sakkas papantonis 01

Κάθε μήνα, μια ποιητική συλλογή, μπαίνει στο μικροσκόπιο και εξετάζεται με πάθος και χωρίς κανέναν φόβο. Σήμερα, η πρώτη ποιητική συλλογή του Άκη Παπαντώνη «Bildungsroman» (εκδ. Κίχλη). 

Του Διογένη Σακκά

Η ποιητική συλλογή Bildungsroman του Άκη Παπαντώνη αποτελεί ένα ποιητικό χρονολόγιο ενηλικίωσης. Οι τίτλοι ποιημάτων φέρουν στον τίτλο και ένα έτος, ξεκινώντας από το 1978 («προσωπική χιροσίμα, 1978») μέχρι το 2019 («τα σύνεργα, 2019»), ενώ το τελευταίο αναφέρεται σε χρόνο μέλλοντα («υστερόγραφο, 2023»). Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη, αποτυπώνοντας βιώματα του αφηγητή: ένα απόγευμα στην Οία, μια βόλτα στο Γιουσουρούμ, παρκάροντας έξω από τον Ευαγγελισμό, κλπ. Τα πρόσωπα που εισέρχονται είναι από το οικογενειακό περιβάλλον (μητέρα, πατέρας, παππούς, αδελφή, γιαγιά), ενώ κυριαρχεί η αναφορά σε ένα δεύτερο πρόσωπο, διαποτισμένη με συναίσθημα ερωτικό. Ο τρόπος των ποιημάτων διαλέγει τη δύσκολη οδό του πεζολογικού τρόπου. Δύσκολη, γιατί τέτοια ποιήματα, για να είναι άξια λόγου, προϋποθέτουν υψηλές δραματουργικές ικανότητες και οικονομία των λέξεων, χωρίς να περισσεύουν δεξιά κι αριστερά, ώστε να υπάρχει φόρτιση και το ποίημα να λειτουργεί σαν οιονεί μονόπρακτο, έστω και μέσα από λίγες αράδες∙ με πύκνωση νοημάτων και δημιουργία αντήχησης που δυναμώνει την ένταση των στίχων στον αναγνώστη.

Όμως ο Παπαντώνης μια τέτοια δυσκολία την έκανε ευκολία. Τα ποιήματα είναι γεμάτα περιγραφικές λεπτομέρειες που ίσως κάτι να προσέδιδαν στην πειστικότητα ενός διηγήματος, όμως εδώ το μόνο που καταφέρνουν είναι να ξεχειλώσουν τη δραματουργική σύνθεση ενός ποιήματος: πώς ξεκινά, πώς αναπτύσσεται, πότε κορυφώνεται, πώς τελειώνει. Διαβάζουμε στο ποίημα «αντισεισμικός οπλισμός, 1999»:

«με σφυρίχτρα και φακό/ και με τα ρούχα της γυμναστικής/ πέφτει για ύπνο η μικρή/ ήδη πιο έτοιμη για την πραγματικότητα, και αντί για παραμύθι, στο μπαλκόνι/ με τα φώτα σβηστά, κρυμμένοι/ ανάμεσα στις ορτανσίες και στον φίκο της μάνας/ τους παρακολουθούμε/ στον ακάλυπτο και στο όμορο οικόπεδο/ που ποτέ δεν έχτισε η χήρα του κυρ τάκη».

Ευτυχώς ή δυστυχώς, για να εκληφθεί ένα γραπτό ως ποίημα, δεν αρκεί το σπάσιμο των προτάσεων με τομές, μήπως και αποκτήσει αέρα ποιητικότητας, ούτε μια δυο ξέμπαρκες μεταφορές. Η ίδια η νεοελληνική ποιητική παράδοση έχει διαμορφώσει δια των έργων της ένα τεράστιο πλούτο εκφραστικών τρόπων, καθώς και τις ανάλογες αναγνωστικές απαιτήσεις όταν εισερχόμαστε στη μικρογραφία ενός ποιήματος.

Ευτυχώς ή δυστυχώς, για να εκληφθεί ένα γραπτό ως ποίημα, δεν αρκεί το σπάσιμο των προτάσεων με τομές, μήπως και αποκτήσει αέρα ποιητικότητας, ούτε μια δυο ξέμπαρκες μεταφορές.

Όσον αφορά το περιεχόμενο της ποιητικής συλλογής, διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «τριάντα τέσσερα ποιήματα που διαβάζονται ως μύχιο ημερολόγιο αλλά και ως συλλογική αυτοβιογραφία μιας γενιάς». Εύλογα διερωτάται κανείς τι το συλλογικό περιέχει μια αποτύπωση ιδιωτικών στιγμών. Ναι μεν διαμορφώνουν έναν αφηγηματικό ιστό, όμως από πλευράς περιεχομένου, τα ποιήματα του Παπαντώνη έχουν την ίδια, χρόνια καθώς φαίνεται, πάθηση της σύγχρονης νεοελληνικής ποίησης, ήτοι τον εσωτερικό μονόλογο βυθισμένο στον μικρόκοσμο προσωπικών βιωμάτων κι εξομολογήσεων, χωρίς δυνατότητα οι λέξεις να αγγίξουν ένα κοινό τόπο ιστορικό, φιλοσοφικό, κοινωνικό. Και φυσικά δεν αποτελεί αναφορά σε κάτι συλλογικό, η ένταξη λέξεων στα ποιήματα όπως: «με είχες ρωτήσει/ με sms», «σου δείχνω κάτι αστείο στο youtube».

Εν πάση περιπτώσει, έχει ενδιαφέρον σε μια ποιητική συλλογή, ακόμα και ως άσκηση αισθητικής, να μπορέσει κανείς να ξεχωρίσει ποιήματα που διασώζονται και να εστιάσει εκεί. Από τα τριάντα τέσσερα ποιήματα της συλλογής, τέσσερα πέντε διασώζονται: «πριν τον ύπνο, 2014», «βαλς, 2008», «ορνιθολογία, 2009», «modes d’ emploi, 1997», «προσωπική χιροσίμα, 1978». Aς σταθούμε στο «ορνιθολογία, 2009»:

«παρκαρισμένος μπροστά στο κοιμητήριο
στην ανηφόρα, ο ήλιος κόντρα
το βεντιλατέρ ακόμα βουίζει
στον ορίζοντα οι παλιές σταφιδαποθήκες
στην ανοιχτή πόρτα του συνοδηγού
ακροβατεί τεράστια
μια αστραφτερή κουρούνα
τσιμπάει από την παλάμη μου σπόρια
δεν τρομάζω
τ’ αφήνω να πέσουν
λίγα λίγα στο χώμα
να κατέβει
να συνεχίσει εκεί
να ξεσκάψει το οικογενειακό μνήμα
να ανασάνουν
          –επιτέλους–
τα αναπαυμένα κόκαλα
όλων όσων
τα ονόματα κουβαλάω».

papantonisΕναρκτήριος στίχος που υποβάλλει μεταφέροντάς μας στο περιβάλλον ενός κοιμητηρίου, και μαζί με τους τρεις επόμενους στίχους δημιουργεί απέριττα ένα σκηνικό, το οποίο ο αναγνώστης αρχίζει να οπτικοποιεί. Στη συνέχεια γίνεται ομαλά η ενσωμάτωση μιας σκηνής που μοιάζει αφύσικη ή γκροτέσκο, και μπορεί να λειτουργήσει συμβολικά. Υπό μια έννοια αποτελεί το εύρημα του ποιήματος: μια τεράστια αστραφτερή κουρούνα στέκεται στο παράθυρο του συνοδηγού. Τα επίθετα έντονα, υπογραμμίζουν το συμβάν. Η αφήγηση υφαίνεται πέριξ των λέξεων κοιμητήριο, χώμα, σπόρια, ξεσκάβω, μνήμα, να ανασάνουν, τα κόκαλα, τα ονόματα που κουβαλάω. Στον τέταρτο στίχο πριν το τέλος συντελείται η κορύφωση (στο: «–επιτέλους–» ), με καλή επιλογή σημείων στίξης και τομής των στίχων, ώστε να δοθεί η δέουσα έμφαση, ενώ παράλληλα δημιουργείται μια απορία: ποιος ανασαίνει τελικά, τα αναπαυμένα κόκαλα ή ο αφηγητής; Ή και οι δύο μαζί; Ίσως χρήζει περαιτέρω επεξεργασίας η ρυθμική αγωγή του ποιήματος, το πώς τα φωνήεντα συναντάνε τα σύμφωνα. Παράδειγμα προς προβληματισμό: «τα αναπαυμένα», ή «τ’ αναπαυμένα», «να ανασάνουν», ή «ν’ ανασάνουν», ή μήπως «να πάρουν ανάσα»; Χρήσιμη θα ήταν εδώ στον Παπαντώνη η συμβουλή από κάτι παλιούς μαΐστορες της ποιητικής τέχνης: αφού το ποίημα έχει τελειώσει στο χαρτί (ή στην οθόνη, με σημερινούς όρους), προτού δημοσιευτεί, πρέπει να απαγγέλλεται τουλάχιστον είκοσι φορές, στίχο το στίχο. Πάντως παραμένει ένα δυνατό ποίημα που αναδεικνύει με ένταση τη γραμμή της ζωής από γενιά σε γενιά, τo πώς συνεχίζεται μεσ’ από ευθείες και τεθλασμένες, κουβαλώντας το φορτίο όσων έφυγαν, είτε απογειωτικά είτε καθηλωτικά.

* Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΑΚΚΑΣ είναι κριτικός ποίησης.

politeia link more

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σκοτεινός καθρέφτης» του Νίκου Λάζαρη (κριτική) – Μια ευσύνοπτη ελεγεία αδελφικής αγάπης

«Σκοτεινός καθρέφτης» του Νίκου Λάζαρη (κριτική) – Μια ευσύνοπτη ελεγεία αδελφικής αγάπης

Για την ποιητική συλλογή του Νίκου Λάζαρη «Σκοτεινός καθρέφτης» (εκδ. Κουκκίδα). Κεντρική εικόνα: © Peter H (Pixabay).

Γράφει ο Αντώνης Μακρυδημήτρης

Ι

Εισα...

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

Για τη συλλογή δοκιμίων της Λουίζ Γκλικ [Louise Glück] «Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» (μτφρ. Γιώργος Λαμπράκος, εκδ. Στερέωμα). Στην κεντρική εικόνα, η Λουίζ Γκλικ.

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Τη Λουίζ Γ...

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

Για το δοκίμιο του Αλέξη Ζήρα «Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» (εκδ. Θράκα). Στην κεντρική εικόνα, η ποιήτρια Λύντια Στεφάνου στο σπίτι της ζωγράφου Νέλλης Ανδρικοπούλου (1948).

Γράφει η Χλόη Κουτσουμπέλη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Ν. Μπασκόζου (προδημοσίευση)

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Ν. Μπασκόζου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Ν. Μπασκόζου «Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι νεραντζιές τρελαίνονται την άνοιξη στο Παγκράτι. Οι μυρωδιές τους α...

Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2022: Στη Μαρία Λαϊνά το Μεγάλο Βραβείο

Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2022: Στη Μαρία Λαϊνά το Μεγάλο Βραβείο

Ανακοινώθηκαν τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας, Λογοτεχνικής Μετάφρασης και Παιδικού Βιβλίου καθώς και το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων, το οποίο απονέμεται στη Μαρία Λαϊνά για τη συνολική προσφορά της στα Γράμματα. Τα βραβεία αφορούν βιβλία που κυκλοφόρησαν μέσα στο 2021. Φωτογραφία © Αργυρώ Μπο...

Οι εκδότες χαιρετίζουν την εισαγωγή του «πολλαπλού σχολικού βιβλίου» μα ετοιμάζουν προσφυγή στο ΣΤΕ «για την άκρως προβληματική διαδικασία»

Οι εκδότες χαιρετίζουν την εισαγωγή του «πολλαπλού σχολικού βιβλίου» μα ετοιμάζουν προσφυγή στο ΣΤΕ «για την άκρως προβληματική διαδικασία»

H Σύμπραξη Εκδοτών προσφεύγει στο ΣτΕ με στόχο την επανεξέταση των όρων της Πρόσκλησης του υπουργείου Παιδείας σχετικά με το πολλαπλό σχολικό εγχειρίδιο ενώ ταυτόχρονα καταθέτουν τις δικές τους προτάσεις. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Ν. Μπασκόζου (προδημοσίευση)

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Ν. Μπασκόζου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Ν. Μπασκόζου «Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι νεραντζιές τρελαίνονται την άνοιξη στο Παγκράτι. Οι μυρωδιές τους α...

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βαγγέλη Ραπτόπουλου «Έρωτες, έρωτες, έρωτες» – δώδεκα ιστορίες με πρωταγωνιστές που επιμένουν να παλεύουν για την ικανοποίηση της ερωτικής τους επιθυμίας. Δώδεκα παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα, με την τελευταία και μεγαλύτερη να αγκαλιάζει όλες τις προηγούμενες. Κυκλο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Δύο αξιοπρόσεκτα ελληνικά αστυνομικά

Δύο αξιοπρόσεκτα ελληνικά αστυνομικά

Δύο ελληνικά αστυνομικά μυθιστορήματα που ξεχωρίζουν: «Το τελευταίο κορίτσι» (εκδ. Τόπος), του Γιάννη Ξανθόπουλου και «Το σπάσιμο» (εκδ. Μεταίχμιο), του Τάσου Παπαναστασίου.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ