palatini 2

Για τη συλλογή Ναυαγοῦ τάφος εἰμί: Επιτύμβια επιγράμματα από την Παλατινή Ανθολογία, προλεγόμενα-μετάφραση-σημειώσεις Τασούλα Καραγεωργίου (εκδ. Γαβριηλίδης)

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Συχνά, πολύ συχνά, όταν μιλάμε για μεταφράσεις από την αρχαία λογοτεχνία, ελληνική και ρωμαϊκή, από τα δύο σκέλη του όρου το πρώτο –την αρχαιότητα του κειμένου– το τονίζουμε υπέρμετρα, ενώ το δεύτερο –τη λογοτεχνικότητά του– το φέρνουμε στο προσκήνιο στην καλύτερη περίπτωση υποφωτισμένο. Ως αποτέλεσμα, η φιλολογική σκευή του μεταφράζοντος (η επαγγελματική επάρκεια, ή προϋπηρεσία ή "αρμοδιότητά" του) συνήθως υπερτονίζεται, ενώ οι λογοτεχνικές του επιδόσεις τίθενται κατά μέρος ή περιβάλλεται με μια ευμενή σκιά. Θα μπορούσα να φέρω πρόσφατα, τρανταχτά παραδείγματα. Δεν θα το κάνω. 

Aν η φιλολογική κατάρτιση ήταν προσόν επαρκές για τον μεταφραστή, η επαφή με την αρχαιόγλωσση γραμματεία μας θα ήταν ίσως αμεσότερη, λιγότερο προβληματική.

Στην περίπτωση της Τασούλας Καραγεωργίου και των θαλασσινών επιτυμβίων της ΠαλατινήςΑνθολογίας, κάτι τέτοιο περιττεύει. Όχι επειδή η μεταφράστρια τυχαίνει να διαθέτει διπλή ιδιότητα, της άξιας φιλολόγου και της άξιας ποιήτριας – και άλλοι μεταφραστές μας κατά καιρούς είχαν να επιδείξουν τέτοιους δίδυμους τίτλους. Ούτε επειδή αυτές οι δύο ιδιότητες ισορροπούν και αλληλοσυμπληρώνονται, πράγμα που δεν ξέρω καν πώς μπορούμε να το επιβεβαιώσουμε, αφού τα κριτήρια του φιλολόγου δεν είναι διόλου βέβαιο ότι συμπίπτουν με εκείνα του ποιητή. Αλλά επειδή ετούτη η δεύτερη ιδιότητα στην τελική ζυγαριά βαραίνει εντέλει περισσότερο. Κακά τα ψέματα, αν η φιλολογική κατάρτιση ήταν προσόν επαρκές για τον μεταφραστή, η επαφή με την αρχαιόγλωσση γραμματεία μας θα ήταν ίσως αμεσότερη, λιγότερο προβληματική. Όμως ο μεταφραστής της ποίησης βασίζεται πρωτίστως σε κάτι άλλο, στην ποιητική του ενσυναίσθηση, κι αυτή σπανίζει, είναι δε ζήτημα αν μπορεί να αποκτηθεί στα διδασκαλεία και τα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα.

tasoula karageorgiouΗ Καραγεωργίου μεταφράζοντας θέτει ουσιώδη ερωτήματα, ερωτήματα που αφορούν όχι τη μακρινή και λησμονημένη αρχαιότητα (άλλωστε, από τους ποιητές των 51 επιγραμμάτων που αποδίδει στο βιβλίο ελάχιστοι είναι εκείνοι που και ως όνομα καν λένε κάτι σήμερα στον ενημερωμένο αναγνώστη), αλλά τη σημερινή ποιητική πράξη. Το πρώτο έχει να κάνει με το ζήτημα της μορφής. Μολονότι το είδος του επιγράμματος δεν είναι βεβαίως άγνωστο στη νεώτερη ευρωπαϊκή γραμματεία, ο σημερινός τρόπος του ποιητικώς λακωνίζειν και του ποιητικώς πενθείν είναι άλλος. Η εξοικείωση με το είδος που χαρακτήριζε τους ποιητές της εποχής του Μίλτον (του οποίου έχουμε και ένα επίγραμμα γραμμένο απευθείας στα αρχαία ελληνικά) ή του Γκαίτε (που από κοινού με τον Σίλλερ έγραψε μια ολόκληρη συλλογή σατιρικών επιγραμμάτων, τα περίφημα Ξένια), με τον ρομαντισμό υποχώρησε ραγδαία. Ο δημόσιος, άμεσος, αντικειμενικός λόγος του επιγράμματος από πολλές πλευρές δεν ταιριάζει με τον υποκειμενικό, στρυφνό, συχνά εσωστρεφή τόνο του νεώτερου λυρισμού.

Οπότε πριν από το αίτημα της μεταφράσεως του περιεχομένου, τίθεται επιτακτικό, επιτακτικότερο, το αίτημα της μεταφράσεως της μορφής. Από τους τρόπους που έχουν προταθεί εδώ σε μας για την απόδοση του ελεγειακού διστίχου, του κλασσικού δακτυλικού μέτρου των επιγραμματοποιών, οι πιο συνήθεις νομίζω είναι δύο: ο δεκαπεντασύλλαβος και ο ελεύθερος στίχος. Μολονότι τώρα και στις δύο περιπτώσεις έχουμε εξαίρετα αποτελέσματα (σκέφτομαι εδώ τους δεκαπεντασυλλάβους του Μενάρδου και του Χουρμουζιάδη και την ελευθεροστιχία του Κεντρωτή και του Παπανικολόπουλου), εντύπωσή μου ότι και οι δύο αυτές λύσεις, ειδολογικά, κάπου φαλτσάρουν. Ο πρώτος παραείναι δέσμιος στην εκφραστική γλώσσα της νεώτερης έμμετρης ποίησης, παραπέμπει μάλιστα αθέλητα στον όλως διάφορο κόσμο του δημώδους τραγουδιού. Ο άλλος "όζει" μοντερνισμού, φέρνει στην επιφάνεια έναν κόσμο πολύ περισσότερο εξατομικευμένο στις αισθητικές του προτιμήσεις απ’ όσο υπήρξε ποτέ ο κόσμος ακόμη και της ύστερης αρχαιότητας.

Η λύση που επέλεξε η μεταφράστρια μου φαίνεται ισαπέχουσα από τα δύο αυτά άκρα και για τον λόγο τούτο ευτυχής. 

Η λύση που επέλεξε η μεταφράστρια μου φαίνεται ισαπέχουσα από τα δύο αυτά άκρα και για τον λόγο τούτο ευτυχής. Οι ανάπαιστοι που χρησιμοποιεί μας ανασυνδέουν με το εμβληματικότερο ίσως επίγραμμα της νεώτερής μας γραμματείας, το σολωμικό επίμετρο για τα Ψαρρά, αλλά και με τον πένθιμο, ελεγειακό τόνο που χαρακτηρίζει γενικά τον αναπαιστικό στίχο στην νεοελληνική ποιητική παράδοση. Διά της ανισοσυλλαβίας τώρα, του ανισομήκους των στίχων της, η Καραγεωργίου κρατάει κάτι και από την ελευθερία, την εκφραστική ευλυγισία και ατομικότητα της μοντέρνας ποίησης. 

Το δεύτερο ζήτημα που θέτει η μετάφραση της Τ.Κ. είναι εκείνο της λέξεως. Πώς εκσυγχρονίζουμε κείμενα της ελληνικής αυτής της ηλικίας χωρίς να εξαερώσουμε εντελώς την ιδιοφωνία τους και τα γνωρίσματα τα εκφραστικά της εποχής τους; Και εδώ νομίζω ότι η μεταφράστρια παίρνει την μέση και καλύτερη οδό. Ακολουθώντας επιλογές που είχαμε δει προηγουμένως σε μεταφραστές όπως ο Γιώργος Ιωάννου από την αρχαία και ο Βρασίδας Καραλής από τη βυζαντινή γραμματεία, δεν διστάζει να κρατήσει αυτούσιες λέξεις του πρωτοτύπου, που ενώ στα συμφραζόμενά τους γίνονται εύκολα κατανοητές, με τη σπανιότητά τους υποδηλώνουν την εποχή και προσδίδουν στο μετάφρασμα ύψος και φραστική ευγένεια.

Και οι δύο αυτές λύσεις, σ’ αυτό επιμένω, είναι λύσεις ποιητικές, όχι βγαλμένες από το φιλολογικό εργαστήριο. Η αρχαία τέχνη, πιστεύει η Καραγεωργίου, μπορεί να προσεγγιστεί μόνο συσχετιζόμενη με τη σημερινή - συγκρινόμενη και αναμετρώμενη μαζί της. Μόνο τότε μπορούν να έρθουν στην επιφάνεια οι ουσιώδεις τους συγγένειες αλλά και οι βαθιές τους διαφορές. Στη συλλογή της τέτοιες μπορεί να εντοπίσει κανείς πολλές. Συγγένειες θεματικές, συμπτώσεις μοτίβων διαχρονικών, όπως λ.χ. εκείνου πάνω στο οποίο βασίζεται το τιτλώνυμο ποίημα του βιβλίου, το "Ναυαγοῦ τάφος εἰμί…" του Θεοδωρίδη: ότι ο πόνος είναι αμέριστος, ότι η φύση και οι άνθρωποι γύρω μας αδιαφορούν για τους δικούς μας ολέθρους, ότι η ζωή απλώς εξακολουθεί. 

Ναυαγού είμαι τάφος· μα εσύ το ταξίδι συνέχισε·
α, κι εμείς σαν χανόμασταν,
τ’ άλλα καράβια τη θάλασσα διέπλεαν.
(σ. 69) 

Αξίζει τον κόσμο να συγκρίνει κανείς αυτόν τον νηφάλιο τόνο με τον περίφημο πίνακα του Πήτερ Μπρέγκελ του Πρεσβύτερου "Τοπίο με την πτώση του Ικάρου" που πραγματεύεται εν ολίγοις το ίδιο θέμα. Αλλά και με τα ποιήματα που πολλοί σημαντικοί ποιητές της εποχής μας (από τον Ουίνσταν Χ. Ώντεν ώς τον Γκόττφρηντ Μπεν) αφιέρωσαν στο έργο αυτό του Φλαμανδού. 

Όπως αξίζει τον κόπο και να δει κανείς πώς ένα μοτίβο σαν αυτό της "αλιείας ανθρώπων", γνωστής μας κυρίως από την αλληγορική της χρήση στα Ευαγγέλια, χρησιμοποιείται εδώ κυριολεκτικά.

Μες στα δίχτυα οι ψαράδες μισοφαγωμένο
απ’ τη θάλασσα έσυραν
έναν άντρα αξιοθρήνητο
(σ. 67)

Ο τρόπος με τον οποίο ξεκινά το επιτύμβιό του ο Ηγήσιππος τον 3ο π.Χ. αιώνα είναι ο ίδιος ακριβώς με τον οποίο ξεκινά ο Σέημους Χήνυ ένα δικό του ποίημα, γραμμένο 22 ή 23 αιώνες αργότερα: 

Στο Μπαλλυσάννον χθες το βράδυ
τραβήξαν ένα νεογνό οι ψαράδες
μέσα στα δίχτυα με τον σολωμό
("Limbo", Death of a Naturalist, 1966)

Ο αρχαίος ποιητής, πιστός στην κοσμοεικόνα της εποχής του, μνημονεύει με υποδειγματική λιτότητα τις υπέρτερες δυνάμεις που οριοθετούν την contitio humana, την παράδοξη αλλά άφευκτη κυκλική τους διαδρομή (ζωή-θάνατος, στεριά-θάλασσα, κέρδος-απώλεια, ακεραιότητα-κατακερματισμός, τα ψάρια τροφή του ανθρώπου - ο άνθρωπος τροφή των ψαριών):

Να κερδίσουν δεν κοίταξαν
απ’ αυτό που δεν πρέπει:
μαζί με τα ψάρια τον έθαψαν
με τη λίγη την άμμο που βλέπεις.
Τώρα, γη, τον πνιγμένο κατέχεις ολόκληρο·
αφού αντί για τη σάρκα που λείπει
έχεις ό,τι τη σάρκα του γεύθηκε.

Ο νεώτερος ομότεχνός του, αντίθετα, καταθέτει πρώτα απ’ όλα ένα πολιτικό και κοινωνικό σχόλιο. Η απαγόρευση των εκτρώσεων στην καθολική Ιρλανδία, οι έννοιες της ενοχής και της αθωότητας, η φτώχεια και το κοινωνικό περιθώριο, η θεία και η ανθρώπινη δίκη – όλα αυτά προϋποτίθενται στο ποίημά του. Αν ο κατασπαραγμένος ναυαγός μας είναι ανώνυμος και αταύτιστος, απλλαγμένος πια ανέκκλητα από τα άχθη του ζην, το νεογνό που αλιεύθηκε στα κύματα έχει προέλευση και παρελθόν. Ως «νόθα κι εξώγαμη σπορά» είναι ένα πλάσμα του Θεού που παραμένει υπόλογο. 

Ένας μικρούλης, που και πάλι
ρίχτηκε στα νερά. Όμως το ξέρω,
όταν εκείνη στα ρηχά
πήρε γλυκά να τον βυθίζει 
 
ωσότου πια δεν ένιωθε
τους ξυλιασμένους της καρπούς,
αυτός, ψάρι μικρό στ αγκίστρι,
τα σωθικά της έσκιζε στα δυο.
 
Σύρθηκε αυτή στο δρόμο της
κάτω από τον σταυρό της,
σύρθηκε έξω με τα δίχτυα αυτός.
Δικό τους καθαρτήριο πια
 
θα είναι η απόμακρη άρμη,
εκεί που φέγγουν παγερά οι ψυχές.
Κεί δεν ψαρεύει ούτ’ ο Χριστός·
οι αγιάτρευτες παλάμες του πονούν.

Στον παγανιστικό κόσμο του Ηγήσιππου, τον κόσμο της αρχαιότητας, ο θάνατος είναι το οριστικό, το ανυπέρθετο, το αυτονόητο πέρας. Κανείς στοχασμός, καμιά αναστάσιμη παραμυθία δεν τον διαπερνά. Αντιθέτως, στον κόσμο του Χήνυ, τον δικό μας χριστιανογενή κόσμο, το σκάνδαλον του θανάτου είναι μια αφετηρία – μια αφορμή για να αναλογιστούμε τη Σωτηρία ή, έστω, το εγκόσμιο υποκατάστατό της: τη Δικαιοσύνη.

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ είναι ποιητής και μεταφραστής.

palatini0nauagou tafosΝαυαγοῦ τάφος εἰμί
Επιτύμβια επιγράμματα από την Παλατινή Ανθολογία
Προλεγόμενα-μετάφραση-σημειώσεις Τασούλα Καραγεωργίου
Εικαστική ανάγνωση Γιώργος Ξένος
Εκδ. Γαβριηλίδης 2016
Σελ. 136, τιμή εκδότη: €12,72
 

politeia link

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σκοτεινός καθρέφτης» του Νίκου Λάζαρη (κριτική) – Μια ευσύνοπτη ελεγεία αδελφικής αγάπης

«Σκοτεινός καθρέφτης» του Νίκου Λάζαρη (κριτική) – Μια ευσύνοπτη ελεγεία αδελφικής αγάπης

Για την ποιητική συλλογή του Νίκου Λάζαρη «Σκοτεινός καθρέφτης» (εκδ. Κουκκίδα). Κεντρική εικόνα: © Peter H (Pixabay).

Γράφει ο Αντώνης Μακρυδημήτρης

Ι

Εισα...

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

Για τη συλλογή δοκιμίων της Λουίζ Γκλικ [Louise Glück] «Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» (μτφρ. Γιώργος Λαμπράκος, εκδ. Στερέωμα). Στην κεντρική εικόνα, η Λουίζ Γκλικ.

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Τη Λουίζ Γ...

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

Για το δοκίμιο του Αλέξη Ζήρα «Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» (εκδ. Θράκα). Στην κεντρική εικόνα, η ποιήτρια Λύντια Στεφάνου στο σπίτι της ζωγράφου Νέλλης Ανδρικοπούλου (1948).

Γράφει η Χλόη Κουτσουμπέλη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη «Ήλιος με ξιφολόγχες» (εκδ. Πατάκη).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη ξεκινάει άκρως δελεαστικά. Εν έτει 1931 μια τυχαία φωτιά σε χαμοκέλα της Θεσσαλο...

«Στο σπίτι των ονείρων» της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο (κριτική) – Γιατί μια κουίρ γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση;

«Στο σπίτι των ονείρων» της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο (κριτική) – Γιατί μια κουίρ γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση;

Για το βιβλίο της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο «Στο σπίτι των ονείρων»  (μτφρ. Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα, πλάνο από την ταινία Ταρ, του Τοντ Φιλντ, όπου μεταξύ άλλων παρουσιάζεται μια κακοποιητική σχέση ανάμεσα σε δύο γυναίκες.

Γράφει η ...

Άνα Μαρία Σούα: «Η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική – το ίδιο και οι ιστορίες μου!»

Άνα Μαρία Σούα: «Η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική – το ίδιο και οι ιστορίες μου!»

Συνέντευξη με την Αργεντινή συγγραφέα Άνα Μαρία Σούα [Ana María Shua], με αφορμή την ανθολογία διηγημάτων της «Σκυλίσια ζωή και άλλες ακροβασίες» (μτφρ. Άννα Βερροιοπούλου, εκδ. Βακχικόν). Η συγγραφέας θα βρεθεί στην Αθήνα τις επόμενες μέρες, καλεσμένη του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ.

Συνέ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βαγγέλη Ραπτόπουλου «Έρωτες, έρωτες, έρωτες» – δώδεκα ιστορίες με πρωταγωνιστές που επιμένουν να παλεύουν για την ικανοποίηση της ερωτικής τους επιθυμίας. Δώδεκα παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα, με την τελευταία και μεγαλύτερη να αγκαλιάζει όλες τις προηγούμενες. Κυκλο...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ