Σονέτα της συμφοράς

Της Άλκηστις Σουλογιάννη

Με το νέο βιβλίο του ο Χάρης Βλαβιανός προσφέρει μια ενδιαφέρουσα παραδειγματική εφαρμογή της έννοιας του μεταμοντέρνου στον χώρο της δημιουργικής γραφής. Στην προκειμένη περίπτωση τα εβδομήντα πέντε, αριθμημένα και χωρίς ιδιαίτερους τίτλους κείμενα αποτελούν ευρηματικές συνθέσεις δεκατετράστιχων ποιημάτων κατ’ απόκλιση από την παραδοσιακή μορφή του σονέτου, προς το οποίο πάντως ο Βλαβιανός ήδη με τον τίτλο του βιβλίου ως συνόλου δηλώνει εκλεκτική συγγένεια ή αναγωγή.

Στα ποιήματα του βιβλίου το σύνολο των δεκατεσσάρων κάθε φορά στίχων αντιστοιχεί είτε σε ενιαία ροή κειμένου, είτε σε τυχαίες ενότητες άσχετες προς τη γνωστή δομή του σονέτου. Τους ελεύθερους σε ποικίλο μήκος στίχους χαρακτηρίζει ιδιαίτερος ρυθμός που οφείλεται στην τακτοποίηση της σειράς των λέξεων, όπου ενίοτε παρεμβαίνουν και ορισμένες παρηχήσεις είτε στο εσωτερικό των στίχων είτε στο τέλος αυτών ως μια μορφή ομοιοκαταληξίας, και που προσδίδει ροή αφηγηματικότητας στο ύφος του προφορικού λόγου.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, πρώτη ύλη για την οργάνωση του κειμενικού κόσμου φαίνεται να αποτελεί ένα βαρύ βιωματικό φορτίο, όπου εντοπίζονται το περιεχόμενο του εσωτερικού ανθρώπου και η φυσική παρουσία του, ποικίλες και έντονες διαπροσωπικές σχέσεις, συνειδητή μόνωση και επιλεκτική φιλαλληλία του ατόμου, ο δραματικός χαρακτήρας του βίου και της δημιουργίας.

Το βιωματικό φορτίο με αυτά τα δεδομένα ενισχύεται από ένα εξίσου βαρύ γνωστικό φορτίο που αναπτύσσεται σε ένα ευρύ φάσμα πληροφοριών. Αναγνωρίζεται η κριτική/θεωρητική θέση του Βλαβιανού απέναντι στο γνωστικό φορτίο ως παράγοντα που προσδιορίζει τη δημιουργική γραφή στην προκειμένη περίπτωση, αλλά και τη δημιουργία εν γένει. Εδώ εντάσσονται εκλεκτικές συγγένειες ή αναφορές και διακείμενα που αντιπροσωπεύουν προϊόντα δραστηριότητας της ανθρώπινης διανοίας (δημιουργικός λόγος, τέχνες, επιστήμες).

vlav Μέσα στα σύνθετα σημασιολογικά πεδία του βιβλίου ο Βλαβιανός φαίνεται να αναμετράται με το βιωματικό και με το γνωστικό φορτίο του, κυρίως φαίνεται να αναμετράται με τη διαπλοκή του βιωματικού και του γνωστικού φορτίου του. Αποτέλεσμα αυτής της αναμέτρησης είναι η ιδιαίτερη ατμόσφαιρα του κειμενικού κόσμου που αποδίδει την αισθητική και την ευρηματικότητα του Βλαβιανού.

Με αυτές τις προϋποθέσεις, στα κείμενα του βιβλίου αναγνωρίζεται ένας αναδρομικός έλεγχος βίου και έργου (όπως άλλωστε δηλώνεται προληπτικά στον υπότιτλο του βιβλίου) ως ένα πολυεπίπεδο σημασιολογικό τοπίο, όπου επικρατούν ο σαρκασμός και συχνά ο αυτοσαρκασμός, ο κυνισμός, η πικρία, η αφοριστική διάθεση, αλλά και ένα βαθύ συναίσθημα.

Οι γραμματικές εικόνες, η χρήση της μεταφοράς, η μεταγλωσσικότητα (χρήση γλωσσικών στοιχείων και παραγώγων ως λογοτεχνικού υλικού) και κυρίως η αυτοαναφορικότητα του κειμένου που αποδίδει την κυριαρχία του επί του συγγραφέα, προσδιορίζουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του γλωσσικού εργαλείου που διεκπεραιώνει τα σημαινόμενα του βιβλίου, τα οποία ενισχύονται και από στοιχεία ξένων γλωσσών (λατινογενών, συμπεριλαμβανομένης και της λατινικής) ως δήλωση της πολυπολιτισμικότητας του κειμενικού κόσμου. Αυτά τα ξένα γλωσσικά στοιχεία έχουν σαφώς βιωματικό (και όχι γνωστικό) αντίκρισμα και συντάσσουν μια μορφή αισθητισμού. Ταυτόχρονα, με αυτά τα γλωσσικά στοιχεία ο συγγραφέας φαίνεται να διατυπώνει, ως τεκμήριο προθετικότητας, ένα είδος γνωστικής ισοτιμίας αυτού προς τους αποδέκτες του βιβλίου, στους οποίους αναγνωρίζει εκ των προτέρων, ως υπόθεση εργασίας, εύρος σχετικού γνωστικού (γλωσσικού) υλικού ώστε να μην διακόπτεται η επικοινωνία τους με τον κειμενικό κόσμο εξ αιτίας ακριβώς της παρέμβασης των ξένων γλωσσικών στοιχείων.

Εδώ εντοπίζεται και ο κοινωνικός χαρακτήρας των ποιημάτων του βιβλίου, βασικός παράγων για τη δημιουργική ανάγνωση, στην οποία άλλωστε προσκαλεί κατά συνήθη τακτική η συγγραφική παραγωγή του Βλαβιανού.