Η δυναμική του σχήματος με αυτόν τον χαρακτήρα κινητοποιείται από την ενέργεια που αντιπροσωπεύει η ψυχή, ενώ το σώμα λειτουργεί ως όχημα διατύπωσης και διεκπεραίωσης του περιεχομένου του σχήματος με πεδίο έκφρασης τη συμπεριφορά του εσωτερικού ανθρώπου πρωτίστως σε απόλυτη έννοια αλλά και στον βαθμό που επιτρέπει ή υπαγορεύει το κοινωνικό προσωπείο του.

Η απουσία ως υποκατάστατο της σωματικής παρουσίας στο πλαίσιο της υποκειμενικής πραγματικότητας, η οποία αποδεικνύεται περισσότερο πραγματική από την κατ’ επίφαση αντικειμενική.

Στην τελευταία προσώρας ποιητική συλλογή του με τον τίτλο Φιλί της ζωής ο Θανάσης Χατζόπουλος, με ιδιαιτέρως ευρηματικό τρόπο και με υψηλή αισθητική, αποτυπώνει σημαντικά δεδομένα αυτού του περιεχομένου, όπως: Η λάμψη της διαπροσωπικής επικοινωνίας (το Εγώ και το Εσύ) μέσα στο πλαίσιο του κοινωνικού περιβάλλοντος ως μια κοινή ζωή μέσα στο σύμπαν. Η απουσία ως υποκατάστατο της σωματικής παρουσίας στο πλαίσιο της υποκειμενικής πραγματικότητας, η οποία αποδεικνύεται περισσότερο πραγματική από την κατ’ επίφαση αντικειμενική. Η απόσταση ως το άλλο πρόσωπο της απουσίας και η κάλυψη του κενού με την εμπλοκή των ονείρων και των ελπίδων μέχρι την επόμενη συνάντηση. Η προσωπική θυσία ως στοιχείο ύπαρξης. Η προσδοκία που βασίζεται στο υλικό του παρελθόντος και το περιεχόμενο της μνήμης που καθοδηγεί προς το μέλλον.

Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τη μνήμη: Ένα ιδιαίτερο τμήμα του περιεχομένου της αντιπροσωπεύει η μνήμη του σώματος, έστω και αν ορισμένα δεδομένα αυτής ενίοτε διολισθαίνουν προς τις σκοτεινές περιοχές της λήθης, καθώς συμπαρασύρονται στη ροή του χρόνου, αφήνοντας πάντως έναν παραμυθητικό απόηχο. Γενικότερα η μνήμη υπερβαίνει την ιδιότητα μιας βαθειάς δεξαμενής, όπου έχουν αποθησαυρισθεί πολύτιμα τιμαλφή, και προβάλλεται ως ένα πολυδιάστατο πεδίο από ζώσες καταστάσεις.

Με αυτές τις προϋποθέσεις, η οργάνωση της εν προκειμένω ποιητικής συλλογής αντιστοιχεί στη δομή μιας πινακοθήκης με ιδιαίτερη αισθητική και με σύνθεση που αποδίδει την παραστατική σύμφωνα με τις επιλογές του Χατζόπουλου διαχείριση εννοιών, όπως: σκέψη, λογισμός, πόνος, πάθος, θλίψη, ήχος, φως, σκοτάδι, σιωπή, μοναξιά, μέλημα, προσμονή, λύτρωση, φύση, χρόνος, το υλικό και το άυλο, το ορατό και το αόρατο, με προβολή στη συμπεριφορά του ανθρωπίνου σώματος κάτω από την κυρίαρχη εστίαση στο διφυές σχήμα αγάπη-έρως.

Στην ενιαία σειρά των είκοσι εννέα, περισσότερο ή λιγότερο εκτενών χωρίς ιδιαίτερους τίτλους κειμένων της ποιητικής συλλογής αποτυπώνεται λόγος βιωματικός, πλήρης συναισθήματος και συνδηλώσεων, πρωτίστως παραστατικός, ενίοτε αφοριστικός και απροσδόκητος.

Στην ενιαία σειρά των είκοσι εννέα, περισσότερο ή λιγότερο εκτενών χωρίς ιδιαίτερους τίτλους κειμένων της ποιητικής συλλογής αποτυπώνεται λόγος βιωματικός, πλήρης συναισθήματος και συνδηλώσεων, πρωτίστως παραστατικός, ενίοτε αφοριστικός και απροσδόκητος, που συνδυάζει τον ρυθμό των ελεύθερων στίχων σε ποικιλόμορφες συνθέσεις με τα παράλληλα βήματα της αφήγησης, όπου παρεμβαίνουν τόσο ποικίλες παρηχήσεις όσο και παραδοσιακά μέτρα (π.χ.: «Σε μιας φωτιάς τη θάλασσα/ Σε μιας φωτιάς τις φλόγες», όπου και ευρηματική μεταφορά).

Ακριβώς, για άλλη μια φορά, στα ποιήματα του Χατζόπουλου εντοπίζεται η συχνά αποκλίνουσα από την κοινή αντίληψη και επομένως ευρηματική αξιοποίηση της μεταφοράς ως κυρίαρχο στοιχείο ύφους, όπως: «Ήχους/ Γυμνούς/ Ρυθμούς/ Ερυθρούς», «Όπως όταν χτυπάς την σήμερον/ Και αύριο ο αγκώνας σου τον πόνο μαρτυράει/ … έτσι η αγάπη/ Νιώθεις τον ήχο της όταν κρυώσει λίγο/ Και απομακρυνθεί», «Διασχίζεις τη σκέψη μου», «στις όχθες της ζωής», «Μες στο πανσέληνο σκοτάδι», «Στις αμμουδιές που πήρανε τα βλέμματα/ Και τά ’ριξαν σαν πετονιές στην άκρη/ Του ορίζοντα», «Και της καρδιάς μας το λαχάνιασμα/ Τρέχοντας σαν εξαφτέρουγο παιδί», «Όπως δυό κρύσταλλοι που πάλλονται/ Κάτω από του χεριού το χάδι/ …/ Έτσι ο ένας στην αγκαλιά του άλλου/ Παραδίνεται», «Χάσμα και ύλη στα ρείθρα της κραυγής σου», «Βαθιές ανάσες χρόνου/ Απ’ το βυθό στην επιφάνεια/ Εσχάτων μνήμη/ Εγγεγραμμένη στο σώμα», «Ανάγκη να αναπνεύσω την όψη σου/ Ανάγκη να αποπλεύσεις από τη μορφή μου», «Αχνίζουν και τα σώματα στο κρύο», «Από μακριά ήχοι της πόλης/ Κατακαθίζει το σκοτάδι χαμηλά».

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η παραστατική αποτύπωση της ροής του χρόνου στο ανθρώπινο σώμα, στη φύση, κυρίως στον εσωτερικό άνθρωπο με δείκτες όπως: ασφυξία, ένταση, άδειασμα.

Άμεση συνάρτηση προς τη μεταφορά διατηρεί η αφοριστική διατύπωση, π.χ.: «Δεν είναι τάμα η αγάπη/ Κι η αφοσίωση δεν είναι του πιστού/ Μα του άθεου», «Εσύ/ Ένας παλμός στην επιφάνεια του νερού, ρυτίδα/ Ή πτύχωση του αέρα», «Στο πεπρωμένο του σώματος/ Η κάθε μέρα σβήνει/ Μέσα από διαδοχικές αναλαμπές».

Ο Θανάσης Χατζόπουλος

Σε ομόλογο υφολογικό κλίμα εντάσσεται και η οργάνωση των γραμματικών εικόνων, με προσδιοριστική έως και δεσμευτική συμμετοχή στοιχείων της φύσης, όπως: θάλασσα, βράχοι, αμμουδιά, βότσαλα, φουσκοθαλασσιά, αντάρα, μπουρίνια, καταιγίδα, νύχτα, ήλιος και λαμπερή λιακάδα, νερό, καταχείμωνο, κήπος. Εδώ εντοπίζεται αφενός το ελάχιστο φως του φεγγαριού (το ευρηματικό «μηνίσκιος της σελήνης» σε μια συνδηλωτική όσο και παραστατική χρήση, που πάντως παραπέμπει στο λιγοστό φως ενός μικρότερου από το τέταρτο κομματιού της σελήνης), και αφετέρου η ελάχιστη φευγαλέα παρουσία που προσφέρει ένα ζαρκάδι ή ένα θαλασσοπούλι.

Για την ανάγνωση των γραμματικών εικόνων θα πρέπει να συνυπολογισθεί και η σημειολογία των χρωμάτων, π.χ.: «Πίσω απ’ τη μάσκα των χρωμάτων/ Του ρόδινού σου αινίγματος/ Του κόκκινου στα χείλη, του μωβ της αγκαλιάς/ Πίσω από των ματιών σου τις σκιές, οι ρυτίδες/ Κι οι ανεπαίσθητες σιωπές ιστοριών/ Που έζησαν άλλοτε στο πρόσωπό σου/ Ακούγεται ακόμα ένας απόηχος».

Στη νέα ποιητική συλλογή του Θανάση Χατζόπουλου η πρόσληψη των σημαινομένων στο πλαίσιο της δημιουργικής ανάγνωσης εξασφαλίζει μια όλως ιδιαιτέρως προσωπική διαδρομή μέσα από τοπία της κυριολεκτικής επιφάνειας και της βαθειάς συνδηλωτικής διαστρωμάτωσης των κειμένων.

Ο Χατζόπουλος έχει ενισχύσει τον κειμενικό κόσμο του νέου βιβλίου του και με ορισμένα τεκμήρια μεταγλώσσας, στη διάσταση της αυτοαναφορικότητας της λογοτεχνικής γραφής, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση γλωσσικών στοιχείων και φαινομένων ως δομικού υλικού για τη σύνθεση ποιημάτων και όχι απλώς ως οχημάτων διατύπωσης και διεκπεραίωσης νοημάτων, π.χ.: «Κι όπως τα πράγματα της κάθε μέρας/ …/ Περνούν μέσ’ απ’ τις λέξεις εν χορδαίς/ Στο ποίημα», «Στη μέση το αλφάβητο/ Τα αχ, τα μη, τα δεν, τα έλα/ …/ Δύο γράμματα το ορίσανε/ Δύο γράμματα το κλείσανε/ Βαθιά μες στη γραφή του», «Ανάμνηση του μέλλοντος/ Και προσδοκία του παρελθόντος/ Ίσα για τη μαντεία της στιγμής/ Που χάνεται στα λόγια της/ …/ Κι η γλώσσα που διατρέχει/ Τα ρυάκια σου μιλάει άπταιστα/ Τα σωματικά σου/ Ρήματα, ουσιαστικά και άρθρα/ Στερημένα από πρόθεση/ …/ Τα μεταφράζει σε αναλφάβητους/ Και μες στις συλλαβές της κρύβει/ Τον ίδιο αέρα μιας ανάσας/ Τον ίδιο τον παλμό μιας προσμονής/ …/ Στους τόνους της καρδιάς σου/ Μελετάει και μέτρα και ρυθμούς και παύσεις». Και εδώ η εμπλοκή της μεταφοράς είναι σαφής.

Η λογοτεχνική γραφή του Θανάση Χατζόπουλου, κατά την εξέλιξή της, έχει συχνά προσφέρει στους αποδέκτες της ενδιαφέρουσες επισκέψεις σε σημασιολογικά και αισθητικά τοπία, όπως εντοπίζονται σε προγενέστερες ποιητικές συλλογές του, π.χ.: Ιδίοις σώμασι (1986), Η Κοίμηση (1988), Ο εξ αίματος νεκρός (1994), Στον ήλιο μοίρα (1996), Κελί (2000), Μιγαδικά και αμφιθαλή (2003), Μετόπη (2007) ή Πρόσωπο με τη γη (2012).

Στη νέα ποιητική συλλογή του Θανάση Χατζόπουλου η πρόσληψη των σημαινομένων στο πλαίσιο της δημιουργικής ανάγνωσης εξασφαλίζει μια όλως ιδιαιτέρως προσωπική διαδρομή μέσα από τοπία της κυριολεκτικής επιφάνειας και της βαθειάς συνδηλωτικής διαστρωμάτωσης των κειμένων, σύμφωνα με όσα επιτάσσει η βιωματική φόρτιση καθενός αναγνώστη. Άλλωστε, «καλό βιβλίο είναι αυτό που σε κάνει να αισθάνεσαι ότι έχει γραφεί μόνο για σένα», για να παραπέμψω και στον Andrew Crumey (από το βιβλίο με τον τίτλο-όνομα του κεντρικού χαρακτήρα Πφιτς, στην πνευματώδη μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, εκδ. Πόλις 2003).

* Στην κεντρική φωτογραφία, λεπτομέρεια από το έργο του Χρήστου Μποκόρου «Πρόσωπο γυναίκας», ζωγραφισμένο με χρώματα λαδιού σε πανί και ξύλο, 23x58, 1987

* Η ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός βιβλίου.

Απόσπασμα από την ποιητική σύνθεση Φιλί της ζωής

Φιλί της ζωής
Θανάσης Χατζόπουλος
Κίχλη 2016
Σελ. 48, τιμή εκδότη €8,50

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ