Για την ποιητική συλλογή της Κατερίνας Ατσόγλου «Συμβολισμοί» (εκδ. Βακχικόν).
Της Λίλιας Τσούβα
Ο ρομαντισμός, ένα από τα πιο ισχυρά και γόνιμα πνευματικά κινήματα στην Ευρώπη μετά την Αναγέννηση, εμφανίστηκε στα μέσα του 18ου αιώνα. Εγκαταλείποντας τον ορθολογικό τρόπο σκέψης και έκφρασης του νεοκλασικισμού, στράφηκε προς το συναίσθημα. Στη θέση της λογικής, την οποία οι κλασικοί είχαν αναδείξει ως κυριότερο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης υπόστασης, ο ρομαντισμός τοποθέτησε την ευαισθησία. Διακήρυξε την απόλυτη ελευθερία στην επιλογή θεμάτων και έκφρασης, αφήνοντας ελεύθερο τον λυρισμό του καλλιτέχνη.
Η Κατερίνα Ατσόγλου στην πρώτη της ποιητική συλλογή Συμβολισμοί (εκδ. Βακχικόν) δημιουργεί συνθέσεις με έντονο το ρομαντικό στοιχείo και με κύριο χαρακτηριστικό τους την αισθαντικότητα. Τριάντα έξι ποιήματα σε μία ενότητα, με θέματα κοινωνικά, υπαρξιακά, ερωτικά. Υιοθετώντας έναν λόγο λιτό και καθημερινό η Ατσόγλου μιλά με τον δικό της τρόπο για θέματα χιλιοειπωμένα. Η γραφή της είναι υποβλητική. Χωρίς ηχηρές λέξεις, αλλά με επαναλήψεις, επίθετα, εικόνες, αλλεπάλληλα ρητορικά ερωτηματικά δημιουργεί έναν ρυθμό έντονο, ο οποίος καταλήγει ασθματικός σε πολλά ποιήματα. Οι λευκές της σελίδες μεταμορφώνονται, όταν μιλά για τον ανθρώπινο πόνο, την αδάμαστη σκέψη, το άγνωστο ή δυστοπικό μέλλον.
Στους Συμβολισμούς της Κατερίνας Ατσόγλου το ποιητικό υποκείμενο κατατρύχεται από ανησυχία. Αφήνει να ελευθερωθεί ο φλογερός και επαναστατικός του χαρακτήρας. Στρατεύεται στην υπεράσπιση των ανθρωπιστικών ιδεωδών, ενώ ο πεσιμισμός του, με αιωρούμενο διαρκώς το αίσθημα της απώλειας, είναι το αποτέλεσμα της απογοήτευσης από τον συγχρωτισμό με την κοινωνία.
Η αισθαντικότητα στην ποίηση της Ατσόγλου συνοδεύεται από το αίσθημα της απώλειας – στοιχείο χαρακτηριστικό και αυτό του ρομαντισμού. Στον καθ’ όλα τέλειο honnête homme του κλασικισμού, oι ρομαντικοί του 18ου αιώνα είχαν αντιπαραθέσει ένα ανήσυχο πλάσμα που έψαχνε αδιάκοπα την ολοκλήρωσή του. Στους Συμβολισμούς της Κατερίνας Ατσόγλου το ποιητικό υποκείμενο κατατρύχεται από ανησυχία. Αφήνει να ελευθερωθεί ο φλογερός και επαναστατικός του χαρακτήρας. Στρατεύεται στην υπεράσπιση των ανθρωπιστικών ιδεωδών, ενώ ο πεσιμισμός του, με αιωρούμενο διαρκώς το αίσθημα της απώλειας, είναι το αποτέλεσμα της απογοήτευσης από τον συγχρωτισμό με την κοινωνία.
Στα ποιήματα της κοινωνικής θεματικής η Ατσόγλου καταπιάνεται με την κρίση των διαχρονικών αξιών, με τον συμβιβασμό, την αφομοίωση, τη χαμένη επαναστατικότητα των νεανικών χρόνων. Στηλιτεύει τον κυνισμό, την απανθρωπιά, την αλαζονεία και τοξικότητα ορισμένων ευκατάστατων ανθρώπων, ενώ περιγράφει την αρρώστια και τη μοναξιά με λεπτή ειρωνεία και έντονο λυρισμό.
ΜΟΝΑΞΙΑ
και πώς θα οδεύσω προς την Ανάσταση;
ως αγαθός και φιλάνθρωπος
ουδέτερος
απάτητος
έρημος και απόρθητος
άνθρωπος να μη διαβεί τούτη τη μοναξιά
Στις υπαρξιακές της αναζητήσεις εκφράζει την πεποίθηση ότι η ζωή είναι στιγμές. Μόνο σκόρπιες στιγμές, ρωγμές και ιδρώτες.
ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΟΝΟΙ ΜΑΣ
[…] Είμαστε μια σκέψη στο άπειρο
μια βαρκάδα κάτω από το φως της σελήνης
είμαστε μόνοι μας
χαμένοι
με χαλασμένη πυξίδα. […]
Σύμφωνα με τον Βίκτορα Ουγκώ (Victor Hugo, 1802-1885), τον πιο γνωστό εκπρόσωπο της γαλλικής ρομαντικής σχολής, ο λυρικός ποιητής, «ηχηρός αντίλαλος» της εποχής του, έχει την ιδιόμορφη αποστολή να αποκαλύπτει τον κόσμο που τον περιβάλλει μέσα από την έκφραση της ατομικότητάς του. Ο ρομαντισμός έδωσε μεγάλη σημασία στην υποκειμενική έκφραση και ευνόησε τη λογοτεχνική απογύμνωση της ψυχής του ποιητή, τον οποίο άλλωστε θεωρεί προνομιούχο μάρτυρα των γεγονότων της εποχής του.
Η Κατερίνα Ατσόγλου στρέφεται στην ποίηση αποκαλύπτοντας τον κόσμο που την περιβάλλει μέσα από τη δική της ατομικότητα. Γιατί η ποίηση είναι για εκείνη ο τρόπος και ο σκοπός της ζωής μας. Είναι τα χαμένα χρόνια της αθωότητας πάνω στην έρημη από ανθρώπους γη. Είναι ο δρόμος και η ανακάλυψη της εσωτερικής ευτυχίας, η αισθητική της ηθικής, η επαφή με τη δυναμική των λέξεων. Είναι η όαση στην έρημο της ζωής μας, η σανίδα σωτηρίας την ώρα της καταστροφής, η επιμονή, η υπομονή, το θράσος, ο ήχος της σιωπής.
Γιατί η ποίηση είναι για εκείνη ο τρόπος και ο σκοπός της ζωής μας. Είναι τα χαμένα χρόνια της αθωότητας πάνω στην έρημη από ανθρώπους γη. Είναι ο δρόμος και η ανακάλυψη της εσωτερικής ευτυχίας, η αισθητική της ηθικής, η επαφή με τη δυναμική των λέξεων. Είναι η όαση στην έρημο της ζωής μας, η σανίδα σωτηρίας την ώρα της καταστροφής, η επιμονή, η υπομονή, το θράσος, ο ήχος της σιωπής.
Ποιήτρια ωστόσο του έρωτα η Κατερίνα Ατσόγλου αφιερώνει τις πιο πολλές της σελίδες στον έρωτα. Με αντιθέσεις, σχήματα άρσης-θέσης και κυρίως ρήματα, ώστε να φανεί η δυναμική του, αναπαριστά τις μορφές του έρωτα: το πάθος, τη ζήλεια, την επιθυμία για την ολοκληρωτική κατάκτηση του αγαπημένου προσώπου, στοιχείο επίσης ρομαντικό, αλλά και την απογοήτευση, τις πληγές από την απώλεια. Αισθηματικός κυρίως έρωτας, όχι αισθησιακός, που εξωτερικεύεται μέσα από τη θλίψη και τη μελαγχολία. Καταγράφεται η προσωπική οδύνη ενός ποιητικού υποκειμένου που επιζητά το απόλυτο του έρωτα και των συναισθημάτων.
ΠΕΤΡΕΣ ΣΜΑΡΑΓΔΙΑ
Γέμιζες τις τσέπες μου με πέτρες
και εγώ καθώς πολύ ερωτευμένη ένιωθα
νόμιζα πως μου χάριζες σμαράγδια.
Έδενες τα μάτια μου
το φως μην αντικρίζω
και πίστευα πως μου ’δειχνες
των αστεριών τα χνάρια.
Έτσι τα βράδια έμοιαζαν πιο τρυφερά
κι ας είχα μες στα χέρια μου
της ερημιάς τα χάδια.
Στην ποίηση της Κατερίνας Ατσόγλου παρατηρούμε εμφανή διακειμενικότητα (transtextuality) με την ποίηση του Καρυωτάκη, της Κικής Δημουλά και των υπερρεαλιστών. Στους στίχους συνυπάρχουν αρμονικά το συναίσθημα και οι φιλοσοφικές ιδέες. Το ποιητικό υποκείμενο υμνεί τη φύση, ενώ ευδιάκριτος είναι ένας πεσιμισμός κυρίως στα θέματα του έρωτα, απότοκος της ιδεαλιστικής προσμονής του απόλυτου ή ανεκπλήρωτου έρωτα. Ο στίχος είναι εύπλαστος. Διαθέτει ρυθμό και αφηγηματικότητα.
Η σχέση που δημιουργεί με τον αναγνώστη η Κατερίνα Ατσόγλου στην πρώτη της συλλογή Συμβολισμοί είναι δυναμική. Τα ποιήματά της είναι τις περισσότερες φορές αυτά της κομμένης ανάσας. Συνοδεύονται από τον ήχο της βροχής και διαβάζονται το σούρουπο, με την ομίχλη να έχει σκεπάσει τα πάντα. Η έκδοση ιδιαίτερα καλαίσθητη, φιλοξενεί στο εξώφυλλό της έναν πίνακα του αναγεννησιακού ζωγράφου Adriaen van Cronenburg (1525-1604).
ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΝΟΕΜΒΡΗ
Είναι ήσυχες οι ώρες
του μεσημεριού
είναι όμορφες αν και υγρές
οι μέρες του Νοέμβρη.
Ο καπνός
από τις καμινάδες μαρτυρά
πως δεν έφυγε κανείς
εκτός από τα σύννεφα
που αλλάζουν χρώμα
και κινούνται βιαστικά
καθώς νυχτώνει γρήγορα.
* Η ΛΙΛΙΑ ΤΣΟΥΒΑ είναι φιλόλογος.
Συμβολισμοί
Κατερίνα Ατσόγλου
Βακχικόν 2020
Σελ. 54, τιμή εκδότη €10,60