Σφηνωμένη σε φωνήεντα

Τα μισά περίπου ποιήματα αυτής της ενότητας είναι ιδιαίτερα ολιγόστιχα κι αφήνουν την αίσθηση ότι γράφτηκαν "με μια ανάσα", χωρίς διορθώσεις, προσθήκες ή αφαιρέσεις, χωρίς λογική επεξεργασία βελτίωσης. Δείχνουν σαν να κύλησαν αυθόρμητα, χωρίς περίτεχνα στολίδια, με απλότητα και ομορφιά που αγγίζει άμεσα τον αναγνώστη:

Είναι ένας ποιητικός κόσμος γεμάτος από ουρανό, σύννεφα, χρώματα και μικρές κι ασήμαντες λεπτομέρειες που ξάφνου αποκτούν μεγάλη αξία και σημασία.

Αναφορά στην όσφρηση δεν εντόπισα. Νομίζω πως στην αφή δίνεται ιδιαίτερη έμφαση. Είναι η αίσθηση που στον ποιητικό κόσμο της Ελένης Κοφτερού συμπληρώνει την πάντοτε κυρίαρχη όραση. Είναι ένας ποιητικός κόσμος γεμάτος από ουρανό, σύννεφα, χρώματα και μικρές κι ασήμαντες λεπτομέρειες που ξάφνου αποκτούν μεγάλη αξία και σημασία: "Φυσαλίδες με ροδόνερο", "πουπουλένια αλαφράδα", "δάκρυ επιχρυσωμένο", "διαφανές αποτύπωμα", "τρίμματα αιχμηρά". Αξίζει επίσης να σημειώσω τους προσδιορισμούς της στη λέξη "λέξεις": "χρησιμοποιημένες λέξεις", "χλωμές λέξεις", "λέξην ανώδυνη", "οι λέξεις μας μικρά σπουργίτια", "άηχες λέξεις", "ενάλιες λέξεις", "άλαλες λέξεις", "λέξεις από θρόισμα".

Παρόλο που βασικό θέμα της ενότητας είναι ο έρωτας ανακαλύπτει κανείς κάποιες αναφορές που αγγίζουν το χώρο της κοινωνίας και της πολιτικής:

Εδώ η απογοήτευση της ποιήτριας μετατρέπεται σε ειρωνικό γέλιο. Η εικόνα της επαναστατικής προκήρυξης που καταλήγει στον κάδο ανακύκλωσης είναι πολύ δυνατή κι εκφράζει την απαξίωση της πολιτικής στην εποχή μας. Τέλος, στην ενότητα αυτή εντοπίζω αναφορές στο θρησκευτικό συναίσθημα της ποιήτριας.

Ραβδοσκοπώντας λέξεις

Ο τίτλος της ενότητας δηλώνει την αγωνία της ποιήτριας να βρει τις κατάλληλες λέξεις, προκειμένου να εκφράσει τη νοσταλγία της για όσα πέρασαν και χάθηκαν. Η νοσταλγία για μέρες μακρινές, για εμπειρίες ζωής που δεν επαναλαμβάνονται, αποτυπώνεται στο ποίημα "Διπλανά δέντρα":

Κάποτε ήμαστε δέντρα διπλανά
πλεγμένες ρίζες
διεκδικήσεις του νερού
μελετημένες

Η ποιήτρια αξιοποιεί παλιούς μύθους, όπως αυτόν της "Ωραίας Ελένης", με μια αξιοζήλευτη ποιητική φαντασία που δε γνωρίζει όρια. Με αφορμή κάτι ασήμαντο, μια βάρκα που έχει πάνω της γραμμένο το όνομα "Ελένη" με κόκκινη μπογιά, μιλά για την "Ωραία Ελένη", την εκδοχή ότι επισκέφτηκε το παλάτι του Πρωτέα στην Αίγυπτο, για να μας θυμίσει τον γνωστό κι αγαπημένο στίχο του Γ. Σεφέρη "για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη". Η ποιήτριά μας αντίστοιχα λέει: "για να αντικρύσεις άχρηστες φωτιές / “πουκάμισα αδειανά” να ανεμίσεις".

Είναι όμως ικανή να πλάσει κι εντελώς δικές της φανταστικές ιστορίες, με ιδιαίτερη ποιητική τόλμη, αφού βάζει τους ερωδιούς του Στρυμόνα να παίζουν ζάρια με τις κουκουβάγιες που αγρυπνούν και με τους βατράχους που δεν είχαν την τύχη να μεταμορφωθούν σε πρίγκιπες.

Εντύπωση επίσης προκαλεί η αναφορά της σε γνωστά παραμύθια, όπως η "Χιονάτη" και η "Ωραία Κοιμωμένη". Υποθέτω πως αναφέρεται σε παραμύθια όπου πρωταγωνιστούν γυναικείες μορφές, λόγω κάποιας ταύτισης με αυτές τις ηρωίδες. Είναι όμως ικανή να πλάσει κι εντελώς δικές της φανταστικές ιστορίες, με ιδιαίτερη ποιητική τόλμη, αφού βάζει τους ερωδιούς του Στρυμόνα να παίζουν ζάρια με τις κουκουβάγιες που αγρυπνούν και με τους βατράχους που δεν είχαν την τύχη να μεταμορφωθούν σε πρίγκιπες. Χαρακτηριστικό της ποιητικής φαντασίας της Ελένης Κοφτερού είναι και το ποίημα "Ξημέρωμα". Το ξημέρωμα λοιπόν, δεν είναι απλώς η ώρα που ξημερώνει. Είναι ένα μικρό παιδί που δεν θέλει να ξυπνήσει και κατρακυλά από το κρεβάτι του ανάσκελα, χαμένο στα όνειρα. Όποιος έτυχε κάποτε να ξαγρυπνήσει περιμένοντας με ανυπομονησία να έρθει το πρωί, θα συμφωνήσει μαζί της. Λειτουργεί τότε η υποκειμενική αίσθηση του χρόνου κι αναρωτιέται κανείς τι συμβαίνει και γιατί αργεί τόσο πολύ να ξημερώσει.

Στο τίποτα οι ποιητές ενδίδουν

Στα 14 ποιήματα της 3ης και τελευταίας ενότητας, κυρίαρχο είναι το θέμα της ποιητικής τέχνης. Τα ποιήματα ανασταίνονται σιγά σιγά, αν όμως δεν προλάβει κανείς να τα καταγράψει, να τα δεσμεύσει, να τα ιδιοποιηθεί, είναι έτοιμα "να αναληφθούν", αφού δεν ανήκουν σε αυτόν τον φθαρτό κόσμο. Ένα χαρτί, πάνω στο οποίο είναι γραμμένο ένα ποίημα, άνετα μπορεί να γίνει βαρκούλα. Θα διαλυθεί σε λίγο και θα βουλιάξει, όμως το ποίημα θα έχει ήδη διανύσει μια απόσταση, έστω και τόσο μικρή. Διαφαίνεται έτσι η ανησυχία της ποιήτριας σχετικά με την τύχη των δημιουργημάτων της, ίσως και κάποια πίκρα στη σκέψη ότι ταξιδεύουν πάντα πολύ λίγο:

Αξίζει να σημειωθεί ο σεβασμός της ποιήτριας απέναντι στους μεγάλους ποιητές του παρελθόντος. Αφιερώνει ποιήματά της στον Λόρκα, στον Κ.Π. Καβάφη και στον Γ. Ρίτσο τονίζοντας με πάθος "Αχ, να`μουν στο Μάη του `68!/ Εκείνο το κορίτσι θα`θελα να είμαι/ που φιλάς με πάθος / κρατώντας την κόκκινη σημαία / στην αφίσα που είχα / στο μέσα φύλλο της ντουλάπας μου". Έτσι, περνάει στο θέμα του ηρωισμού, της ανυποχώρητης πάλης: "Ένας γέροντας, ασθενής πια από τα χρόνια είναι στη φαντασία της ο λεβέντης αντάρτης, όρθιος σαν λεύκα στον άνεμο"

Οι ποιητές ενδίδουν στην ποιητική τέχνη. Τους καλεί, τους μαγεύει, τους παρασέρνει συχνά στα δικά της μονοπάτια. Δυστυχώς, οι ποιητές ενδίδουν κάποιες φορές και στο "τίποτα". Υποθέτω πως με τη λέξη αυτή, η ποιήτριά μας υπαινίσσεται την καθημερινότητα που μας φθείρει, χωρίς να έχει κάτι ουσιώδες να προσφέρει:

Η πίκρα της ποιήτριας είναι ιδιαίτερα αισθητή στα λόγια αυτά. Ζούμε σε μια αντιποιητική και αντιηρωική εποχή, όμως νομίζω πως η Ελένη Κοφτερού είναι σε θέση αυτό το "τίποτα" της καθημερινότητας να το μεταμορφώνει δημιουργικά, να το μεταλλάσσει σε ποίηση που αξίζει να γράφεται και αξίζει να διαβάζεται.

* Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ είναι ποιητής.

Στο λάμδα των χελιδονιών
Ελένη Κοφτερού
Εκδόσεις των φίλων 2014
Σελ. 104, τιμή εκδότη €8,48

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΚΟΦΤΕΡΟΥ