alt

Για την ποιητική συλλογή της Ελένης Μαρινάκη «Μετράω ως το δέκα» (εκδ. Μελάνι).

Του Γιώργου Δελιόπουλου

Μετράω ως το δέκα (εκδ. Μελάνι) είναι ο τίτλος της όγδοης ποιητικής συλλογής της ποιήτριας και εικαστικού Ελένης Μαρινάκη. Συνειρμικά ο τίτλος μάς μεταφέρει σε μια αλλοτινή παιδικότητα –όχι τόσο αθώα και ανέμελη όσο θα περιμέναμε–, καθώς παραπέμπει στο ρυθμικό μέτρημα ως έναν τρόπο να αποδιώχνουν τα παιδιά τους επίμονους εφιάλτες. Όπως και σε προηγούμενες συλλογές της, η Ελένη Μαρινάκη δομεί το ποιητικό της σύμπαν με εικόνες της παιδικής ηλικίας και των ανθρώπων που τη στιγμάτισαν. Καταβυθίζεται με την ποίησή της στο παιδικό παρελθόν, ανασύρει αναμνήσεις και τραύματα, στο χαρτί τα μεταστοιχειώνει ποιητικά και προσπαθεί να τα ξορκίσει1.

Η τελευταία της συλλογή αποτελείται από 32 πεζοποιήματα, μακριά από τις πιο παραδοσιακές μετρικές φόρμες που δοκιμάζει σε παλαιότερες συλλογές της. Κάθε ποίημα περιλαμβάνει και μια διαφορετική ιστορία, μια άλλη φωτογραφία από το παιδικό άλμπουμ του ποιητικού υποκειμένου. Σε κάθε ποίημα υπάρχει ένας αφηγηματικός ιστός, μια σύντομη ιστορία, με ευδιάκριτο φόντο και πρωταγωνιστές. Μάλιστα, θα λέγαμε ότι η σκηνοθεσία των κειμένων είναι κινηματογραφική, με τον «φακό» του ποιητικού υποκειμένου να παρακολουθεί τα γεγονότα από απόσταση. Σ’ αυτόν τον αφηγητικό ιστό παρατάσσονται με ασύνδετες προτάσεις ‒ελάχιστα συμπλέκονται‒ εικόνες μιας δύσκολης, συχνά πληγωμένης παιδικής ηλικίας. Άλλωστε, το σκηνικό των ποιημάτων είναι η ανθρωπογεωγραφία της φτωχικής γειτονιάς, με βιοπαλαιστές, νοσοκομεία, πενθούντες, νεκρούς και περιθωριακούς.

Σκηνοθεσία 

Έφερε χώμα απ’ την αυλή και σκέπασε τα έπι-
πλα. Γέμισε το δωμάτιο χορτάρι, μαργαρίτες
και μη με λησμόνει. Από τον τοίχο ανάβλυσε
ένας ποταμός. Ξάπλωσε στην όχθη του και
κοιμήθηκε. Χωρίς όνειρα.

Αρκετά πεζοποιήματα, όπως το παραπάνω, αποπνέουν τη σαχτουρική μεταφυσική ατμόσφαιρα, καθώς είναι γραμμένα με μια μαγικά ρεαλιστική γλώσσα και δομούνται από καθημερινές εικόνες, οι οποίες όμως σε κάποια σημεία συνδυάζονται με ετερόκλητα στοιχεία και αποσπώνται από την πραγματικότητα. Σε άλλα ποιήματα, όπως στο παρακάτω ποίημα με τον τίτλο «Χαμηλόφωνο», εκλείπει αυτό το υπερρεαλιστικό στοιχείο και οι εικόνες υπακούν σε έναν ποιητικό ρεαλισμό. Γενικότερα, το λεξιλόγιο και η σύνταξη είναι απλά και λιτά, χωρίς εντούτοις να ρηχαίνει το νόημα και το συναίσθημα. Το εντυπωσιακό είναι ότι η Μαρινάκη παράγει ατόφιο συναίσθημα και συγκίνηση, χωρίς να καταφεύγει σε μελοδραματισμούς και λυρικές εκζητήσεις2.

Χαμηλόφωνο

Η Ρίτα όλη μέρα πλένει και καθαρίζει τα πα-
τώματα, ταΐζει την κυρία Αριστέα στο καρο-
τσάκι, τεντώνει την μπουγάδα στην απλώ-
στρα. Το βράδυ που τελειώνει τις δουλειές,
ανοίγει τη φωτογραφία στο ντουλάπι και
παίζει τόπι με τον μικρό Θωμά τον γιο της
που την περιμένει χρόνια να γυρίσει στο σπί-
τι τους.

Σ’ ένα πρώτο επίπεδο τα ποιήματα της συλλογής συνιστούν μια ονειρική μαρτυρία του ποιητικού υποκειμένου, η οποία όμως σε αρκετά σημεία θυμίζει εφιαλτικό αδιέξοδο. Μέσα από την αναδρομή στο παρελθόν του φωτίζει σκηνές, μορφές κι ανοιχτές πληγές. Στα περισσότερα ποιήματα κυριαρχούν οι αρρώστιες, ο πόνος και η απώλεια αγαπημένων, φιλικών ή συγγενικών προσώπων. Ο αναγνώστης νιώθει ότι το αναπόδραστο του τέλους και η μοναξιά του θανάτου αποχρωματίζουν τη ζωντάνια της παιδικής ανάμνησης, όπως στο ποίημα «Μνημόσυνο», αναφερόμενη στην αρρώστια της θείας Ελληνίκης, γράφει: Είναι/ κλεισμένος ένας δράκος στο σώμα της και τη/ ρουφά. Ορμά στα παιδικά της χρόνια και τα/ ξεβάφει. Το κίτρινο και το μαύρο συνήθως παραπέμπουν στην απώλεια, όπως στο ποίημα «Ταξίδι»: Βράδυ πυκνό σε μισοφωτισμένη αίθουσα./ Μυρίζει κίτρινη ομίχλη. Έξω μαυρίζει η θά-/ λασσα. Στο ποίημα «Αφύλακτο», ακόμη και το λευκό συμβολίζει το πένθος: Δίπλα στη σκάλα, στη ρωγμή του/ τοίχου κοιμάμαι. Σ’ ένα ολόλευκο σκοτάδι. Σε άλλα ποιήματα το ποιητικό υποκείμενο μνημονεύει και αποκαθιστά στη συνείδηση όλα εκείνα τα περιθωριακά, αλαφροΐσκιωτα πλάσματα, τα σακατεμένα από τη ζωή, τα κοινωνικά στιγματισμένα με την κατηγορία της τρέλας, τα δίχως φωνή και τρόπο να μιλήσουν, που όμως κρύβουν μια βαθιά αγάπη προς τον Άνθρωπο3. Ένα τέτοιο πλάσμα είναι και η απαγχονισμένη αυτόχειρας στο ποίημα «Κρυφό», σκιά θολή που αιωρείται ακόμα/ πάνω από τα σκίνα.

Η Ελένη Μαρινάκη «παίζει» με τις αντιθέσεις σε όλη τη συλλογή. Γι’ αυτό πλάι στη φτώχεια και τη βιοπάλη υπάρχει η χαρά και η ανεμελιά, όπως στο εναρκτήριο ποίημα της συλλογής με τίτλο «Το δέντρο», όπου τα παιδιά στολίζουν το χριστουγεννιάτικο δέντρο, έστω και με τα χρυσόχαρτα από τα περιτυλίγματα που μαζεύουν στον δρόμο.

Η Ελένη Μαρινάκη «παίζει» με τις αντιθέσεις σε όλη τη συλλογή. Γι’ αυτό πλάι στη φτώχεια και τη βιοπάλη υπάρχει η χαρά και η ανεμελιά, όπως στο εναρκτήριο ποίημα της συλλογής με τίτλο «Το δέντρο», όπου τα παιδιά στολίζουν το χριστουγεννιάτικο δέντρο, έστω και με τα χρυσόχαρτα από τα περιτυλίγματα που μαζεύουν στον δρόμο. Σ’ ένα άλλο ποίημα με τίτλο «Μ’ ένα ξυπόλυτο παλτό», το φτωχό προσφυγόπουλο έρχεται παράνομα και βιώνει τα βάσανα της ζωής, χωρίς να προλάβει να χαρεί την ξεγνοιασιά της παιδικής του ηλικίας. Δε λείπουν οι υπαινιγμοί και για τη σεξουαλική κακοποίηση αλλά και τη συνήθη αποσιώπησή της που ακολουθεί, όπως στο ποίημα με τίτλο «Στο σχολείο», όπου η αφηγήτρια παραδέχεται: Δεν λέω τίποτα το βράδυ/ στη μητέρα. Ξαπλώνω στο κρεβάτι και αφήνω/ τη νύχτα να με καταπιεί.   

Στα πεζοποιήματα της Μαρινάκη δεν ανιχνεύουμε μόνο ένα ποιητικό υποκείμενο που αναμετράται με το μνημονικό του υλικό. Διακρίνουμε και έναν σύγχρονο γυναικείο ποιητικό λόγο4, μελαγχολικό και ευαίσθητο. Αλλού πιο έμμεσα και αλλού πιο ξεκάθαρα, όπως στο ποίημα «Χαμηλόφωνο», αναδεικνύει τους πολλαπλούς και απαιτητικούς κοινωνικούς ρόλους της γυναίκας (εργαζόμενη, σύζυγος, μητέρα). Η γυναικεία ψυχοσύνθεση στην ποίηση της Μαρινάκη συνθλίβεται από τα στερεότυπα και τις πατριαρχικές δομές. Βιώνει την απώλεια και τον θάνατο, τη μοναξιά των σχέσεων όπως στο παραπάνω ποίημα που στερείται το παιδί της. Είναι ένα ευάλωτο κοινωνικό πρόσωπο, ένα τραγικό μοτίβο, άλλοτε φοβισμένο θύμα, άλλοτε πιστή σύντροφος κι άλλοτε περιθωριακή με όλη την κατακραυγή του κόσμου πάνω της.

Δεν είναι τυχαίος ο ενεστώτας χρόνος των αναμνήσεων. Για τη Μαρινάκη το παρελθόν δεν έχει σβηστεί, υπάρχει ακόμη ζωντανό στο παρόν μέσω της βιωμένης μνήμης. Ο χρόνος είναι ενιαίος και οι τρεις βαθμίδες του κάθε στιγμή συνυπάρχουν. Δεν είναι, επίσης, τυχαίο το ακροτελεύτιο ποίημα της συλλογής με τον τίτλο «Αναβολή». Στο τελευταίο ποίημα το ποιητικό υποκείμενο, αφού έχει μετρήσει ως το δέκα, ξυπνά στο παρόν και στοχάζεται πάνω στις αναμνήσεις που προηγήθηκαν. Συνειδητοποιεί πως δε βρίσκει την απόλυτη λύτρωση στη μνήμη. Όσο όμως κι αν πληγώνεται, δεν την απωθεί, καθώς όλα όσα έζησε το περιγράφουν και το διαμορφώνουν ακόμη.

Στο τέλος της συλλογής δηλώνει ότι θα συνεχίσει τη συνθλιπτική καταβύθιση στη μνήμη. Ίσως γιατί μια τέτοιου είδους ποιητική γραφή ανιχνεύει τον επερχόμενο θάνατο, ενώ όλοι οι υπόλοιποι είναι απορροφημένοι στη ρουτίνα της ακύμαντης ζωής τους. Ίσως πάλι γιατί μέσω της ποίησης αποκτούν φωνή οι σιωπηρές λύπες που πιέζουν εκ των έσω και αποκαθίσταται η αλήθεια για όλους εκείνους τους λησμονημένους της ζωής. Προφανώς, όλο αυτό λειτουργεί κάπως λυτρωτικά, σαν το ρυθμικό μέτρημα των παιδιών ώς το δέκα, προσφέροντας την ελπίδα ενός ανοικτού ορίζοντα στον άλλο κόσμο της Ποίησης.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΛΙΟΠΟΥΛΟΣ είναι ποιητής.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Επισκέπτης άγγελος» (εκδ. Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης).

 Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία © Julie de Waroquier.


1. Για βιβλιοκριτική πάνω σε προηγούμενες ποιητικές συλλογές της Ελένης Μαρινάκη βλ. Πέτρος Γκολίτσης, «Μια Νέκυια σε κόκκινο και άσπρο», Ένεκεν 29 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2013)· Δημήτρης Αγγελής, «Ο χρόνος τότε», frear.gr, 16.11.2013
2. Βλ. Σωτήρης Παστάκας, «Η ήρα από το στάρι #12», frear.gr, 28.3.2019
3. Βλ. Πόλυ Χατζημανωλάκη, «Τετράγωνα χαρτάκια να μετράς τις επίμονες φωνές», εφ. Η Αυγή, 11.6.2019
4. Για ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης ελληνικής γυναικείας ποίησης βλ. Διώνη Δημητριάδου, «Το παλίμψηστο της γυναικείας γραφής (το σώμα-η φυγή-η τραγικότητα) ‒ αποκύημα ανάγνωσης τριών ποιητριών», στο Κ.Θ. Ριζάκης (επιμ.), Θεσσαλονίκης Ποιήτριες τρεις: Αλεξάνδρα Μπακονίκα, Χλόη Κουτσουμπέλη, Κατερίνα Κούσουλα (Συναγωγή ανέκδοτων κειμένων για το έργο τους), Αθήνα, εκδ. Κουκίδα, 2019, σελ. 9-24


altΜετράω ως το δέκα
Ελένη Μαρινάκη
Μελάνι 2018
Σελ. 48, τιμή εκδότη €8,00

alt

  

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΜΑΡΙΝΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ίμερος» της Μαίρης Χάψα (κριτική) – Χαϊκού με πάθος

«Ίμερος» της Μαίρης Χάψα (κριτική) – Χαϊκού με πάθος

Για την ποιητική συλλογή της Μαίρης Χάψα «Ίμερος» (εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, έργο του Ζουάν Μιρό (1893-1983). 

Γράφει η Ελπίς Χοχλιούρου

Η τέχνη της ιαπωνικής ποιητικής φόρμας, του μικροσκοπικού ποιήμα...

«À Revoir: Theophilos» του Νίκου Εγγονόπουλου (κριτική) – Ποιήματα αφιερωμένα στον σπουδαίο λαϊκό ζωγράφο

«À Revoir: Theophilos» του Νίκου Εγγονόπουλου (κριτική) – Ποιήματα αφιερωμένα στον σπουδαίο λαϊκό ζωγράφο

Για την ποιητική συλλογή του Νίκου Εγγονόπουλου «À Revoir: Theophilos», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ύψιλον. 

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Ο ...

«Ίσως φύγεις στο εξωτερικό» του Νικόλα Κουτσοδόντη (κριτική) – Όταν τα σώματα γίνονται πεδία μάχης και αντίστασης

«Ίσως φύγεις στο εξωτερικό» του Νικόλα Κουτσοδόντη (κριτική) – Όταν τα σώματα γίνονται πεδία μάχης και αντίστασης

Για την ποιητική συλλογή του Νικόλα Κουτσοδόντη «Ίσως φύγεις στο εξωτερικό», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θράκα. 

Γράφει η Σίσσυ Δουτσίου

Μια κατάδυση στο βάθος της ανθρώπινης επιθυμίας, της αγάπης, της απώλεια...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Χρυσή εποχή» του Κωνσταντίνου Ρήγου – Μουσική του παρελθόντος και χορός του μέλλοντος

«Χρυσή εποχή» του Κωνσταντίνου Ρήγου – Μουσική του παρελθόντος και χορός του μέλλοντος

Για την παράσταση «Χρυσή εποχή» του Κωνσταντίνου Ρήγου που ανεβαίνει στην Εθνική Λυρική Σκηνή. © φωτογραφίες: Βασίλης Κεχαγιάς. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η «Χρυσή εποχή» του ...

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

Για την τηλεοπτική σειρά «You», που είναι διαθέσιμη σε μεγάλο συνδρομητικό κανάλι, καθώς και για τα μυθιστορήματα της Κάρολαϊν Κέπνες (Caroline Kepnes) που την ενέπνευσαν. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

O χαρακ...

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη, 20 Μαΐου, στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα των Νίκι Φρεντς [Nicci French] «Δεν θα τελειώσει έτσι» (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Κίρα άκουγε αν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ