mpratsos

Για την ποιητική συλλογή του Άγη Μπράτσου «Επάμεροι» (εκδ. Κέδρος).

Του Διογένη Σακκά

Η ποιητική συλλογή Επάμεροι του Άγη Μπράτσου αποτελείται από 147 χαϊκού. Παρατίθενται δύο ανά σελίδα χωρίς κάποια περαιτέρω διάρθρωση· στέκει το καθένα μόνο του.

«Μια συνείδηση
ένοχη, απόδειξη
πως έχεις καρδιά». (σ.41)

Το χαϊκού είναι ίσως η πιο σύντομη ποιητική φόρμα: 14 συλλαβές εν τω συνόλω, διαρθρωμένες σε τρίστιχα 5 και 7 και 5 συλλαβών, όπως τα γράφει ο Μπράτσος εν προκειμένω. Θα μπορούσαν να διαβαστούν σε μια ανάσα, και ένα μεγάλο τους προσόν έχει περιγραφεί καίρια από τον προσφάτως εκλιπόντα Γιώργο Μπρουνιά : «Σ’ αυτή τη στιγμιαία ποίηση, που πρέπει να είναι ακαριαία μαζί και διαρκής […] ένα γράμμα μόνο, με ή δίχως τόνο, μπορεί να φέρει όλη τη διαφορά» (από την «Εισαγωγή» του στην έκδοση 91 Ιαπωνικά ποιήματα συν 1, εκδ. Το Ροδακιό).

Τα χαϊκού του Μπράτσου όντως σεβάστηκαν ότι και ένα γράμμα μπορεί να κάνει τη διαφορά, έτσι λεπτοδουλεμένα όπως είναι. Άλλοτε με ύφος γνωμικού, άλλοτε απορίας, άλλοτε διαπίστωσης.

«Οι επιλογές
είναι στάση και βάθρο
στην υπόσταση». (σ.63)

«Κέρδος εις διπλούν
όσα δίνω ν’ αψηφούν
αν με συμφέρει». (σ.66)

Ή ακόμα και δικαιολογώντας στην κυριολεξία τη μετάφραση του όρου χαϊκού: αστείοι στίχοι.

«Γι’ αυτά που κρύβεις
ο φαλλός πάντα ορθός.
Ορθώς τα κρύβεις». (σ.30)

Κάνοντας μια απόπειρα χαρακτηρισμού της ποίησης του Μπράτσου, θα την ονομάζαμε ποίηση που διατρέχεται από ένα συνεσταλμένο ερωτισμό με αξιακό αντιφέγγισμα.

Προσπαθώντας να χαρτογραφήσουμε τις περιοχές που καλύπτουν, τούτα είναι είτε για την ερωτική επιθυμία, είτε για διάφορες έννοιες όπως ελευθερία, δικαιοσύνη, τάξη, πίστη, ζωή, ενσωματώνοντας παράλληλα φράσεις της αρχαιοελληνικής, κυρίως, γραμματείας, όπως εκθέτει επεξηγηματικά ο ίδιος ο ποιητής στο τέλος της συλλογής του: ο ίδιος ο τίτλος «Επάμεροι» (εφήμεροι) προέρχεται από τον Πίνδαρο. Κάνοντας μια απόπειρα χαρακτηρισμού της ποίησης του Μπράτσου, θα την ονομάζαμε ποίηση που διατρέχεται από ένα συνεσταλμένο ερωτισμό με αξιακό αντιφέγγισμα.

«Ατόφια ζωή
Η εμμονή σου να σπας
Τα προσωπεία». (σ.61)

Με δεδομένη τη ροπή της σύγχρονης νεοελληνικής ποίησης στην άνευρη πεζολογία, ο φορμαλισμός είναι ένας τρόπος που μετέρχονται ορισμένοι ποιητές για να πάρουν αποστάσεις από την ευκολία στη γραφή. Δεν είναι λίγες όμως οι απόπειρες που ναυαγούν, όταν τα αποτελέσματα έχουν κάτι το «φτιαχτό» και μια οσμή ναφθαλίνης. Από αυτό τον σκόπελο ξεφεύγει ο Μπράτσος και μας παραδίδει χαϊκού με μια ζωντάνια και αμεσότητα, το καθένα σαν ένα ελκυστικό τουιτάρισμα (για να χρησιμοποιήσω ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης που ευνοεί τα βραχέα μηνύματα). Αν κάτι λείπει από την ποιητική συλλογή συνολικά, είναι λίγη περισσότερη τόλμη και βαθύτερο σκάψιμο στην εποχή, ένα μεγαλύτερο ερμηνευτικό άνοιγμα. Να μας φέρει στην επιφάνεια κάτι από το μέσα χώμα. Αυτό δεν θέλουμε από τους καλλιτέχνες; Είτε είναι σπάνια πετρώματα, θαμμένοι θησαυροί, ακόμα και σκουλήκια.

Αν κάτι λείπει από την ποιητική συλλογή συνολικά, είναι λίγη περισσότερη τόλμη και βαθύτερο σκάψιμο στην εποχή, ένα μεγαλύτερο ερμηνευτικό άνοιγμα. Να μας φέρει στην επιφάνεια κάτι από το μέσα χώμα.

Το στοίχημα της σημερινής ποίησης σε μια συγκεχυμένη εποχή με έντονη ανάγκη ερμηνείας, σε συνδυασμό με τη σπάνη του αναγνωστικού χρόνου όπως εντείνεται από την επέλαση της οθόνης, είναι ακριβώς η μικρή έκταση με όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ερμηνευτικό άνοιγμα. Πυκνός στίχος αλλά και μεγάλη δρασκελιά, ικανή να διατρέξει καίριες όψεις του επιστητού, «σπρώχνοντας» εκ των πραγμάτων σε πιο συνθετικές απόπειρες. Κάτι που ίσως αναζωογονήσει και τη συνάντηση της ποίησης με άλλες τέχνες, με το πώς αισθανόμαστε κι ερμηνεύουμε την πραγματικότητα.

kedros mpratsos haikouΔυο διευκρινήσεις ίσως είναι διαφωτιστικές σε αυτό το σημείο. Πρώτον, η απαίτηση για ερμηνευτικό άνοιγμα στην ποίηση δεν περιορίζεται στη διατύπωσή μονοσήμαντων θέσεων, ούτε παραγνωρίζεται ο ρόλος της σιωπής στο σμίλεμα των λέξεων (αρκεί η σιωπή να μην είναι ευκολία). Και η ίδια η σιωπή αποκτά ένταση, γιατί όχι αγωνία, αν όμως έχουν προηγουμένως αναλωθεί όλες οι δυνάμεις κάτι ν' αρθρωθεί, ή έστω να αναδειχθούν οι αντιφάσεις στην ανθρώπινη περιπέτεια και ο δρόμος για μια δικαίωση.

Δεύτερον, η απαίτηση για ένα συνθετικό εγχείρημα, δεν αναιρεί την αξία και τη λάμψη λεκτικών μονάδων σε ένα ποίημα. Εξάλλου δεν είναι και λίγες οι φορές που μια σύνθεση στερεώνει ή αναδεικνύει τέτοιες λεκτικές μονάδες. Εν τούτοις, δίνει την ευκαιρία για μια περαιτέρω αναψηλάφιση. Ας δούμε δύο χαϊκού του Μπράτσου:

«Μια μεστή ζωή
Κατάμεστη σημαίνει
Επιθυμία». (σ.12)

«Να το πρόβλημα
Και μην το αποφεύγεις:
Μονίμως θέλεις». (σ.25)

Τελική η επιθυμία είναι πρόβλημα, ή οδός για μια μεστή ζωή; Σίγουρα ο αναγνώστης μπορεί εδώ να συμπληρώσει όπως θέλει τον χώρο ανάμεσα στα δύο αυτά χαϊκού ώστε να τα συναρμόσει μεστά νοήματος και συγκίνησης, το ένα δίπλα στο άλλο. Έχει σημασία όμως και ο δημιουργός να παραθέσει έτσι τις ψηφίδες, ώστε ο αναγνώστης να παρακινηθεί για τη συναρμογή. Και εδώ βρίσκεται η γοητεία της σύνθεσης ως δημιουργικό σχεδίασμα, σε αντιδιαστολή με την απλή παράθεση ψηφίδων.


* Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΑΚΚΑΣ είναι κριτικός ποίησης.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τραγούδι του εαυτού μου» του Ουόλτ Ουίτμαν (κριτική)

«Τραγούδι του εαυτού μου» του Ουόλτ Ουίτμαν (κριτική)

Για το ποίημα σε δύο εκδοχές του Ουόλτ Ουίτμαν [Walt Whitman] «Τραγούδι του εαυτού μου: 1. Η πρώτη έκδοση (1855), 2. Η τελευταία έκδοση (1891 – 92)» (μτφρ. Δημήτρης Δημηρούλης, εκδ. Gutenberg).

Γράφει ο Γιώργος Βέης

...
«Καταυλισμός» του Γιώργου Βέη (κριτική) – Εκτενείς τοιχογραφίες με ποικίλες προσωπογραφίες

«Καταυλισμός» του Γιώργου Βέη (κριτική) – Εκτενείς τοιχογραφίες με ποικίλες προσωπογραφίες

Για την ποιητική συλλογή του Γιώργου Βέη «Καταυλισμός» (εκδ. Ύψιλον). Κεντρική εικόνα: λεπτομέρεια από το εξώφυλλο.

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Οι αναγνώστες που ακολουθούν συστηματικά, ή έστω περιστασιακά, όσα προβάλλει ...

«Ανήμερο» της Λένας Καλλέργη (κριτική) – Δήθεν απούσα με κρυφό μαχαίρι

«Ανήμερο» της Λένας Καλλέργη (κριτική) – Δήθεν απούσα με κρυφό μαχαίρι

Για την ποιητική συλλογή της Λένας Καλλέργη «Ανήμερο» (εκδ. Ίκαρος). 

Γράφει η Αριστέα Παπαλεξάνδρου

Το Ανήμερο (εκδ. Ίκαρος) είναι το πρόσφατο δημιούργημα μίας ήρεμης, και συγχρόνως πολυδιάστατης παρουσί...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, στο φετινό πρόγραμμα της Στέγης

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, στο φετινό πρόγραμμα της Στέγης

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, κοσμούν το φετινό, πλουσιότατο και άκρως ερεθιστικό, πρόγραμμα της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. «Και τώρα, τι κάνουμε; Δεν περιμένουμε. Ούτε συνεχίζουμε αμέριμνοι. Μιλάμε και φωνάζουμε για τις πληγές, που πρέπει να τις νιώ...

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

Για την επανακυκλοφορία του βιβλίου της Γεωργίας Τάτση «Χορός στα ποτήρια» (εκδ. Βακχικόν, δύο νουβέλες). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία από την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Θίασος» (1974-’75) 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Iεροτελεστικός από τη...

Διαβάζοντας με τον Γιώργο Τζαβάρα

Διαβάζοντας με τον Γιώργο Τζαβάρα

Πρόσωπα από το χώρο των τεχνών, των ιδεών και του πολιτισμού, αποκαλύπτουν τον δικό τους αναγνωστικό χαρακτήρα, τη μύχια σχέση τους με το βιβλίο και την ανάγνωση. Σήμερα, ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Γιώργος Τζαβάρας.

Eπιμέλεια: Book Press

Ποιο βι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ