sofia dionyssopoulou 02

Για την ποιητική σύνθεση «Θυρίδα 1821», της Σοφίας Διονυσοπούλου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Το Ροδακιό. 

Της Τιτίκας Δημητρούλια

«Στην ποίηση οι στίχοι είναι σφαίρες», διαβάζαμε στην προηγούμενη ποιητική σύνθεση της Σοφίας Διονυσοπούλου, Σε ονομάζω Χιουρρέμ (2019). Στη Θυρίδα 1821, η σφαίρα είναι ποίηση: η σφαίρα που σκότωσε τον Ιωάννη Καποδίστρια έναν Οκτώβρη πριν από εκατόν ενενήντα χρόνια, μαζί κι η βουβή μαχαιριά, βρίσκονται στο επίκεντρο μιας ποιητικής σύνθεσης στην οποία ένας ηθοποιός που θα υποδυθεί τον Κυβερνήτη προσπαθεί να συλλάβει τη μορφή του. Από τον τίτλο ως το σώμα του ποιήματος, δέκα χρόνια δρόμος για αρχή, 1821-1831, κι άλλα διακόσια μετά, όσο κι αν «του μαραθώνιου η γη δεν πιάνει διακοσάρι» (σ. 10): από τα ασκέρια, τα γιουρούσια και τους εμφύλιους της επανάστασης ως τους αγώνες για ελευθερία, τους δωσιλόγους, τους σημερινούς άστεγους, τη φραπεδιά, την τσικουδιά και τη ληγμένη δουλειά.

Ο πυροβολισμός που σκοτώνει τον Καποδίστρια ορίζει την εκκίνηση του λόγου ως αγώνα δρόμου εθνικής αυτοσυνειδησίας. Σε ένα αντεστραμμένο εγκώμιο, με ραψωδιακές αντηχήσεις, το έθνος και ο λαός έρχονται εξαρχής στο προσκήνιο μέσα στις αντιφάσεις τους:

«Χολή θα χύσω για ένα έθνος λαμπερό
Χλωμό Κι επαίσχυντο
Χολή ωμή για ένα λαό
Μωρό κι ανεύθυνο
Αγωνιστή τρανό Άριστο λουφαδόρο
Άμετρο ποιητή Κομπιναδόρο
Προδότη Φωτοδότη Δειλό και Κατσαπλιά»

Από τη μια ο Καποδίστριας κι από την άλλη ο ηθοποιός, άνθρωπος σημερινός που, προσπαθώντας να κατανοήσει τα πρόσωπα και τα γεγονότα για να τα αναπαραστήσει, χάνεται στους λαβυρίνθους της ιστορίας και της δικής του πραγματικότητας. Το εσύ ενιαίο κι ασύλληπτο:

«Πώς να το πιάσω αυτό το μεγαλείο / Της πονεμένης σου ψυχής το εκμαγείο / Δίχως να φτιάξω έναΚόμη προσωπείο».

thyrida 1821Το εγώ διαμελισμένο, σπαρασσόμενο, παρακαλεί, εν γνώσει του ματαίως εντέλει, την Ιστορία να του χαρίσει την ενότητα που απεγνωσμένα χρειάζεται, το κλειδί της θυρίδας 1821 που κλείνει μέσα της τον θησαυρό της ταυτότητάς του. Ο Καποδίστριας το παίρνει από τον κόρφο μιας μελανειμονούσας με λεβάντες που τις θάβει στις θίνες σα λεβέντες και του το δίνει. Κι ο ηθοποιός αποποιείται τελικά τον ρόλο, καλεί τον Καποδίστρια να ενσαρκώσει ο ίδιος τον εαυτό του, ανοίγει τη θυρίδα και καλεί τον άνεμο να πάρει την πνοή του ’21. Με την επίγνωση ότι ο ίδιος θα παραμείνει στην κερκίδα κι εκεί θα αφήσει την τελευταία του πνοή.

Σε ένα ολοποιητικό εγχείρημα με σαφή στόχευση, η Διονυσοπούλου αποτυπώνει πέραν κάθε αφαίρεσης την πολυπλοκότητα και τις αντινομίες της εθνικής ταυτότητας, όπως τη βιώνουν τα ιστορικά υποκείμενα. Ενσωματώνοντας το θέατρο στην ποίηση –όπως και την ποίηση στο θέατρο και στην πρόζα της σε άλλα της έργα, με μια αντίληψη που αποδίδει στην ποίηση μια πρωτοκαθεδρία πέραν των ειδολογικών διαχωρισμών–, συναιρεί τα μέσα τους στην πραγμάτωση ενός μοντερνιστικού ποιητικού λόγου που διεκδικεί και κερδίζει τη λαϊκότητά του, χωρίς καμία υποχώρηση σε απλουστεύσεις κι ευκολίες. Διατάσσοντας σε διακριτές σκηνές τους μονολόγους του ηθοποιού, στους οποίους ακούγονται πολλές, διαφορετικές φωνές, χρησιμοποιεί καίρια τη ρίμα αλλά και την ατάκα· την εναλλαγή πεζών και κεφαλαίων – με τα κεφαλαία να υποδεικνύουν αναλόγως τον επιτονισμό, την ένταση της φωνής, αλλά και την πολυσημία· ενίοτε την τεχνική του καλλιγράμματος· την παρένθεση ήχων φυσικών, από το τριζόνι ως τον φλοίσβο· και οπωσδήποτε την αιχμηρή ειρωνεία, στην προσωπική βίωση του παρελθόντος ως άχθους λόγου χάρη:

«Δεν βλέπω εγώ χαντζάρια και πιστόλες
Τρέμω το αίμα Φέρτε μου γλαδιόλες
Μ’ αυτές θα ξιφουλκήσω Μ’ αυτές θ’ ανδραγαθήσω
Κίτρινες θέλω Λαμπερές
Γλώσσες που σελαγίζουν Που πλαταγίζουν
Στιλπνά και Ανθηρά
ΑρωΜατοΠοιά
Πάρτε τις φουστανέλες Τα φέσια Τα σαρίκια
Για μένανε δεν είναι αυτά τα αντριλίκια»

Ή στην ακόλουθη σκηνή, στην οποία υπονοείται και η ύπαρξη ενός απροσδιόριστου χορού, όπου η γνωστή τοις πάσι ερώτηση «Ξέρεις ποιος είμαι ΕΓΩ;» πυροδοτεί ένα πολυφωνικό ταυτοτικό παραλήρημα:

«Ξέρεις ποιος είμ’ Εγώ;
ΠΟΙΟΣ είσαι ΠΟΙΟΣ;
ΠΟΙΟΣ είσαι;
Είμαι ο ταξιτζής πρωθυπουργός
Ο τζαναμπέτης μαστροπός
Η μερσεντές και η Βουλγάρα
Η αμαζόνα κι η φανφάρα
[…]
Είμαι η σπάθη και η αγιαστούρα
Η στείρα ανακατωσούρα
Ο Εφιάλτης Ο εξωμότης
Ο Λεωνίδας κι οι τρακόσιοι
Ο ήρωας κι ο τσιφλικάς
Ο ρατσιστής κι ο χριστιανός
Ο ΑναρχΟΛΑγνος αστός
Μη μου κολλάς γιατί ΕΓΩ
Εγώ είμ’ ΕΓΩ Ευζωνάκι γοργό
Κι η ξιφολόγχη μου ΙΕΡΡΡΗΗΗΗΗ
ΑΕΕΕΕΕΡΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑΑ»

Η ταυτοτική αυτή αναζήτηση συμπορεύεται όμως στο ποίημα με τη διερώτηση για τα όρια του λόγου καθαυτόν, του ποιητικού λόγου – σαν να ψιθυρίζει πίσω από τις λέξεις ο Αντόρνο τη δική του αγωνία μετά το Άουσβιτς. Γιατί οι στίχοι δεν φτιάχνονται με ιδέες, αλλά με λέξεις κι οι λέξεις «Μιλούν Φλυαρούν και τίποτα δεν λένε […] Σκορπώντας μια οσμή Καθαρτηρίου / Κολαστηρίου / Στρατόπεδου εξόντωσης και τα λοιπά»… Γίνονται «λοιμός από μελάνι» και «κατράμι», ως τη στιγμή που ξένες και μαζί δικές σπέρνονται σε πίδακες για να βάψουν με τέμπερες τη μαύρη πόλη. Έτσι, ο λόγος δεν δικαιώνεται ρητά μέσα στο ποίημα, αλλά μέσα από το ποίημα, που αρνείται να δώσει απαντήσεις και αφήνει τα πάντα ανοιχτά. Στη ζωή. Στην οποία εντάσσεται ιδεωδώς και η ίδια η ποίηση, όπως την «κάμει με όλη την κυριολεξία της λέξεως αυτής», για να θυμηθούμε τον Εμπειρίκο, η Διονυσοπούλου. Στις επιλογές του καθενός από μας. Διότι, όπως έλεγε η νεκρή Χιουρρέμ στο κορίτσι με την μπούρκα, «Την Ιστορία την πιάνεις από τα μαλλιά / ΤΗ ΦΤΙΑΧΝΕΙΣ / ΠΡΙΝ ΣΕ ΘΑΨΕΙ / ΠΡΙΝ ΣΕ ΚΛΑΨΕΙ / ΑΝΕΛΕΗΤΑ / ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΑ».

* Η ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ είναι κριτικός λογοτεχνίας, Καθηγήτρια στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ.

politeia link more

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

Για τη συλλογή δοκιμίων της Λουίζ Γκλικ [Louise Glück] «Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» (μτφρ. Γιώργος Λαμπράκος, εκδ. Στερέωμα). Στην κεντρική εικόνα, η Λουίζ Γκλικ.

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Τη Λουίζ Γ...

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

Για το δοκίμιο του Αλέξη Ζήρα «Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» (εκδ. Θράκα). Στην κεντρική εικόνα, η ποιήτρια Λύντια Στεφάνου στο σπίτι της ζωγράφου Νέλλης Ανδρικοπούλου (1948).

Γράφει η Χλόη Κουτσουμπέλη ...

«Βροχές Βερμίου» του Θανάση Μαρκόπουλου (κριτική) – Ένα ανθολόγιο τοπογραφικών δεδομένων

«Βροχές Βερμίου» του Θανάση Μαρκόπουλου (κριτική) – Ένα ανθολόγιο τοπογραφικών δεδομένων

Για την ποιητική συλλογή «Βροχές Βερμίου» του Θανάση Μαρκόπουλου (εκδ. Μελάνι). 

Γράφει ο Ιγνάτης Χουβαρδάς

Στην πρόσφατη ποιητική συλλογή ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

Στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση είδαμε τη μεγαλειώδη παράσταση «ROHTKO» του Πολωνού σκηνοθέτη Λούκα Τβαρκόφσκι [Lukasz Twarkowski], αποτέλεσμα συνεργασίας του με τον Κρίστιαν Λούπα.

Γράφει ο Νϊκος Ξένιος

Ο Λούκας Τβαρκόφσκι σκηνοθέτησε τ...

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Απονεμήθηκε στην Katja Oskamp και τη μεταφράστριά της στα αγγλικά Jo Heinrich, το «Dublin Literary Award 2023» για το μυθιστόρημά της Katja Oskam «Marzahn, Mon Amour». Σύντομα θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

...
Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Ο Haruki Murakami [Χαρούκι Μουρακάμι] είναι ο πρώτος Ιάπωνας συγγραφέας που έλαβε το Βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών». Η συλλογή διηγημάτων του «Σε πρώτο ενικό» κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Βασίλη Κιμούλη.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τον πρόλογο του συγγραφέα Παναγιώτη Γούτα της ανθολογίας κειμένων του «Κήπος βιβλίων – Διαβάζοντας Θεσσαλονικείς και Αμερικανούς πεζογράφους», που θα κυκλοφορήσει στις 17 Μαΐου από τις εκδόσεις Νησίδες.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ