alt

Για την ποιητική συλλογή της Ελένης Μαρινάκη «Μετράω ως το δέκα» (εκδ. Μελάνι).

Του Γιώργου Δελιόπουλου

Μετράω ως το δέκα (εκδ. Μελάνι) είναι ο τίτλος της όγδοης ποιητικής συλλογής της ποιήτριας και εικαστικού Ελένης Μαρινάκη. Συνειρμικά ο τίτλος μάς μεταφέρει σε μια αλλοτινή παιδικότητα –όχι τόσο αθώα και ανέμελη όσο θα περιμέναμε–, καθώς παραπέμπει στο ρυθμικό μέτρημα ως έναν τρόπο να αποδιώχνουν τα παιδιά τους επίμονους εφιάλτες. Όπως και σε προηγούμενες συλλογές της, η Ελένη Μαρινάκη δομεί το ποιητικό της σύμπαν με εικόνες της παιδικής ηλικίας και των ανθρώπων που τη στιγμάτισαν. Καταβυθίζεται με την ποίησή της στο παιδικό παρελθόν, ανασύρει αναμνήσεις και τραύματα, στο χαρτί τα μεταστοιχειώνει ποιητικά και προσπαθεί να τα ξορκίσει1.

Η τελευταία της συλλογή αποτελείται από 32 πεζοποιήματα, μακριά από τις πιο παραδοσιακές μετρικές φόρμες που δοκιμάζει σε παλαιότερες συλλογές της. Κάθε ποίημα περιλαμβάνει και μια διαφορετική ιστορία, μια άλλη φωτογραφία από το παιδικό άλμπουμ του ποιητικού υποκειμένου. Σε κάθε ποίημα υπάρχει ένας αφηγηματικός ιστός, μια σύντομη ιστορία, με ευδιάκριτο φόντο και πρωταγωνιστές. Μάλιστα, θα λέγαμε ότι η σκηνοθεσία των κειμένων είναι κινηματογραφική, με τον «φακό» του ποιητικού υποκειμένου να παρακολουθεί τα γεγονότα από απόσταση. Σ’ αυτόν τον αφηγητικό ιστό παρατάσσονται με ασύνδετες προτάσεις ‒ελάχιστα συμπλέκονται‒ εικόνες μιας δύσκολης, συχνά πληγωμένης παιδικής ηλικίας. Άλλωστε, το σκηνικό των ποιημάτων είναι η ανθρωπογεωγραφία της φτωχικής γειτονιάς, με βιοπαλαιστές, νοσοκομεία, πενθούντες, νεκρούς και περιθωριακούς.

Σκηνοθεσία 

Έφερε χώμα απ’ την αυλή και σκέπασε τα έπι-
πλα. Γέμισε το δωμάτιο χορτάρι, μαργαρίτες
και μη με λησμόνει. Από τον τοίχο ανάβλυσε
ένας ποταμός. Ξάπλωσε στην όχθη του και
κοιμήθηκε. Χωρίς όνειρα.

Αρκετά πεζοποιήματα, όπως το παραπάνω, αποπνέουν τη σαχτουρική μεταφυσική ατμόσφαιρα, καθώς είναι γραμμένα με μια μαγικά ρεαλιστική γλώσσα και δομούνται από καθημερινές εικόνες, οι οποίες όμως σε κάποια σημεία συνδυάζονται με ετερόκλητα στοιχεία και αποσπώνται από την πραγματικότητα. Σε άλλα ποιήματα, όπως στο παρακάτω ποίημα με τον τίτλο «Χαμηλόφωνο», εκλείπει αυτό το υπερρεαλιστικό στοιχείο και οι εικόνες υπακούν σε έναν ποιητικό ρεαλισμό. Γενικότερα, το λεξιλόγιο και η σύνταξη είναι απλά και λιτά, χωρίς εντούτοις να ρηχαίνει το νόημα και το συναίσθημα. Το εντυπωσιακό είναι ότι η Μαρινάκη παράγει ατόφιο συναίσθημα και συγκίνηση, χωρίς να καταφεύγει σε μελοδραματισμούς και λυρικές εκζητήσεις2.

Χαμηλόφωνο

Η Ρίτα όλη μέρα πλένει και καθαρίζει τα πα-
τώματα, ταΐζει την κυρία Αριστέα στο καρο-
τσάκι, τεντώνει την μπουγάδα στην απλώ-
στρα. Το βράδυ που τελειώνει τις δουλειές,
ανοίγει τη φωτογραφία στο ντουλάπι και
παίζει τόπι με τον μικρό Θωμά τον γιο της
που την περιμένει χρόνια να γυρίσει στο σπί-
τι τους.

Σ’ ένα πρώτο επίπεδο τα ποιήματα της συλλογής συνιστούν μια ονειρική μαρτυρία του ποιητικού υποκειμένου, η οποία όμως σε αρκετά σημεία θυμίζει εφιαλτικό αδιέξοδο. Μέσα από την αναδρομή στο παρελθόν του φωτίζει σκηνές, μορφές κι ανοιχτές πληγές. Στα περισσότερα ποιήματα κυριαρχούν οι αρρώστιες, ο πόνος και η απώλεια αγαπημένων, φιλικών ή συγγενικών προσώπων. Ο αναγνώστης νιώθει ότι το αναπόδραστο του τέλους και η μοναξιά του θανάτου αποχρωματίζουν τη ζωντάνια της παιδικής ανάμνησης, όπως στο ποίημα «Μνημόσυνο», αναφερόμενη στην αρρώστια της θείας Ελληνίκης, γράφει: Είναι/ κλεισμένος ένας δράκος στο σώμα της και τη/ ρουφά. Ορμά στα παιδικά της χρόνια και τα/ ξεβάφει. Το κίτρινο και το μαύρο συνήθως παραπέμπουν στην απώλεια, όπως στο ποίημα «Ταξίδι»: Βράδυ πυκνό σε μισοφωτισμένη αίθουσα./ Μυρίζει κίτρινη ομίχλη. Έξω μαυρίζει η θά-/ λασσα. Στο ποίημα «Αφύλακτο», ακόμη και το λευκό συμβολίζει το πένθος: Δίπλα στη σκάλα, στη ρωγμή του/ τοίχου κοιμάμαι. Σ’ ένα ολόλευκο σκοτάδι. Σε άλλα ποιήματα το ποιητικό υποκείμενο μνημονεύει και αποκαθιστά στη συνείδηση όλα εκείνα τα περιθωριακά, αλαφροΐσκιωτα πλάσματα, τα σακατεμένα από τη ζωή, τα κοινωνικά στιγματισμένα με την κατηγορία της τρέλας, τα δίχως φωνή και τρόπο να μιλήσουν, που όμως κρύβουν μια βαθιά αγάπη προς τον Άνθρωπο3. Ένα τέτοιο πλάσμα είναι και η απαγχονισμένη αυτόχειρας στο ποίημα «Κρυφό», σκιά θολή που αιωρείται ακόμα/ πάνω από τα σκίνα.

Η Ελένη Μαρινάκη «παίζει» με τις αντιθέσεις σε όλη τη συλλογή. Γι’ αυτό πλάι στη φτώχεια και τη βιοπάλη υπάρχει η χαρά και η ανεμελιά, όπως στο εναρκτήριο ποίημα της συλλογής με τίτλο «Το δέντρο», όπου τα παιδιά στολίζουν το χριστουγεννιάτικο δέντρο, έστω και με τα χρυσόχαρτα από τα περιτυλίγματα που μαζεύουν στον δρόμο.

Η Ελένη Μαρινάκη «παίζει» με τις αντιθέσεις σε όλη τη συλλογή. Γι’ αυτό πλάι στη φτώχεια και τη βιοπάλη υπάρχει η χαρά και η ανεμελιά, όπως στο εναρκτήριο ποίημα της συλλογής με τίτλο «Το δέντρο», όπου τα παιδιά στολίζουν το χριστουγεννιάτικο δέντρο, έστω και με τα χρυσόχαρτα από τα περιτυλίγματα που μαζεύουν στον δρόμο. Σ’ ένα άλλο ποίημα με τίτλο «Μ’ ένα ξυπόλυτο παλτό», το φτωχό προσφυγόπουλο έρχεται παράνομα και βιώνει τα βάσανα της ζωής, χωρίς να προλάβει να χαρεί την ξεγνοιασιά της παιδικής του ηλικίας. Δε λείπουν οι υπαινιγμοί και για τη σεξουαλική κακοποίηση αλλά και τη συνήθη αποσιώπησή της που ακολουθεί, όπως στο ποίημα με τίτλο «Στο σχολείο», όπου η αφηγήτρια παραδέχεται: Δεν λέω τίποτα το βράδυ/ στη μητέρα. Ξαπλώνω στο κρεβάτι και αφήνω/ τη νύχτα να με καταπιεί.   

Στα πεζοποιήματα της Μαρινάκη δεν ανιχνεύουμε μόνο ένα ποιητικό υποκείμενο που αναμετράται με το μνημονικό του υλικό. Διακρίνουμε και έναν σύγχρονο γυναικείο ποιητικό λόγο4, μελαγχολικό και ευαίσθητο. Αλλού πιο έμμεσα και αλλού πιο ξεκάθαρα, όπως στο ποίημα «Χαμηλόφωνο», αναδεικνύει τους πολλαπλούς και απαιτητικούς κοινωνικούς ρόλους της γυναίκας (εργαζόμενη, σύζυγος, μητέρα). Η γυναικεία ψυχοσύνθεση στην ποίηση της Μαρινάκη συνθλίβεται από τα στερεότυπα και τις πατριαρχικές δομές. Βιώνει την απώλεια και τον θάνατο, τη μοναξιά των σχέσεων όπως στο παραπάνω ποίημα που στερείται το παιδί της. Είναι ένα ευάλωτο κοινωνικό πρόσωπο, ένα τραγικό μοτίβο, άλλοτε φοβισμένο θύμα, άλλοτε πιστή σύντροφος κι άλλοτε περιθωριακή με όλη την κατακραυγή του κόσμου πάνω της.

Δεν είναι τυχαίος ο ενεστώτας χρόνος των αναμνήσεων. Για τη Μαρινάκη το παρελθόν δεν έχει σβηστεί, υπάρχει ακόμη ζωντανό στο παρόν μέσω της βιωμένης μνήμης. Ο χρόνος είναι ενιαίος και οι τρεις βαθμίδες του κάθε στιγμή συνυπάρχουν. Δεν είναι, επίσης, τυχαίο το ακροτελεύτιο ποίημα της συλλογής με τον τίτλο «Αναβολή». Στο τελευταίο ποίημα το ποιητικό υποκείμενο, αφού έχει μετρήσει ως το δέκα, ξυπνά στο παρόν και στοχάζεται πάνω στις αναμνήσεις που προηγήθηκαν. Συνειδητοποιεί πως δε βρίσκει την απόλυτη λύτρωση στη μνήμη. Όσο όμως κι αν πληγώνεται, δεν την απωθεί, καθώς όλα όσα έζησε το περιγράφουν και το διαμορφώνουν ακόμη.

Στο τέλος της συλλογής δηλώνει ότι θα συνεχίσει τη συνθλιπτική καταβύθιση στη μνήμη. Ίσως γιατί μια τέτοιου είδους ποιητική γραφή ανιχνεύει τον επερχόμενο θάνατο, ενώ όλοι οι υπόλοιποι είναι απορροφημένοι στη ρουτίνα της ακύμαντης ζωής τους. Ίσως πάλι γιατί μέσω της ποίησης αποκτούν φωνή οι σιωπηρές λύπες που πιέζουν εκ των έσω και αποκαθίσταται η αλήθεια για όλους εκείνους τους λησμονημένους της ζωής. Προφανώς, όλο αυτό λειτουργεί κάπως λυτρωτικά, σαν το ρυθμικό μέτρημα των παιδιών ώς το δέκα, προσφέροντας την ελπίδα ενός ανοικτού ορίζοντα στον άλλο κόσμο της Ποίησης.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΛΙΟΠΟΥΛΟΣ είναι ποιητής.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Επισκέπτης άγγελος» (εκδ. Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης).

 Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία © Julie de Waroquier.


1. Για βιβλιοκριτική πάνω σε προηγούμενες ποιητικές συλλογές της Ελένης Μαρινάκη βλ. Πέτρος Γκολίτσης, «Μια Νέκυια σε κόκκινο και άσπρο», Ένεκεν 29 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2013)· Δημήτρης Αγγελής, «Ο χρόνος τότε», frear.gr, 16.11.2013
2. Βλ. Σωτήρης Παστάκας, «Η ήρα από το στάρι #12», frear.gr, 28.3.2019
3. Βλ. Πόλυ Χατζημανωλάκη, «Τετράγωνα χαρτάκια να μετράς τις επίμονες φωνές», εφ. Η Αυγή, 11.6.2019
4. Για ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης ελληνικής γυναικείας ποίησης βλ. Διώνη Δημητριάδου, «Το παλίμψηστο της γυναικείας γραφής (το σώμα-η φυγή-η τραγικότητα) ‒ αποκύημα ανάγνωσης τριών ποιητριών», στο Κ.Θ. Ριζάκης (επιμ.), Θεσσαλονίκης Ποιήτριες τρεις: Αλεξάνδρα Μπακονίκα, Χλόη Κουτσουμπέλη, Κατερίνα Κούσουλα (Συναγωγή ανέκδοτων κειμένων για το έργο τους), Αθήνα, εκδ. Κουκίδα, 2019, σελ. 9-24


altΜετράω ως το δέκα
Ελένη Μαρινάκη
Μελάνι 2018
Σελ. 48, τιμή εκδότη €8,00

alt

  

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΜΑΡΙΝΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Και με την ελάχιστη υγρασία θ’ ανθίζουμε» του Πέτρου Πολυμένη (κριτική) – Μια πινακοθήκη γραμματικών εικόνων

«Και με την ελάχιστη υγρασία θ’ ανθίζουμε» του Πέτρου Πολυμένη (κριτική) – Μια πινακοθήκη γραμματικών εικόνων

Για την ποιητική συλλογή του Πέτρου Πολυμένη «Και με την ελάχιστη υγρασία θ’ ανθίζουμε» (εκδ. Περισπωμένη). Στην κεντρική εικόνα, έργο του Sage Barnes. 

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Η λογοτεχνική παραγωγή του Πέτρου Π...

«Εγκέφαλος ψάρι» της Λίλιας Τσούβα – Ποίηση για κάθε είδους διάλυση

«Εγκέφαλος ψάρι» της Λίλιας Τσούβα – Ποίηση για κάθε είδους διάλυση

Για την ποιητική συλλογή της Λίλιας Τσούβα «Εγκέφαλος ψάρι» (εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, το έργο του Ανρί Ματίς «Γυναίκα μπροστά από το ενυδρείο» (1921-1923).

Γράφει η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη

...

«Πιστή και ενάρετη νύχτα» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

«Πιστή και ενάρετη νύχτα» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

Για το ποιητικό έργο της Λουίζ Γκλικ [Louise Glück] «Πιστή και ενάρετη νύχτα» (μτφρ. Χάρης Βλαβιανός, Δήμητρα Κωτούλα, εκδ. Στερέωμα).

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

Δημιουργός του έργου Πιστή και ενάρετη νύχτα είναι η ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Η Ήλια Μπούρα μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Εύκρατη ζώνη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. «Ένας νέος ποιητής δεν φέρνει τίποτα καινούργιο εκτός από τη βιωματική χρήση των λέξεων που υπάρχουν στη γλώσσα μας τόσες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει, μεταξύ άλλων.

...
«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

Η παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» που ανεβάζει στο Σύγχρονο Θέατ...

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Σύμφωνα με έρευνα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες [Gabriel García Márquez} είναι ο πιο μεταφρασμένος συγγραφέας ισπανόφωνης λογοτεχνίας των τελευταίων είκοσι ετών, εκθρονίζοντας από την πρώτη θέση τον Θερβάντες [Miguel de Cervantes], δημιουργό του «Δον Κιχώτη».

Επιμέλεια: Boo...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ