Της Άλκηστης Σουλογιάννη
Η μέχρι τώρα παραγωγική πορεία του Αντώνη Φωστιέρη στην ευρεία περιοχή της ποιητικής δημιουργίας ορίζεται από σημαντικούς (και ρυθμιστικούς σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση των σύγχρονων ελληνικών λογοτεχνικών πραγμάτων) οδοδείκτες που αντιπροσωπεύουν οι ποιητικές συλλογές: Το μεγάλο ταξίδι (1971), Εσωτερικοί χώροι ή Τα είκοσι (1973), Σκοτεινός έρωτας (1977), Ποίηση μες στην ποίηση (1977), Ο διάβολος τραγούδησε σωστά (1981), Το θα και το να του θανάτου (1987), Η σκέψη ανήκει στο πένθος (1996), Πολύτιμη λήθη (2003), καθώς και η συγκεντρωτική (και σε ένα μικρό βαθμό επιλεκτική) έκδοση κειμένων των συλλογών αυτών με τον τίτλο Ποίηση 1970-2005 (2008).
Οι συλλογές αυτές αποτυπώνουν την έναρξη της δημιουργικής περιπέτειας του Α. Φωστιέρη, την οργάνωση παραμέτρων για τη μετεξέλιξη της αντικειμενικής πραγματικότητας σε εσωτερικά τοπία, τη συσχέτιση ανάμεσα στο λεκτό και στο άλεκτο ή ανάμεσα στο ορατό και στο αόρατο, τη συνειδητή και πολυεπίπεδη σχέση του συγγραφέα με τη γλώσσα και με την τέχνη του λόγου, την ενιαία οργάνωση σημασιολογικών τόπων γύρω από έναν θετικό και έναν αρνητικό πόλο εννοιών και συναισθημάτων, την ανάκληση του περιεχομένου της μνήμης όπου ανήκουν όσα διατηρήθηκαν και διασώζονται όσα αποσιωπήθηκαν κατά τη ροή του χρόνου.
Πλούσια θεματική, σταθεροί άξονες
Λόγος άμεσος, πλήρης συναισθήματος, κριτικός και σαρκαστικός, ενίοτε παραβολικός και συνδηλωτικός
Στο πλαίσιο αυτό ο Α. Φωστιέρης ανέπτυξε μια πλούσια θεματική επάνω σε σταθερούς άξονες, όπως είναι η διαρκής και αμφίδρομη σχέση ζωής και θανάτου, η ανθρώπινη αντοχή, η επικοινωνία μνήμης και λήθης, οι διαπροσωπικές σχέσεις, η φθορά, ο χρόνος, η φύση και η μεταφυσική ως βασικοί παράγοντες για τη συμπεριφορά του ανθρώπου: υλικό που διεκπεραιώνει λόγος άμεσος, πλήρης συναισθήματος, κριτικός και σαρκαστικός, ενίοτε παραβολικός και συνδηλωτικός, τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του οποίου προσδιορίζουν η μεταφορά, οι γραμματικές εικόνες, ο συνδυασμός παρηχήσεων και αφηγηματικής ροής, μέσα σε ποικίλα σχήματα σύνθεσης ελεύθερων στίχων.
Αυτό το υλικό σε ποικίλες εκδοχές αναγνωρίζεται καταρχήν στα σαράντα εννέα κείμενα της ποιητικής συλλογής του Α. Φωστιέρη με τον τίτλο Τοπία του Τίποτα, όπου πάντως η έμφαση εστιάζεται στην ίδια τη διαδικασία της δημιουργικής γραφής.
Πυκνή μάζα «σκοτεινής ύλης»
Προς τον σκοπό αυτόν, ο Α. Φωστιέρης αξιοποιεί έννοιες, όπως: φαντασία, όνειρα, φόβος, υποκειμενική διάσταση του χρόνου, οργή, έρως, αισθήσεις, τα διφυή μνήμη-λήθη, ζωή-θάνατος, ορατό-αθέατο, υλικό-άυλο, επίσης: χρώματα (κόκκινο, κίτρινο, πράσινο, γκρι) και στοιχεία της φύσης (αέρας, ήλιος, θάλασσα, βράχια, ουρανός, λουλούδια, πουλιά, ζώα, έντομα), προκειμένου να αποδώσει τη σχέση του ανθρώπου με το σύμπαν, τον διάλογο αντικειμενικής και υποκειμενικής πραγματικότητας, τη θέση του εσωτερικού ανθρώπου απέναντι στα έργα της τέχνης. Κυρίως ο Α. Φωστιέρης επιμένει στις λεπτομέρειες (ακόμα και στις μικρότερες ή στις λιγότερο σημαντικές σε μια πρώτη προσέγγιση) που ορίζουν το περιεχόμενο αυτών των δεδομένων, καθώς και στα πλήρη σημασιών «κενά» που αποτελούν την απαραίτητη πυκνή μάζα «σκοτεινής ύλης» για την ολοκλήρωση των σημασιολογικών τόπων των κειμένων. Με τον τρόπο αυτόν εξασφαλίζονται ιδιαίτεροι προσανατολισμοί στη δημιουργική ανάγνωση, ενώ παράλληλα οδηγούμαστε και στην πρόσληψη του τίτλου Τοπία του Τίποτα.
Αυτές οι προϋποθέσεις αποτελούν τη σταθερή βάση για την οργάνωση ποιημάτων σύντομων και ποιημάτων περισσότερο ή λιγότερο εκτενών, ως πολύμορφη σύνθεση ελεύθερων στίχων ποικίλης έκτασης, όπου παρεμβαίνουν ποικίλες επίσης παρηχήσεις σε συνδυασμό με το ρυθμό της αφηγηματικής ροής, με λόγο άμεσο, εντόνως παραστατικό, ενίοτε ειρωνικό και σαρκαστικό, συχνά αφοριστικό και παραβολικό, ενισχυμένο με την ευρεία χρήση της μεταφοράς (π.χ.: «Ο θρους των δέντρων/ Είναι βέβαια πράσινος», «Ο κόσμος/ Μες στου ήλιου σπαράζει/ Τη θηλιά/ Η μέρα στραγγαλισμένη/ Βγάζει τη γλώσσα της», «όλα βαθιά στο χώμα θάβονται του αέρα»).
Η εμφάνιση του ποιητή
Στο πλαίσιο αυτό παρεμβαίνει με ευρηματικό τρόπο η διατύπωση των προσωπικών απόψεων του Α. Φωστιέρη, οι οποίες αφορούν την αξιοποίηση της γλώσσας ως εργαλείου δημιουργικής παραγωγής, τη σχέση του δημιουργού με το έργο, τον συγγραφέα ως υποκείμενο και ως αντικείμενο, την επικοινωνία του συγγραφέα με τον αποδέκτη του έργου του, κυρίως την αυτοαναφορικότητα της δημιουργικής γραφής (π. χ. τα ποιήματα: «Το γραπτό», «Γράφω», «Θέλω να γράψω ένα ποίημα», «Το απόβαρο», «Τοπία του Τίποτα», «Υπερμνήμων λήθη», «Θηλιά από μετάξι», «Άγριος ίμερος», «Η ποίηση», «Το ποίημα», «Οι ποιητές»). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η δημιουργική συμπεριφορά του Α. Φωστιέρη αφενός απέναντι στα διακείμενα, τα οποία φαίνεται να αντιμετωπίζει ως στοιχεία εκλεκτικών συγγενειών, ως σημασιολογική τεκμηρίωση και ως πεδία διασταύρωσης σημαινομένων (π.χ. τα ποιήματα: «Εις εαυτόν», «Έτσι κι εμείς», «Κυναίγειρος», «Παλίντροπον», αλλά και «Οι χαρτοπαίκτες» όπου σχολιασμός εικαστικού έργου), και αφετέρου απέναντι σε δικά του προγενέστερα (εκδεδομένα ή ανέκδοτα) κείμενα (π.χ. τα ποιήματα: «Ξύλα οικόσιτα», «Υλικά οικοδομών-Υλικά κατεδαφίσεων»), τα οποία αξιοποιεί στη σύνθεση της παρούσας ποιητικής συλλογής δηλώνοντας πρόθεση ανάταξης ή επανεκτίμησης αυτών μέσα σε νέο/διαφορετικό σημασιολογικό τοπίο.
Καθώς ολοκληρώνεται η ποιητική συλλογή, ο Α. Φωστιέρης αποδίδει με ιδιαίτερο τρόπο τη βιωματική διάσταση της συγγραφικής του πορείας και της επικοινωνίας του με τους αποδέκτες του έργου του (το ποίημα «Πρώιμος αποχαιρετισμός»).
Είναι σαφές ότι το παρόν βιβλίο διευκολύνει την προσέγγιση της θεωρητικής πλευράς που διαθέτει η δημιουργική γραφή του Α. Φωστιέρη, και περαιτέρω, πράγμα σημαντικότερο, αποκαλύπτει τη διαδικασία που ο συγγραφέας εφαρμόζει προς έναν ολοκληρωμένο κανόνα ποιητικής σύμφωνα με την αντίληψή του για τις αρχές και την αισθητική της τέχνης του λόγου.
* Η ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός βιβλίου.
Τελευταίο της βιβλίο, η μελέτη «Ο δημιουργικός λόγος του Γιώργου Χειμωνά» (εκδ. Παρατηρητής).
Τοπία του τίποτα
Αντώνης Φωστιέρης
Εκδ. Καστανιώτη 2013
Σελ. 96, τιμή € 12,78