Heroides kentriki

Για τον τόμο του Ovidius (43 π.Χ. – 17 μ.Χ.) «Ηρωίδες» (1-15) με εισαγωγή - κείμενο - μετάφραση - σχόλια από τους: Βάιο Βαϊόπουλο, Ανδρέα Μιχαλόπουλο και Χαρίλαο Μιχαλόπουλο (εκδ. Gutenberg).

Του Σπύρου Κιοσσέ

Μια από τις διαδικασίες που επηρεάζουν καθοριστικά τις τύχες ενός λογοτεχνικού έργου σε γλωσσικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα διαφορετικά από αυτά της πρώτης σύνθεσής του είναι αναμφίβολα αυτή της μετάφρασης. Στην περίπτωση, ειδικότερα, της λογοτεχνίας τού ελληνορωμαϊκού παρελθόντος η ύπαρξη «προσιτών», ήτοι «φιλικών» προς τον σύγχρονο αναγνώστη, μεταφράσεων είναι απαραίτητη προϋπόθεση, ώστε να διασφαλιστεί η πρόσληψή της από ευρύτερο κοινό, και να μην περιοριστεί σε αυτό των λίγων –όλο και λιγότερων, στις μέρες μας– ειδικών. Πρόκειται, βεβαίως, για ένα δύσκολο εγχείρημα. Ακόμη, όμως, δυσκολότερο καθίσταται όταν ως προγραμματική στόχευση αυτών που μεσολαβούν το έργο ενός κλασικού συγγραφέα, όπως ο Οβίδιος, εν προκειμένω, τίθεται ένας διττός στόχος: μια έγκυρη και επιστημονικά τεκμηριωμένη παρουσίαση του έργου του, και συνάμα ένα κείμενο που θα μπορεί να διαβαστεί με ευκολία και ενδιαφέρον από τον «μέσο» αναγνώστη, ο οποίος δεν έχει εντρυφήσει στις κλασικές σπουδές.

Οι συγγραφείς του παρόντος τόμου κατάφεραν να ισορροπήσουν ανάμεσα στα δύο απαιτητικά αυτά ζητούμενα. Συγκεκριμένα, οι καθηγητές Λατινικής Φιλολογίας Βάιος Βαϊόπουλος, Ανδρέας Μιχαλόπουλος και Χαρίλαος Μιχαλόπουλος παρέχουν μια άρτια φιλολογική έκδοση των Ηρωίδων του Οβίδιου, υψηλής επιστημονικής αξίας. Πρόκειται για ένα έργο το πρώτο μέρος τού οποίου αποτελείται από ένα σύνολο επιστολών που υποτίθεται ότι έγραψαν μυθικές γυναικείες μορφές (και μία «ιστορική», η ποιήτρια Σαπφώ) προς τους αγαπημένους τους. Οι γυναίκες αυτές (ανάμεσά τους η Πηνελόπη, η Φαίδρα, η Διδώ, η Διηάνειρα, η Αριάδνη, κ.ά.) επιχειρούν να πείσουν τους ερωμένους τους να επιστρέψουν, διεκδικώντας μια θέση στη ζωή τους. Το δεύτερο μέρος απαρτίζεται από τρία ζεύγη επιστολών που ανταλλάσσουν οι ερωμένες με τους ερωμένους τους (οι λεγόμενες «διπλές επιστολές»).

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η συζήτηση που ακολουθεί για θέματα ειδολογικού προσδιορισμού και διακειμενικών σχέσεων του έργου, καθώς ο Οβίδιος αξιοποιεί γυναικείους χαρακτήρες που εμφανίζονται και σε άλλα λογοτεχνικά έργα και είδη, με τα οποία μάλιστα αναπτύσσεται συχνά ένας περισσότερο ή λιγότερο εμφανής διάλογος.

Στον τόμο αυτό, στον οποίο περιλαμβάνονται οι «μονές επιστολές» (1-15), προτάσσεται μια κατατοπιστική εισαγωγή για τον βίο του ποιητή Publius Ovidius Naso, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, και για το σύνολο της συγγραφικής παραγωγής του, με λεπτομερέστερη αναφορά στις Ηρωίδες και σε ζητήματα που αφορούν το περιεχόμενο, τον τίτλο, τη χρονολόγηση και τη γνησιότητα του κειμένου. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η συζήτηση που ακολουθεί για θέματα ειδολογικού προσδιορισμού και διακειμενικών σχέσεων του έργου, καθώς ο Οβίδιος αξιοποιεί γυναικείους χαρακτήρες που εμφανίζονται και σε άλλα λογοτεχνικά έργα και είδη (έπος, τραγωδία, επύλλιο, λυρική ποίηση κ.ά.), με τα οποία μάλιστα αναπτύσσεται συχνά ένας περισσότερο ή λιγότερο εμφανής διάλογος.

Οι αναπλαισιωμένες Ηρωίδες του Οβίδιου αρθρώνουν έναν πολυεπίπεδο λόγο: προς τους παραλήπτες των επιστολών, προς τον (εκάστοτε) εξωτερικό αναγνώστη του οβιδιακού έργου, αλλά και εις διακειμενικόν εαυτόν: προς τη μυθοπλαστική ταυτότητα που έχει κατασκευαστεί γι’ αυτές στον πρότερο λογοτεχνικό τους βίο. Με τον τρόπο αυτό, εκφέρουν λόγο συμπληρωματικό σε σχέση με τον λόγο που «επιτράπηκε» στις ίδιες ηρωίδες να αρθρώσουν στη μέχρι τότε λογοτεχνική παράδοση, κυρίως στο πλαίσιο των «μεγάλων» επικών αφηγήσεων του παρελθόντος. Οι συγκεκριμένες ηρωίδες, με άλλα λόγια, διεκδικούν να «γράψουν» μόνες εαυτάς, καθιστώντας τες μυθοπλαστικές ηρωίδες των αφήγησεών τους. Ο επιστολικός λόγος, έτσι, των γυναικών, λόγος «ιδιωτικός» και ταυτόχρονα «δημόσιος», στη συγκεκριμένη λογοτεχνική σκευή του οβιδιακού έργου, επιφέρει συχνά –ή τουλάχιστον επιχειρεί– μια συμπλήρωση, αναθεώρηση ή και ανατροπή τού κανόνα, μυθικού, λογοτεχνικού και, κυρίως, αξιακού. Γράφει, λόγου χάρη, η Πηνελόπη στον Οδυσσέα (στην πρώτη, σε σειρά, επιστολή της συλλογής), αμφισβητώντας εμφανώς τη σημασία του τρωικού πολέμου και την αξία τής πτώσης τής Τροίας:

«Όμως, εμένα τι ωφελεί που έγινε από τα χέρια σας το Ίλιο συντρίμμια, / και ό,τι ήταν τείχος κάποτε έχει απομείνει σκέτο χώμα τώρα, / αν περιμένω έτσι όπως περίμενα, όσο άντεχε η Τροία ακόμη, / κι αν πρέπει να μου λείπει ο άντρας μου που η απουσία του δεν παίρνει τέλος; / Για όλους τους άλλους έπεσαν τα Πέργαμα, για μένα μοναχά όρθια μένουν, / και τα οργώνουν οι κατακτητές με τα δαμάλια που έχουν αρπάξει».

Οι προτεραιότητες, τα ενδιαφέροντα, το σύστημα ιεράρχησης των προσώπων και των πραγμάτων, και οι ερμηνείες τους από τις ηρωίδες προβάλλουν έντονα τη γυναικεία στάση, εστίαση και λόγο. Κατά τους συγγραφείς τού τόμου, «καθώς η ιστορία επιφυλάσσει χώρο μόνο στους νικητές, η συλλογή μοιάζει να αποτελεί μοναδική ευκαιρία να ακουστεί –επιτέλους– και ο λόγος των απόλεμων, των θυμάτων, αυτών που η “επίσημη” ιστορία έχει ωθήσει στο περιθώριο. Υπ’ αυτή την έννοια, ο λόγος των γυναικών στις Ηρωίδες θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως λόγος της σιωπής». (σ. 77)

Ο επιστολικός λόγος, έτσι, των γυναικών, λόγος «ιδιωτικός» και ταυτόχρονα «δημόσιος», στη συγκεκριμένη λογοτεχνική σκευή του οβιδιακού έργου, επιφέρει συχνά –ή τουλάχιστον επιχειρεί– μια συμπλήρωση, αναθεώρηση ή και ανατροπή τού κανόνα, μυθικού, λογοτεχνικού και, κυρίως, αξιακού.

gutenberg ovidios hroidesΟ γυναικείος αυτός λόγος των επιστολογράφων συνυπάρχει, βεβαίως, αναγκαστικά με τον κυρίαρχο ανδρικό λόγο του Οβίδιου, ενίοτε, ωστόσο, σε αντιπαράθεση προς αυτόν. Όπως παρατηρείται, μάλιστα, στην Εισαγωγή, «η σχεδόν εμμονική προσήλωση των ηρωίδων στη σωματικότητα της γραφής τους καθιστά τις επιστολές των ηρωίδων ένα από τα πρωιμότερα δείγματα της écriture féminine» (σ. 79).

Οι επιμέρους εισαγωγές σε κάθε επιστολή, όπως και τα εκτενή ερμηνευτικά σχόλια που τις συνοδεύουν, δεν είναι χρήσιμες μόνο για τους ειδικούς, αλλά παρέχουν, επίσης, πρόσβαση σε γλωσσικές και πολιτισμικές συμβάσεις που είναι απαραίτητες για την πληρέστερη και βαθύτερη κατανόηση του κειμένου. Η σημαντικότερη, ωστόσο, συνεισφορά των συγγραφέων στο ευρύτερο κοινό των Ελλήνων αναγνωστών είναι, κατά τη γνώμη μου, η μετάφραση του λατινικού κειμένου όχι απλά σε στρωτά ελληνικά (που δεν είναι πάντα αυτονόητο), αλλά σε ύφος πλούσιο και παραστατικό, διατηρώντας τόσο την πολυσημία τού αρχικού κειμένου όσο και το στοιχείο τού μέτρου (πρόκειται για την πρώτη έμμετρη μετάφραση στη νέα ελληνική, κατά την οποία το αρχαίο ελεγειακό δίστιχο αποδίδεται εύστοχα και πολύ λειτουργικά σε ιαμβικό ρυθμό).

Εν ολίγοις, οι συγγραφείς του τόμου μάς προσφέρουν τη δυνατότητα να γνωρίσουμε και να απολαύσουμε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έργα του Ovidius, του εξορισμένου poeta in terra Pontica των μαθητικών μας χρόνων. Κυρίως, όμως, αποδεικνύουν ότι είναι άδικο η έλξη που έχουμε συνδέσει με τη λατινική γλώσσα και τα κείμενα της ρωμαϊκής γραμματείας να περιορίζεται στη γερουνδιακή.


* Ο ΣΠΥΡΟΣ ΚΙΟΣΣΕΣ είναι διδάσκων στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, η νουβέλα «Τα πρωτοβρόχια – Μικρή ιστορία ενηλικίωσης» (εκδ. Μεταίχμιο).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Έθνος εξαιρετικά» του Δημήτρη Κοσμόπουλου (κριτική) – Η φωνή των αφανών Ελλήνων στρατιωτών

«Έθνος εξαιρετικά» του Δημήτρη Κοσμόπουλου (κριτική) – Η φωνή των αφανών Ελλήνων στρατιωτών

Για την ποιητική συλλογή του Δημήτρη Κοσμόπουλου «Έθνος εξαιρετικά» (εκδ. Περισπωμένη). Kεντρική εικόνα: Ανεξάρτητη Μεραρχία. Διανομή αλληλογραφίας και δεμάτων. Συλλογή Μικρασιατικής Εκστρατείας/ Αρχείο ΕΡΤ.

Γράφει η Αγάθη Γεωργιάδη

...
«Γυναικών τε» του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη (κριτική) – Δέος και λατρεία για τις γυναίκες του κόσμου

«Γυναικών τε» του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη (κριτική) – Δέος και λατρεία για τις γυναίκες του κόσμου

Για την ποιητική συλλογή του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη «Γυναικών τε, Ποίηση», (εκδ. Εύμαρος). Κεντρική εικόνα: ο πίνακας του Γιάννη Μόραλη «Νέα γυναίκα». 

Γράφει η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη

...

«Μύθοι για το τέλος του κόσμου» της Ευτυχίας Παναγιώτου (κριτική) – O μύθος της ανθρώπινης συνθήκης

«Μύθοι για το τέλος του κόσμου» της Ευτυχίας Παναγιώτου (κριτική) – O μύθος της ανθρώπινης συνθήκης

Για την ποιητική συλλογή της Ευτυχίας Παναγιώτου «Μύθοι για το τέλος του κόσμου» (εκδ. Κέδρος). Κεντρική εικόνα: πίνακας του Γκάι Ντένινγκ. 

Γράφει η Ευσταθία Δήμου

Οι ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Κινέζοι εθνικιστές στοχοποιούν τον νομπελίστα Μο Γιάν – Γιατί τον κατηγορούν για αντικομμουνισμό

Κινέζοι εθνικιστές στοχοποιούν τον νομπελίστα Μο Γιάν – Γιατί τον κατηγορούν για αντικομμουνισμό

Ο Κινέζος Νομπελίστας Μο Γιάν κατηγορείται ότι με τα βιβλία του σπιλώνει τον κομμουνιστικό στρατό της Κίνας και εξυμνεί τον αντίστοιχο της Ιαπωνίας. 

Επιμέλεια: Book Press

Το να είσαι ...

Ανακοινώθηκαν οι νικητές των βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης

Ανακοινώθηκαν οι νικητές των βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης

Την Παρασκευή 22 Μαρτίου 2024 θα γίνει η τελετή της απονομής των λογοτεχνικών βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Ακολουθεί η μικρή λίστα για κάθε κατηγορία. μαζί με τους νικητές καθώς και το μεγάλο βραβείο της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ