sakkas papantonis 01

Κάθε μήνα, μια ποιητική συλλογή, μπαίνει στο μικροσκόπιο και εξετάζεται με πάθος και χωρίς κανέναν φόβο. Σήμερα, η πρώτη ποιητική συλλογή του Άκη Παπαντώνη «Bildungsroman» (εκδ. Κίχλη). 

Του Διογένη Σακκά

Η ποιητική συλλογή Bildungsroman του Άκη Παπαντώνη αποτελεί ένα ποιητικό χρονολόγιο ενηλικίωσης. Οι τίτλοι ποιημάτων φέρουν στον τίτλο και ένα έτος, ξεκινώντας από το 1978 («προσωπική χιροσίμα, 1978») μέχρι το 2019 («τα σύνεργα, 2019»), ενώ το τελευταίο αναφέρεται σε χρόνο μέλλοντα («υστερόγραφο, 2023»). Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη, αποτυπώνοντας βιώματα του αφηγητή: ένα απόγευμα στην Οία, μια βόλτα στο Γιουσουρούμ, παρκάροντας έξω από τον Ευαγγελισμό, κλπ. Τα πρόσωπα που εισέρχονται είναι από το οικογενειακό περιβάλλον (μητέρα, πατέρας, παππούς, αδελφή, γιαγιά), ενώ κυριαρχεί η αναφορά σε ένα δεύτερο πρόσωπο, διαποτισμένη με συναίσθημα ερωτικό. Ο τρόπος των ποιημάτων διαλέγει τη δύσκολη οδό του πεζολογικού τρόπου. Δύσκολη, γιατί τέτοια ποιήματα, για να είναι άξια λόγου, προϋποθέτουν υψηλές δραματουργικές ικανότητες και οικονομία των λέξεων, χωρίς να περισσεύουν δεξιά κι αριστερά, ώστε να υπάρχει φόρτιση και το ποίημα να λειτουργεί σαν οιονεί μονόπρακτο, έστω και μέσα από λίγες αράδες∙ με πύκνωση νοημάτων και δημιουργία αντήχησης που δυναμώνει την ένταση των στίχων στον αναγνώστη.

Όμως ο Παπαντώνης μια τέτοια δυσκολία την έκανε ευκολία. Τα ποιήματα είναι γεμάτα περιγραφικές λεπτομέρειες που ίσως κάτι να προσέδιδαν στην πειστικότητα ενός διηγήματος, όμως εδώ το μόνο που καταφέρνουν είναι να ξεχειλώσουν τη δραματουργική σύνθεση ενός ποιήματος: πώς ξεκινά, πώς αναπτύσσεται, πότε κορυφώνεται, πώς τελειώνει. Διαβάζουμε στο ποίημα «αντισεισμικός οπλισμός, 1999»:

«με σφυρίχτρα και φακό/ και με τα ρούχα της γυμναστικής/ πέφτει για ύπνο η μικρή/ ήδη πιο έτοιμη για την πραγματικότητα, και αντί για παραμύθι, στο μπαλκόνι/ με τα φώτα σβηστά, κρυμμένοι/ ανάμεσα στις ορτανσίες και στον φίκο της μάνας/ τους παρακολουθούμε/ στον ακάλυπτο και στο όμορο οικόπεδο/ που ποτέ δεν έχτισε η χήρα του κυρ τάκη».

Ευτυχώς ή δυστυχώς, για να εκληφθεί ένα γραπτό ως ποίημα, δεν αρκεί το σπάσιμο των προτάσεων με τομές, μήπως και αποκτήσει αέρα ποιητικότητας, ούτε μια δυο ξέμπαρκες μεταφορές. Η ίδια η νεοελληνική ποιητική παράδοση έχει διαμορφώσει δια των έργων της ένα τεράστιο πλούτο εκφραστικών τρόπων, καθώς και τις ανάλογες αναγνωστικές απαιτήσεις όταν εισερχόμαστε στη μικρογραφία ενός ποιήματος.

Ευτυχώς ή δυστυχώς, για να εκληφθεί ένα γραπτό ως ποίημα, δεν αρκεί το σπάσιμο των προτάσεων με τομές, μήπως και αποκτήσει αέρα ποιητικότητας, ούτε μια δυο ξέμπαρκες μεταφορές.

Όσον αφορά το περιεχόμενο της ποιητικής συλλογής, διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «τριάντα τέσσερα ποιήματα που διαβάζονται ως μύχιο ημερολόγιο αλλά και ως συλλογική αυτοβιογραφία μιας γενιάς». Εύλογα διερωτάται κανείς τι το συλλογικό περιέχει μια αποτύπωση ιδιωτικών στιγμών. Ναι μεν διαμορφώνουν έναν αφηγηματικό ιστό, όμως από πλευράς περιεχομένου, τα ποιήματα του Παπαντώνη έχουν την ίδια, χρόνια καθώς φαίνεται, πάθηση της σύγχρονης νεοελληνικής ποίησης, ήτοι τον εσωτερικό μονόλογο βυθισμένο στον μικρόκοσμο προσωπικών βιωμάτων κι εξομολογήσεων, χωρίς δυνατότητα οι λέξεις να αγγίξουν ένα κοινό τόπο ιστορικό, φιλοσοφικό, κοινωνικό. Και φυσικά δεν αποτελεί αναφορά σε κάτι συλλογικό, η ένταξη λέξεων στα ποιήματα όπως: «με είχες ρωτήσει/ με sms», «σου δείχνω κάτι αστείο στο youtube».

Εν πάση περιπτώσει, έχει ενδιαφέρον σε μια ποιητική συλλογή, ακόμα και ως άσκηση αισθητικής, να μπορέσει κανείς να ξεχωρίσει ποιήματα που διασώζονται και να εστιάσει εκεί. Από τα τριάντα τέσσερα ποιήματα της συλλογής, τέσσερα πέντε διασώζονται: «πριν τον ύπνο, 2014», «βαλς, 2008», «ορνιθολογία, 2009», «modes d’ emploi, 1997», «προσωπική χιροσίμα, 1978». Aς σταθούμε στο «ορνιθολογία, 2009»:

«παρκαρισμένος μπροστά στο κοιμητήριο
στην ανηφόρα, ο ήλιος κόντρα
το βεντιλατέρ ακόμα βουίζει
στον ορίζοντα οι παλιές σταφιδαποθήκες
στην ανοιχτή πόρτα του συνοδηγού
ακροβατεί τεράστια
μια αστραφτερή κουρούνα
τσιμπάει από την παλάμη μου σπόρια
δεν τρομάζω
τ’ αφήνω να πέσουν
λίγα λίγα στο χώμα
να κατέβει
να συνεχίσει εκεί
να ξεσκάψει το οικογενειακό μνήμα
να ανασάνουν
          –επιτέλους–
τα αναπαυμένα κόκαλα
όλων όσων
τα ονόματα κουβαλάω».

papantonisΕναρκτήριος στίχος που υποβάλλει μεταφέροντάς μας στο περιβάλλον ενός κοιμητηρίου, και μαζί με τους τρεις επόμενους στίχους δημιουργεί απέριττα ένα σκηνικό, το οποίο ο αναγνώστης αρχίζει να οπτικοποιεί. Στη συνέχεια γίνεται ομαλά η ενσωμάτωση μιας σκηνής που μοιάζει αφύσικη ή γκροτέσκο, και μπορεί να λειτουργήσει συμβολικά. Υπό μια έννοια αποτελεί το εύρημα του ποιήματος: μια τεράστια αστραφτερή κουρούνα στέκεται στο παράθυρο του συνοδηγού. Τα επίθετα έντονα, υπογραμμίζουν το συμβάν. Η αφήγηση υφαίνεται πέριξ των λέξεων κοιμητήριο, χώμα, σπόρια, ξεσκάβω, μνήμα, να ανασάνουν, τα κόκαλα, τα ονόματα που κουβαλάω. Στον τέταρτο στίχο πριν το τέλος συντελείται η κορύφωση (στο: «–επιτέλους–» ), με καλή επιλογή σημείων στίξης και τομής των στίχων, ώστε να δοθεί η δέουσα έμφαση, ενώ παράλληλα δημιουργείται μια απορία: ποιος ανασαίνει τελικά, τα αναπαυμένα κόκαλα ή ο αφηγητής; Ή και οι δύο μαζί; Ίσως χρήζει περαιτέρω επεξεργασίας η ρυθμική αγωγή του ποιήματος, το πώς τα φωνήεντα συναντάνε τα σύμφωνα. Παράδειγμα προς προβληματισμό: «τα αναπαυμένα», ή «τ’ αναπαυμένα», «να ανασάνουν», ή «ν’ ανασάνουν», ή μήπως «να πάρουν ανάσα»; Χρήσιμη θα ήταν εδώ στον Παπαντώνη η συμβουλή από κάτι παλιούς μαΐστορες της ποιητικής τέχνης: αφού το ποίημα έχει τελειώσει στο χαρτί (ή στην οθόνη, με σημερινούς όρους), προτού δημοσιευτεί, πρέπει να απαγγέλλεται τουλάχιστον είκοσι φορές, στίχο το στίχο. Πάντως παραμένει ένα δυνατό ποίημα που αναδεικνύει με ένταση τη γραμμή της ζωής από γενιά σε γενιά, τo πώς συνεχίζεται μεσ’ από ευθείες και τεθλασμένες, κουβαλώντας το φορτίο όσων έφυγαν, είτε απογειωτικά είτε καθηλωτικά.

* Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΑΚΚΑΣ είναι κριτικός ποίησης.

politeia link more

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Κομμάτια» του Ευριπίδη Γαραντούδη (κριτική) – Προσεγγίζοντας το παρελθόν μέσα από τη μνήμη και το όνειρο

«Κομμάτια» του Ευριπίδη Γαραντούδη (κριτική) – Προσεγγίζοντας το παρελθόν μέσα από τη μνήμη και το όνειρο

Για την ποιητική συλλογή του Ευριπίδη Γαραντούδη «Κομμάτια» (εκδ. Πόλις). 

Γράφει ο Αλέξανδρος Δεδιλιάρης

Με την τελευταία ποιητική του συλλογή, ...

«Σατόρι – Η στιγμή της φωτοσύνθεσης» του Μανόλη Πρατικάκη (κριτική) – Τ’ ανθισμένα δέντρα είναι τα πιο αυθεντικά ποιήματα

«Σατόρι – Η στιγμή της φωτοσύνθεσης» του Μανόλη Πρατικάκη (κριτική) – Τ’ ανθισμένα δέντρα είναι τα πιο αυθεντικά ποιήματα

Για την ποιητική συλλογή του Μανόλη Πρατικάκη «Σατόρι – Η στιγμή της φωτοσύνθεσης» (εκδ. Αρμός). 

Γράφει ο Σταύρος Κουβαράς

Ο Μαν...

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

Για την ποιητική συλλογή του Αρμάντο Ρομέρο (Armando Romero) «Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» (μτφρ. Αγαθή Δημητρούκα, εκδ. Τόπος). 

Γράφει ο Χρήστος Κούκης

Ο Αρμάντο Ρομέρο έλκει την καταγωγή του από την Ελλάδα. Σ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Η χορτοφάγος» της Χαν Γκανγκ, σε σκηνοθεσία της Ντάρια Ντεφλοριάν (κριτική) – Ξεριζώνοντας πατριαρχικές αντιλήψεις επί σκηνής

«Η χορτοφάγος» της Χαν Γκανγκ, σε σκηνοθεσία της Ντάρια Ντεφλοριάν (κριτική) – Ξεριζώνοντας πατριαρχικές αντιλήψεις επί σκηνής

Για την παράσταση «Η χορτοφάγος», βασισμένη στο μυθιστόρημα της Χαν Γκανγκ (Han Kang), σε σκηνοθεσία Ντάρια Ντεφλοριάν (Daria Deflorian), στην Πειραιώς 260. © εικόνας: Andrea Pizzalis 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Σ...

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Με αφορμή την κυκλοφορία της πρόσφατης ταινίας «Superman» (2025) και τον ισχυρισμό ορισμένων πως η νέα εκδοχή «παραείναι woke», διατρέχουμε την έντυπη ιστορία του ήρωα, ο οποίος ανέκαθεν πρέσβευε τις αξίες της δικαιοσύνης και της βοήθειας προς τους καταπιεσμένους. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός ...

«Ο τάφος της Αντιγόνης» της Μαρία Θαμπράνο (κριτική) – Πεδίο όπου συγκλίνουν προβληματισμοί για τη δικαιοσύνη, το φύλο, την ταυτότητα

«Ο τάφος της Αντιγόνης» της Μαρία Θαμπράνο (κριτική) – Πεδίο όπου συγκλίνουν προβληματισμοί για τη δικαιοσύνη, το φύλο, την ταυτότητα

Για το θεατρικό κείμενο της Μαρία Θαμπράνο (María Zambrano) «Ο τάφος της Αντιγόνης» (μτφρ. Μαίρη Ι. Γιόση, Χρήστος Σιορίκης, εκδ. Loggia). Κεντρική εικόνα: Η συγγραφέας.

Γράφει η Ιωάννα Φωτοπούλου 

Οι μύ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

20 αστυνομικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ελληνικά και μεταφρασμένα, συν το γνωστό μας Κάσκο του Σέργιου Γκάκα, που είναι επανέκδοση. Για ένα καλοκαίρι γεμάτο μυστήριο και ανατριχίλες, αλλά και με κοινωνικό προβληματισμό. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ