psifides kai prosopatis nees synthesis

Για το δοκίμιο του Κώστα Βούλγαρη «Η δικιά μας Ελένη – Ψηφίδες και πρόσωπα της σύγχρονης ποίησης» (Εκδοτική Αθηνών). Κεντρική εικόνα: ο ποιητής Ηλίας Λάγιος.

Της Διώνης Δημητριάδου

Εύστοχα ο Κώστας Βούλγαρης επισημαίνει πως αλλάζει «ο ρυθμός του κόσμου», στη σύγχρονη νεοελληνική ποίηση. Κι όμως, η αλήθεια είναι ότι, σε αντίθεση με την πεζογραφία, η σύγχρονη ποίηση δεν έχει ως τώρα απασχολήσει πολύ τους μελετητές ως συνολική θεώρηση.

Η Ελένη, ένας κοινός τόπος αναφοράς

Η τόλμη και το θάρρος της γνώμης που χαρακτηρίζει τη γραφή του Κώστα Βούλγαρη απηχεί την άποψη πως η ποίηση δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση –τόσο για τον δημιουργό της όσο και για τον αποδέκτη/αναγνώστη της– μια συνειδητή γνώση εκφρασμένη διαχρονικά από τους ποιητές. Η ποίηση είναι ναρκοπέδιο / Δεν είναι λιβάδι με παπαρούνες, για να θυμηθούμε κάτι από τον νεότερο ποιητή Βαγγέλη Αλεξόπουλο, ενδεικτικό της σοβαρότητας με την οποία αντιμετωπίζεται η γραφή. Κατά αναλογία, επομένως, μια σοβαρή δοκιμιακή ενασχόληση με την ποίηση δεν θα μπορούσε να εισχωρήσει στο ποιητικό πεδίο με άλλο τρόπο: προσεκτική παρατήρηση, εμβριθής ανάλυση και (κυρίως) θαρραλέα και μάλλον αναπόφευκτα ρηξικέλευθη, ακόμα και ανατρεπτική θεώρηση. Πολύ περισσότερο μάλιστα, αν η θεματική της δεν περιορίζεται στα πολυδουλεμένα ποιήματα των παλαιότερων (εκκινεί φυσικά από αυτά, αρχής γενομένης από τον Σολωμό) αλλά εντρυφά και στα πιο σύγχρονα ποιητικά δρώμενα. Αυτή είναι η περίπτωση του δοκιμίου με τον εύστοχο τίτλο Η δικιά μας Ελένη. Μια απόπειρα να τεθούν τα όρια, όσο η ποίηση το επιτρέπει, σ’ αυτό που θα ονομάζαμε έναν «εθνικό» τόπο κοινής αναφοράς.

Ο δρόμος που ακολουθεί έχει σταθμούς το έργο, τα ποιήματα, και όχι τον δημιουργό, τον ποιητή.

Η θεματική, οι τρόποι, η γλώσσα, τα πρόσωπα, οι ιδιαιτερότητες· όλα θα περάσουν από τη βάσανο της οξείας ματιάς του Βούλγαρη, που δεν επιτρέπει κοινοτοπίες και βαρετές επαναλήψεις, ίσα ίσα ελκύεται από ό,τι διαφορετικό, ό,τι δημιουργικά ανανεωτικό. Ο δρόμος που ακολουθεί έχει σταθμούς το έργο, τα ποιήματα, και όχι τον δημιουργό, τον ποιητή. Κι αυτό γιατί, αν σε όλη τη διάρκεια της γόνιμης δημιουργίας του ο ποιητής έχει κατορθώσει να φέρει στο φως έστω μία ποιητική σύνθεση άξια μνείας που χαρακτηρίζει τη γραφή του και ανανεώνει το πολύπαθο ποιητικό τοπίο (πώς να μη θεωρηθεί, κάτω από αυτή τη λογική, μείζων ποιητής αναμφισβήτητα ο Σολωμός;), τότε είναι το έργο που μένει ως διαχρονική αξία.

Αυτός δεν είναι ο λόγος, άλλωστε, που παραμερίζουμε τα ελάσσονα έργα σπουδαίων ποιητών (ναι, υπάρχουν, όπως θυμάμαι εν προκειμένω το απίστευτο «Στα παιδιά της Κ.Ν.Ε.» του Γιάννη Ρίτσου) προκειμένου να λάμψει το όντως άξιο δημιούργημα; Και, φυσικώ τω λόγω, προτάσσουμε στη μνεία τον τίτλο του ποιήματος και στη συνέχεια αναφέρουμε το όνομα του ποιητή. Αναπόφευκτα, μια τέτοια άποψη θα αποβεί δυσάρεστη για πολλούς νεότερους, που η ποίηση γι’ αυτούς έχει απολέσει το αρχικό της γράμμα και έχει καταντήσει οίηση και αλαζονεία. Και, όπως είναι αναμενόμενο, από τη θεώρησή του δεν θα μείνουν αλώβητοι και οι κριτικοί, καθόσον το έργο έχει δύο όψεις, τη μία του δημιουργού και την άλλη του αποδέκτη, με καθοριστική πολύ την κρίση του αναγκαίου μεσάζοντα, του κριτικού. Έτσι, επισημαίνει την αδυναμία συχνά της κριτικής να αξιολογήσει τον ποιητή για το έργο του αυτό καθεαυτό, υποπίπτοντας στο σφάλμα της αξιολόγησης (άρα και προβολής) του ίδιου ως προσωπικότητας με πολιτικές (γιατί όχι;) συνδέσεις. Μεγάλο το θέμα που ανοίγει εδώ ο δοκιμιογράφος, ενδιαφέρον στις προεκτάσεις του.

ekdotiki athinon voulgaris i diki mas eleniΕνδιαφέρεται ο δοκιμιογράφος για την αισθητική πλευρά του ποιητικού λόγου (γι’ αυτό και τονίζει τον ρόλο της γλώσσας στην ποιητική δημιουργία), δεν αφήνει ωστόσο ανεξέταστη την ιδεολογική θεώρηση του ποιητικού αποτελέσματος, ενστερνιζόμενος την άποψη ότι κάθε τι που γράφεται απηχεί τόσο το πλαίσιο (οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό) μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε, είναι δηλαδή γέννημα της εποχής του παρά τις όποιες παλαιότερες επιρροές, όσο και τον ιδεολογικό κόσμο του δημιουργού του, ως αποκύημα των παραπάνω επιδράσεων και της πιθανής αυτονόμησής του από αυτές. Όταν, για παράδειγμα, εξετάζει (εκτενώς και με πολλές αναφορές) την έννοια του μετα-μοντέρνου, συνδέει αυτό το αμήχανο εν πολλοίς ρεύμα που παρέσυρε στο διάβα του πολλές περιπτώσεις δημιουργών, εν μέρει και με τον καιροσκοπισμό, την, όπως λέει, πολιτισμική λογική του επελαύνοντος, μετά το 1989, νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. 

Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στον Ηλία Λάγιο, στον οποίο συχνά καταφεύγει, προκειμένου να τεκμηριώσει τις θέσεις του για το σύγχρονο ποιητικό πεδίο. Η νέα ποιητική γλώσσα που εισηγήθηκε με το έργο του ο Λάγιος, η αυθεντικότητα της ποίησής του ως μιας νέας πρότασης που όμως στηρίζεται (πόσο σημαντικό μα και πόσο σπάνιο αυτό) σε όλη την πορεία της νεοελληνικής ποίησης, τον καθιστούν (και ορθώς) ένα φωτεινό φάρο σε όλο τον σύγχρονο ποιητικό χώρο. Ο Βούλγαρης παραδέχεται πως αξίζει να αφιερώσει μια μελέτη με μοναδικό θέμα την ποίηση του Ηλία Λάγιου. Να το θεωρήσουμε δέσμευση και να το περιμένουμε; Μακάρι!

Εν κατακλείδι, ένα βιβλίο ξεχωριστής, γι’ αυτό και ενδιαφέρουσας, οπτικής στη θεματική της σύγχρονης ποίησης. Βιβλίο με θέσεις που φέρουν την προσωπική σφραγίδα του Κώστα Βούλγαρη, αλλά περισσότερο –και αυτό είναι το σπουδαιότερο– με ερωτήματα ανοιχτά στην έρευνα· ποιος θα μπορούσε, άλλωστε, να ισχυριστεί πως στον ποιητικό χώρο εύκολα ξεμπερδεύεις με έτοιμα «τσιτάτα»; Ένα βιβλίο, τέλος, «οδηγός» σε μια πορεία πολυδαίδαλη, στην οποία οδοδείκτης θα μπορούσε να θεωρηθεί η Ελένη, η «δικιά μας» ορατή ή περισσότερο οραματική εικόνα, ιδεατή διαχρονικά όσο και απτή κάθε φορά που ένα ποίημα (ναι, έστω ένα) ανοίγει παράθυρο φωτεινό στον σκοτεινό ορίζοντα.


 Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας. Το νέο της βιβλίο, η μελέτη «Ο ποιητὴς διάγει εσώκλειστος – Οι “τόποι” στην ποίηση του Κώστα Θ. Ριζάκη» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις του Φοίνικα.

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Το ποιητικό σχέδιο του Λάγιου είναι μείζον, γιατί ξεπερνά τον ορίζοντα της ποίησης των ημερών μας – αυτής που περιφέρεται ως ποίηση των ημερών μας, αλλά και το μεγαλύτερο μέρος αυτής που γράφεται. Όμως, για να μιλήσει κανείς περί του ποιητικού σχεδίου του Λάγιου, είναι υποχρεωμένος να το σπουδάσει, να ταξιδέψει μέσα του και μαζί του, δηλαδή να αλλάξει ο ίδιος. Φτάνει να το θέλει και να το αντέχει, δηλαδή να μην του αρκούν οι υπόλοιπες προσφερόμενες λύσεις. Σίγουρα κάτι τέτοιο θέλει χρόνο, αλλά, παρακαλώ, ας σταματήσουν οι ανεπίσημες ψυχοσωτήριες κορώνες του τύπου «μεγάλο ταλέντο», «εξαιρετική περίπτωση» κ.λπ., γιατί ο Λάγιος έχει ήδη διανύσει μια διαδρομή: ή είναι ή δεν είναι. Πάντως δεν είναι ο μόνος και δεν είναι μόνος του.

“Ελένη είναι ο τρόπος, να περιπατής στο άγριο δάσος
να μη φοβάσαι τον λύκο, τ’ αγκάθια να μην σε τρυπάνε
ν’ ακολουθής στο τρέξιμο το πιο γοργό ζαρκάδι, να το προφτάνης
να το κυττάς κατάματα, στα μάτια της Ελένης”». (σελ. 313-314).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Κομμάτια» του Ευριπίδη Γαραντούδη (κριτική) – Προσεγγίζοντας το παρελθόν μέσα από τη μνήμη και το όνειρο

«Κομμάτια» του Ευριπίδη Γαραντούδη (κριτική) – Προσεγγίζοντας το παρελθόν μέσα από τη μνήμη και το όνειρο

Για την ποιητική συλλογή του Ευριπίδη Γαραντούδη «Κομμάτια» (εκδ. Πόλις). 

Γράφει ο Αλέξανδρος Δεδιλιάρης

Με την τελευταία ποιητική του συλλογή, ...

«Σατόρι – Η στιγμή της φωτοσύνθεσης» του Μανόλη Πρατικάκη (κριτική) – Τ’ ανθισμένα δέντρα είναι τα πιο αυθεντικά ποιήματα

«Σατόρι – Η στιγμή της φωτοσύνθεσης» του Μανόλη Πρατικάκη (κριτική) – Τ’ ανθισμένα δέντρα είναι τα πιο αυθεντικά ποιήματα

Για την ποιητική συλλογή του Μανόλη Πρατικάκη «Σατόρι – Η στιγμή της φωτοσύνθεσης» (εκδ. Αρμός). 

Γράφει ο Σταύρος Κουβαράς

Ο Μαν...

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

Για την ποιητική συλλογή του Αρμάντο Ρομέρο (Armando Romero) «Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» (μτφρ. Αγαθή Δημητρούκα, εκδ. Τόπος). 

Γράφει ο Χρήστος Κούκης

Ο Αρμάντο Ρομέρο έλκει την καταγωγή του από την Ελλάδα. Σ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«ζ, η, θ, Ο Ξένος» του Μιχαήλ Μαρμαρινού, στην Επίδαυρο – τρεις ραψωδίες της «Οδύσσειας» μας φέρνουν κοντά στο «ανοίκειον»

«ζ, η, θ, Ο Ξένος» του Μιχαήλ Μαρμαρινού, στην Επίδαυρο – τρεις ραψωδίες της «Οδύσσειας» μας φέρνουν κοντά στο «ανοίκειον»

Για την παράσταση «ζ, η, θ, Ο Ξένος», που βασίζεται σε τρεις ραψωδίες της «Οδύσσειας», σε σκηνοθεσία του Μιχαήλ Μαρμαρινού, στην Επίδαυρο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Μετά τη «Νέκυια» με το ιαπωνικό θέατρο ΝΟ το 2015, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός επανέρχεται φέτ...

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

20 αστυνομικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ελληνικά και μεταφρασμένα, συν το γνωστό μας Κάσκο του Σέργιου Γκάκα, που είναι επανέκδοση. Για ένα καλοκαίρι γεμάτο μυστήριο και ανατριχίλες, αλλά και με κοινωνικό προβληματισμό. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

20 αστυνομικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ελληνικά και μεταφρασμένα, συν το γνωστό μας Κάσκο του Σέργιου Γκάκα, που είναι επανέκδοση. Για ένα καλοκαίρι γεμάτο μυστήριο και ανατριχίλες, αλλά και με κοινωνικό προβληματισμό. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...
Έξι βιβλία κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν

Έξι βιβλία κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρεις συν τρεις προτάσεις κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

...

Καλοκαίρι 2025: «Διαβάζοντας σε ανοιχτούς ορίζοντες» – 50 λογοτεχνικά βιβλία για όλες τις διαθέσεις και για κάθε στιγμή

Καλοκαίρι 2025: «Διαβάζοντας σε ανοιχτούς ορίζοντες» – 50 λογοτεχνικά βιβλία για όλες τις διαθέσεις και για κάθε στιγμή

Διηγήματα, νουβέλες και μυθιστορήματα, σύγχρονα και κλασικά, όλα μαζί ανοίγουν μια αναγνωστική βεντάλια για όλες τις διαθέσεις και προτιμήσεις και για κάθε στιγμή. 

Επιλογή-κείμενα: Κώστας Αγοραστός, Διονύσης Μαρίνος

Π...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ