Φανταστικά μουσεία

Το Αλφαβητάρι των πουλιών είναι η πρώτη ποιητική συλλογή της συγγραφέως, η οποία έχει γράψει και εκδώσει ήδη δύο μυθιστορήματα. Πρόκειται για πενήντα ποιήματα που εκδόθηκαν ένα χρόνο πριν, από τον εκδοτικό οίκο Εύμαρος.

Το ποιητικό υποκείμενο ιχνογραφεί το πέρασμα από τα βιβλία, ένα γεωμετρικό τόπο, ένα λογοτεχνικό μεσημβρινό, ένα ακόμα ημερολόγιο αναγνώσεων, μια αφήγηση όμως κωδικοποιημένη, με ήρεμη αισθαντικότητα, χωρίς πόνο, χωρίς ιστορικότητα, με κομψότητα και εσωτερική ένταση. Είναι τώρα σε άλλο χρόνο, ο χώρος δεν υπάρχει. Μεταμορφωμένη η αφηγήτρια, διηγείται τις μικρές ιστορίες της –ποιήματα πυκνοκατοικημένα από ιδέες, διακείμενα και αρχέτυπα, μύθους, λογοτεχνικούς ήρωες και παιδικές αισθήσεις, κώδικες αμφίσημους, ριγμένους αμέριμνα, φτάνει να μαζέψεις τελευταία στιγμή από κάτω πεσμένα τα κλειδιά, να ξεκλειδώσεις το ποίημα, αν μπορείς, να μη σε κρατάει ερμητικά κλεισμένο απέξω από την ποθητή αμφισημία.

Τα πάντα εξαρτώνται απ’ αυτόν που βλέπει. Ιστορίες σκηνοθετημένες ευθύγραμμα μέχρι το απρόσμενο cut, και την ανατροπή στο μοντάζ.

Ας δούμε τώρα κάποια επιμέρους ποιήματα που ξεχωρίζω:

Μετράει τη σημασία των συμβόλων και πορεύεται στον εαυτό της ανάποδα – χωρίς να ξεχνάει και τις αρχαίες τελετουργίες της αγάπης: Ο κήπος που βλέπει - κατά τον καρυωτακικό απόηχο, και η γυναίκα της Ζάκυθος με την Φραγκογιαννού στο ίδιο ποίημα, να αντικρίζονται με τον νέο φοιτητή στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο.

Στο αινιγματικό ποίημα Μπάρτλεμπι, το ποιητικό υποκείμενο οικειοποιείται την εμβληματική φράση του Μέλβιλ για να αρθρώσει τη δική του ηρωική ανυπακοή. Σε άλλο ποίημα, πετυχαίνει μικρές φωτογραφίες καθημερινότητας από τις ζωές των άλλων.

Στο αινιγματικό ποίημα «Μπάρτλεμπι», το ποιητικό υποκείμενο οικειοποιείται την εμβληματική φράση του Μέλβιλ για να αρθρώσει τη δική του ηρωική ανυπακοή. Σε άλλο ποίημα, πετυχαίνει μικρές φωτογραφίες καθημερινότητας από τις ζωές των άλλων, ενώ τα ιστιοφόρα δέντρασφυρίζουν όλη νύχτα, κι η Κάθρην από τα «ανεμοδαρμένα ύψη» χτυπά το τζάμι -ανοίξτε μου να μπω. Τραγούδια και μουσικές, μελωδίες αναγνώρισης: Λόρι Άντερσον και Λα Στράντα της Τζελσομίνας, και Άστορ Πιατσόλα, όταν δεν αφήνει σαν το σαλιγκαρι το αποτύπωμα της ματαιότητας.

Στο πιο αισθαντικό ποίημα της συλλογής, μια επιστολή στον Αντρέι Ταρκόφσκι, αποδίδει τιμές στην παιδική ηλικία, ως απαρχή και προσδοκία, ομολογώντας «πως την παιδική της ηλικία ποτέ δεν την αποχωρίστηκε/ μαζί την κουβαλούσε πάντα/ σαν ένα ασημένιο παγώνι/ αποχρωματισμένο με σοφία / κρυμμένο κάτω απ’ το κρεβάτι της», ή βάδιζε στο αρχαίο περιβόλι με τον παππού -μεταφορά για την ποίηση, όπως και ο κήπος, αλλού- «μόνο να βρίσκει σκουντουφλώντας στο σκοτάδι το μισοδαγκωμένο μήλο -πέντε δόντια από παιδάκι», όσο ζούσε και η γιαγιά -Πυθία σωστή- που ζύγιαζε το φλιτζάνι, να εστιάσει στη μοίρα της.

Και άλλες μεταμορφώσεις από ποίημα σε ποίημα του ποιητικού υποκειμένου σαν τον τόπο που ποτέ δεν ταξίδεψες και έρχεται να σε βρει στον ύπνο σου πλησίστιος : Είναι ο Κάφκα -όταν η γραφή -και ίσως η αγάπη- απαιτεί μια τέτοια προσπάθεια ενώ κάποτε ήταν σαν την αναπνοή. Είναι ο ΕΞΥΠΕΡΥ. Ή είναι η ίδια τρυφερή ποιήτρια, η Έμιλυ Ντίκινσον -στο ποίημα ποιητικής- όπου σπέρνει αριθμημένα ποιήματα στον κήπο- γιατί -έτσι ξεφεύγεις από τη μοίρα του θανάτου, ο κανένας είναι ο ποιητής που γίνεται όλοι οι ρόλοι και οι άνθρωποι, για να επιστρέψει στον εαυτό του, να πάψει να παιδεύεται με τις κρυφές σημασίες των συμβόλων. Σπρώχνοντας το χρόνο ένα πήχυ πιο πέρα / κάθε φορά.

Γι’ αυτό γράφει, γράφει συνεχώς τα συμβάντα/ μεταξύ ύπνου και ξύπνου/ όταν είναι ο Κρις Κέλβιν στον πλανήτη του Ταρκόφσκι, μια και τη μέρα δεν προλαβαίνει να συμφιλιωθεί με τον εαυτό της, προσφέροντας σαν τον Γιωργή, το ραφτάκι του Βιζυηνού, γραφή δίχως ραφή και ράμμα.

Είναι ο Ναμπόκοφ, τηρώντας το δικό του ληξιαρχείο λεπιδόπτερων. Είναι η Πηνελόπη που υφαίνει όνειρα στον αργαλειό που την ταξιδεύουν, αλλά πάντα γύρναγε πριν απ’ αυτόν. Η αφοσίωσή της συγγραφέως στον Παπαδιαμάντη, δεν κρύβεται -υπάρχουν εδώ τα περισσότερα παραθέματα για τον ίδιο και τις ηρωίδες της λογοτεχνίας του.

Καθισμένη η αφηγήτρια στο παιδικό δωμάτιο των πίσω της σελίδων, γίνεται η Φράνση Νόλαν, ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν, ή η Άννα Φρανκ, ανατριχιάζοντας που από τότε ακόμα συνυπήρχαν εκείνες με τον λύκο, στην σοφίτα των παιδικών χρόνων, δίπλα στην αθώα περισυλλογή.

Η συγγραφέας θέλει να τα πει όλα. Να γίνει η ίδια όλοι οι ρόλοι που τη σφράγισαν ως αναγνώστρια και άνθρωπο, να φτιάξει ένα μικρό λεξικό.

Ένα άλλο αινιγματικό πεζολογικό ποίημα, με τον ομολογημένα καβαφικό τίτλο, προσπάθησε να τα φυλάξεις , στιλπνό στην εξυνάδα και την αληγορία του, ποίημα ποιητικής επίσης, το διαβάζω: τα άλλα άνθη/ που κρατάς για φυτολόγιο/ πριν γίνουν αποστεγνωμένες εικόνες του εαυτού τους/ τοποθετείς ανάμεσα σε εφημερίδες/ τα φύλλα τους έχουν μεγάλη απορροφητικότητα/ εκεί βρίσκουν διέξοδο οι χυμοί/ μεταξύ των γραμμών/ μια χλοερή δροσιά/ στην στερεότυπη γλώσσα των ειδήσεων/ όλο υπονοούμενα.

Είναι σε άλλο ποίημα η ηρωίδα Φρίντα Κάλλο και το μυθικό σπίτι της τέχνης της, casa de azul, καμωμένο από το μερτικό του πόνο που της έτυχε, άλλη μια μελωδία αναγνώρισης με τη συλλογική γυναικεία φωνή.

Η συγγραφέας εδώ θέλει να τα πει όλα, και το μυθιστόρημα που κουβαλά ο καθένας. Έχει να τα επινοήσει όλα, να γίνει η ίδια όλοι οι ρόλοι που τη σφράγισαν ως αναγνώστρια και άνθρωπο, να φτιάξει ένα μικρό λεξικό, αναστοχαστικό μπρος πίσω, μια εγκυκλοπαίδεια σημερινών συγκινήσεων και παλιών ελπίδων, το δικό της φανταστικό μουσείο, το δικό της Μουσείο της Αθωότητας. Εκθέματα τα ποιήματα -ένα δωμάτιο ονείρων, κι η παλίροια να συντελείται τώρα εντός της, καθώς περιδιαβάζει flaneur, από ποίημα σε ποίημα, φωτογραφίζοντας απροκάλυπτα την καθημερινότητα με τους συνειρμούς που της γεννά αυτή, ή τις ζωές των άλλων, έξω από τα φωτισμένα παράθυρα τη νύχτα/ μικρές ιστορίες που φαντάζεται σαν να είναι δικές της/ σαν αναμνήσεις από ζωές που δεν έζησε.

Αναζητώντας ταυτότητα και γλώσσα η αφηγήτρια ταξιδεύει, αποθέτοντας στο τέλος στα χέρια μας ένα κείμενο, τόπο επινόησης του εαυτού, ένα ημερολόγιο σε εικόνες, ένα ιδιόμορφο graphic novel εσωτερικής ελευθερίας.

* Μια πιο εκτενής εκδοχή του παραπάνω κειμένου διαβάστηκε στις 26 Μαρτίου 2015, στην παρουσίαση που έγινε στη Στέγη της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης.

 * Η ΑΡΧΟΝΤΟΥΛΑ ΔΙΑΒΑΤΗ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός.

Το αλφαβητάρι των πουλιών
Πόλυ Χατζημανωλάκη
Εύμαρος 2014
Σελ. 80, τιμή εκδότη € 8,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΣ ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗ