sofia dionyssopoulou 02

Για την ποιητική σύνθεση «Θυρίδα 1821», της Σοφίας Διονυσοπούλου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Το Ροδακιό. 

Της Τιτίκας Δημητρούλια

«Στην ποίηση οι στίχοι είναι σφαίρες», διαβάζαμε στην προηγούμενη ποιητική σύνθεση της Σοφίας Διονυσοπούλου, Σε ονομάζω Χιουρρέμ (2019). Στη Θυρίδα 1821, η σφαίρα είναι ποίηση: η σφαίρα που σκότωσε τον Ιωάννη Καποδίστρια έναν Οκτώβρη πριν από εκατόν ενενήντα χρόνια, μαζί κι η βουβή μαχαιριά, βρίσκονται στο επίκεντρο μιας ποιητικής σύνθεσης στην οποία ένας ηθοποιός που θα υποδυθεί τον Κυβερνήτη προσπαθεί να συλλάβει τη μορφή του. Από τον τίτλο ως το σώμα του ποιήματος, δέκα χρόνια δρόμος για αρχή, 1821-1831, κι άλλα διακόσια μετά, όσο κι αν «του μαραθώνιου η γη δεν πιάνει διακοσάρι» (σ. 10): από τα ασκέρια, τα γιουρούσια και τους εμφύλιους της επανάστασης ως τους αγώνες για ελευθερία, τους δωσιλόγους, τους σημερινούς άστεγους, τη φραπεδιά, την τσικουδιά και τη ληγμένη δουλειά.

Ο πυροβολισμός που σκοτώνει τον Καποδίστρια ορίζει την εκκίνηση του λόγου ως αγώνα δρόμου εθνικής αυτοσυνειδησίας. Σε ένα αντεστραμμένο εγκώμιο, με ραψωδιακές αντηχήσεις, το έθνος και ο λαός έρχονται εξαρχής στο προσκήνιο μέσα στις αντιφάσεις τους:

«Χολή θα χύσω για ένα έθνος λαμπερό
Χλωμό Κι επαίσχυντο
Χολή ωμή για ένα λαό
Μωρό κι ανεύθυνο
Αγωνιστή τρανό Άριστο λουφαδόρο
Άμετρο ποιητή Κομπιναδόρο
Προδότη Φωτοδότη Δειλό και Κατσαπλιά»

Από τη μια ο Καποδίστριας κι από την άλλη ο ηθοποιός, άνθρωπος σημερινός που, προσπαθώντας να κατανοήσει τα πρόσωπα και τα γεγονότα για να τα αναπαραστήσει, χάνεται στους λαβυρίνθους της ιστορίας και της δικής του πραγματικότητας. Το εσύ ενιαίο κι ασύλληπτο:

«Πώς να το πιάσω αυτό το μεγαλείο / Της πονεμένης σου ψυχής το εκμαγείο / Δίχως να φτιάξω έναΚόμη προσωπείο».

thyrida 1821Το εγώ διαμελισμένο, σπαρασσόμενο, παρακαλεί, εν γνώσει του ματαίως εντέλει, την Ιστορία να του χαρίσει την ενότητα που απεγνωσμένα χρειάζεται, το κλειδί της θυρίδας 1821 που κλείνει μέσα της τον θησαυρό της ταυτότητάς του. Ο Καποδίστριας το παίρνει από τον κόρφο μιας μελανειμονούσας με λεβάντες που τις θάβει στις θίνες σα λεβέντες και του το δίνει. Κι ο ηθοποιός αποποιείται τελικά τον ρόλο, καλεί τον Καποδίστρια να ενσαρκώσει ο ίδιος τον εαυτό του, ανοίγει τη θυρίδα και καλεί τον άνεμο να πάρει την πνοή του ’21. Με την επίγνωση ότι ο ίδιος θα παραμείνει στην κερκίδα κι εκεί θα αφήσει την τελευταία του πνοή.

Σε ένα ολοποιητικό εγχείρημα με σαφή στόχευση, η Διονυσοπούλου αποτυπώνει πέραν κάθε αφαίρεσης την πολυπλοκότητα και τις αντινομίες της εθνικής ταυτότητας, όπως τη βιώνουν τα ιστορικά υποκείμενα. Ενσωματώνοντας το θέατρο στην ποίηση –όπως και την ποίηση στο θέατρο και στην πρόζα της σε άλλα της έργα, με μια αντίληψη που αποδίδει στην ποίηση μια πρωτοκαθεδρία πέραν των ειδολογικών διαχωρισμών–, συναιρεί τα μέσα τους στην πραγμάτωση ενός μοντερνιστικού ποιητικού λόγου που διεκδικεί και κερδίζει τη λαϊκότητά του, χωρίς καμία υποχώρηση σε απλουστεύσεις κι ευκολίες. Διατάσσοντας σε διακριτές σκηνές τους μονολόγους του ηθοποιού, στους οποίους ακούγονται πολλές, διαφορετικές φωνές, χρησιμοποιεί καίρια τη ρίμα αλλά και την ατάκα· την εναλλαγή πεζών και κεφαλαίων – με τα κεφαλαία να υποδεικνύουν αναλόγως τον επιτονισμό, την ένταση της φωνής, αλλά και την πολυσημία· ενίοτε την τεχνική του καλλιγράμματος· την παρένθεση ήχων φυσικών, από το τριζόνι ως τον φλοίσβο· και οπωσδήποτε την αιχμηρή ειρωνεία, στην προσωπική βίωση του παρελθόντος ως άχθους λόγου χάρη:

«Δεν βλέπω εγώ χαντζάρια και πιστόλες
Τρέμω το αίμα Φέρτε μου γλαδιόλες
Μ’ αυτές θα ξιφουλκήσω Μ’ αυτές θ’ ανδραγαθήσω
Κίτρινες θέλω Λαμπερές
Γλώσσες που σελαγίζουν Που πλαταγίζουν
Στιλπνά και Ανθηρά
ΑρωΜατοΠοιά
Πάρτε τις φουστανέλες Τα φέσια Τα σαρίκια
Για μένανε δεν είναι αυτά τα αντριλίκια»

Ή στην ακόλουθη σκηνή, στην οποία υπονοείται και η ύπαρξη ενός απροσδιόριστου χορού, όπου η γνωστή τοις πάσι ερώτηση «Ξέρεις ποιος είμαι ΕΓΩ;» πυροδοτεί ένα πολυφωνικό ταυτοτικό παραλήρημα:

«Ξέρεις ποιος είμ’ Εγώ;
ΠΟΙΟΣ είσαι ΠΟΙΟΣ;
ΠΟΙΟΣ είσαι;
Είμαι ο ταξιτζής πρωθυπουργός
Ο τζαναμπέτης μαστροπός
Η μερσεντές και η Βουλγάρα
Η αμαζόνα κι η φανφάρα
[…]
Είμαι η σπάθη και η αγιαστούρα
Η στείρα ανακατωσούρα
Ο Εφιάλτης Ο εξωμότης
Ο Λεωνίδας κι οι τρακόσιοι
Ο ήρωας κι ο τσιφλικάς
Ο ρατσιστής κι ο χριστιανός
Ο ΑναρχΟΛΑγνος αστός
Μη μου κολλάς γιατί ΕΓΩ
Εγώ είμ’ ΕΓΩ Ευζωνάκι γοργό
Κι η ξιφολόγχη μου ΙΕΡΡΡΗΗΗΗΗ
ΑΕΕΕΕΕΡΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑ»

Η ταυτοτική αυτή αναζήτηση συμπορεύεται όμως στο ποίημα με τη διερώτηση για τα όρια του λόγου καθαυτόν, του ποιητικού λόγου – σαν να ψιθυρίζει πίσω από τις λέξεις ο Αντόρνο τη δική του αγωνία μετά το Άουσβιτς. Γιατί οι στίχοι δεν φτιάχνονται με ιδέες, αλλά με λέξεις κι οι λέξεις «Μιλούν Φλυαρούν και τίποτα δεν λένε […] Σκορπώντας μια οσμή Καθαρτηρίου / Κολαστηρίου / Στρατόπεδου εξόντωσης και τα λοιπά»… Γίνονται «λοιμός από μελάνι» και «κατράμι», ως τη στιγμή που ξένες και μαζί δικές σπέρνονται σε πίδακες για να βάψουν με τέμπερες τη μαύρη πόλη. Έτσι, ο λόγος δεν δικαιώνεται ρητά μέσα στο ποίημα, αλλά μέσα από το ποίημα, που αρνείται να δώσει απαντήσεις και αφήνει τα πάντα ανοιχτά. Στη ζωή. Στην οποία εντάσσεται ιδεωδώς και η ίδια η ποίηση, όπως την «κάμει με όλη την κυριολεξία της λέξεως αυτής», για να θυμηθούμε τον Εμπειρίκο, η Διονυσοπούλου. Στις επιλογές του καθενός από μας. Διότι, όπως έλεγε η νεκρή Χιουρρέμ στο κορίτσι με την μπούρκα, «Την Ιστορία την πιάνεις από τα μαλλιά / ΤΗ ΦΤΙΑΧΝΕΙΣ / ΠΡΙΝ ΣΕ ΘΑΨΕΙ / ΠΡΙΝ ΣΕ ΚΛΑΨΕΙ / ΑΝΕΛΕΗΤΑ / ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΑ».

* Η ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ είναι κριτικός λογοτεχνίας, Καθηγήτρια στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ.

politeia link more

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το βάθος του κόσμου» του Νικηφόρου Βρεττάκου – Το ποιητικό όραμα ενός σπουδαίου ποιητή

«Το βάθος του κόσμου» του Νικηφόρου Βρεττάκου – Το ποιητικό όραμα ενός σπουδαίου ποιητή

Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό μια ιδιαίτερη έκδοση της ποιητικής συλλογής του Νικηφόρου Βρεττάκου «Το βάθος του κόσμου« (εκδ. Ποταμός).

Γράφει η Γεωργία Κακούρου-Χρόνη

Στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης...

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

Για το βιβλίο «Emily Dickinson, Ποιήματα» (εκλογή, προλεγόμενα, μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης, εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Η Σίνθια Νίξον υποδύεται την Έμιλυ Ντίκινσον στη βιογραφική ταινία του Τέρενς Ντέιβις «A Quier Passion». 

Γράφει η Γεωργία Τριανταφυλλίδου ...

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

Για την ποιητική συλλογή της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου «Ο θυρωρός των ημερών» (εκδ. Κέδρος). Κεντρική εικόνα: He © Positi Negati.

Γράφει η Μαρίτα Παπαρούση

Στην ποιητική συλλογή ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ