτόχρονα ένα ερωτικό ποίημα και ένα ποίημα ποιητικής, ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από το φαινόμενο Μικελάντζελο, όπου αναφέρεται ότι ο μεγάλος γλύπτης είδε μέσα στην άμορφη πέτρα έναν φυλακισμένο άγγελο «και απλώς με τη σμίλη του τον απελευθέρωσε». Παρελθόν και Μέλλον δεν υπάρχουν γιατί στον αυθεντικό έρωτα ζεις μόνο «τον αιώνιο Ενεστώτα». Χτίζοντας με τη λάβα του «Αυτός, ο κλέφτης της φωτιάς» (Αναφορά στον Ρεμπώ) αποσπώντας μια τόση δα καμαρούλα από το Ανέκφραστο.

Έχει γραφτεί ότι ο Πρατικάκης υποσχέθηκε να γράψει για τα τέσσερα ριζώματα του Εμπεδοκλή, όπου στηρίζεται το σύμπαν (νερό, αέρας, χώμα, φωτιά) και σταμάτησε μόνο στο Νερό. Αν προσέξουν όμως περισσότερο θα διαπιστώσουν ότι στην «Κιβωτό», στα «Αφημένα ήσυχα στη χλόη», και στη «Λήκυθο», έχει καταγραφεί πολλές φορές και με πολλούς τρόπους το χώμα-γη-φυσικά όντα, και στον Λιθοξόο κατά κόρον ο Αέρας και η Φωτιά. Το απόσπασμα ΙV της σελίδας 18 και οι σελίδες 13 και 19 είναι η πεμπτουσία της Ανατολικής Φιλοσοφίας και ειδικά των Ουπανισάδων, και ταυτόχρονα μια κατάθεση για την κρίση που περνάμε σήμερα, που είναι πρωτίστως κρίση αξιών. 

* Η ΧΡΥΣΑ ΦΑΝΤΗ είναι συγγραφέας.

altΛιθοξόος
Μανόλης Πρατικάκης
Κέδρος 2016
Σελ. 88, τιμή εκδότη €9,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΝΟΛΗ ΠΡΑΤΙΚΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

Για το βιβλίο «Emily Dickinson, Ποιήματα» (εκλογή, προλεγόμενα, μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης, εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Η Σίνθια Νίξον υποδύεται την Έμιλυ Ντίκινσον στη βιογραφική ταινία του Τέρενς Ντέιβις «A Quier Passion». 

Γράφει η Γεωργία Τριανταφυλλίδου ...

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

Για την ποιητική συλλογή της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου «Ο θυρωρός των ημερών» (εκδ. Κέδρος). Κεντρική εικόνα: He © Positi Negati.

Γράφει η Μαρίτα Παπαρούση

Στην ποιητική συλλογή ...

«Η χαμηλόφωνη τόλμη» (κριτική): Έξι γυναίκες φιλόλογοι ανθολογούν έξι λυρικές ποιήτριες του 20ου αιώνα

«Η χαμηλόφωνη τόλμη» (κριτική): Έξι γυναίκες φιλόλογοι ανθολογούν έξι λυρικές ποιήτριες του 20ου αιώνα

Για την ανθολογία «Η χαμηλόφωνη τόλμη» (εκδ. Νίκας). Κεντρική εικόνα: πίνακας του Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ εμπνευσμένος από ποίημα του Άλφρεντ Τέννυσον.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ποιητές που τους σάρωσε η λήθη. Στίχοι που ντύθηκαν την απώλειά τους. Α...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ