Ο Σπύρος Κατσίμης, ξεχωριστός ποιητής, έγκριτος δημοσιογράφος και κριτικός, έχει ένα πλούσιο ποιητικό έργο στο οποίο αφιερώνει συστηματικά τη ζωή του από το 1952 μέχρι σήμερα. Εκφραστής της ήττας του μεταπολέμου και υπερασπιστής αξιών που εκλείπουν σταδιακά, αναζητητής του δύσκολου δρόμου της ατομικής ελευθερίας, της αυθεντικότητας και της αντισυστημικής στάσης στη ζωή, μακριά από τη διευρυνόμενη εξαχρείωση και την ευτέλεια, ανακαλεί την αθωότητα και την ειλικρίνεια μιας ζωής περασμένης που αντιπαρατίθεται στο διαβλητό παρόν, στην περιφρόνηση των ανθρωπιστικών και κοινωνικών αξιών.

Το υπόκωφο παράπονο και η διάχυτη μελαγχολία διατρέχουν όλη τη συλλογή σε ήπιους, όπως πάντα, τόνους. Η ποίησή του, μια ποίηση «χαμηλής φωνής», αποτυπώνει με εσωτερικότητα, πυκνότητα νοημάτων και καταβύθιση «εις εαυτόν» την εποχή μας, προσδίδοντας τρυφερότητα στην καθημερινότητά μας.

Στην τελευταία του συλλογή συναντάμε τη γνώριμη θεματολογία του ποιητή: τη νοσταλγία του παρελθόντος, την απογοήτευση και την πικρία από ένα μίζερο συναισθηματικά παρόν, τη «μοίρα» των ευπαθών ομάδων, των ευάλωτων κοινωνικά ανθρώπων, των ηττημένων της ζωής. Το υπόκωφο παράπονο και η διάχυτη μελαγχολία διατρέχουν όλη τη συλλογή σε ήπιους, όπως πάντα, τόνους. Η ποίησή του, μια ποίηση «χαμηλής φωνής», αποτυπώνει με εσωτερικότητα, πυκνότητα νοημάτων και καταβύθιση «εις εαυτόν» την εποχή μας, προσδίδοντας τρυφερότητα στην καθημερινότητά μας.

Η συλλογή χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες: «Άνεργοι», «Ο πυρετός», «Το μυστικό» και «Αντιστροφή» και αποτελείται από 34 ποιήματα. Τον Κατσίμη απασχολούν η σύγχρονη εποχή της κρίσης και της ηλεκτρονικής εμμονής με τη συνακόλουθη θλίψη και απομόνωση του ανθρώπου, καθώς και θέματα που αγγίζουν ευρύτερα κοινωνικά σύνολα, όπως οι προσφυγικές ροές και η ανεργία που αφήνουν φανερά τα αρνητικά αποτυπώματά τους. Ωστόσο, η νοσταλγία του παρελθόντος προσπαθεί να αντισταθμίσει τη δυσανεξία του παρόντος. Ρυθμιστής είναι πολλές φορές, αν όχι πάντα, η φαντασία. Έτσι, ο ερχομός των παλιών φίλων «τώρα που πέρασαν και σβήστηκαν / τα χρόνια της ευημερίας» και ο λόγος τους που ζωντάνεψε μετέφεραν το ποιητικό υποκείμενο «σαν από θαύμα» στην παραζάλη ενός ευτυχισμένου παρελθόντος («Ανανέωση»). Η εξάρτηση από την τεχνολογία, που επιτείνει την απάθεια και αδιαφορία για τον άλλο, θίγεται συχνά, αναδεικνύοντας την αποκαρδίωση του ποιητή. Η επικοινωνία με «κινητά τηλέφωνα» τον κουράζει, καθώς δεν βγάζει τον άνθρωπο από το σκοτάδι της μοναξιάς («Σκοτάδι»), ενώ στα ποιήματα «Μοιραία συνήθεια» και «Ο χωρισμός» αποτυπώνει την αποξένωση του σύγχρονου ανθρώπου και τη συνεπακόλουθη συναισθηματική αναπηρία του.

Σκυμμένος στη μικρή οθόνη

Και το πιο αποθαρρυντικό, στο «ηλεκτρονικό [πια] διαμέρισμά του δεν αντελήφθη καν την πορεία του πατέρα του προς τον θάνατο».

Η επισήμανση της απομόνωσης του σύγχρονου ανθρώπου απασχολεί τον Σπύρο Κατσίμη τόσο ατομικά όσο και συλλογικά. Έτσι τα θύματα του πολέμου, («Βομβαρδισμοί»), οι πρόσφυγες («Το πέρασμα»), «η συνοικία των βασανισμένων» («Το μυστικό»), οι κατατρεγμένοι («Η πηγή») με μοναδική ιδιοκτησία τους «χορτάρι και λαμπερό νερό» αγωνίζονται μόνοι τους να επιβιώσουν, όπως ο άνεργος του ομώνυμου ποιήματος.

Η απλότητα της καθημερινής διαβίωσης, η έμφαση στον άνθρωπο, οι αξίες και οι ιδέες που κυριαρχούσαν άλλοτε στην καθημερινότητα επανέρχονται με την ενεργοποίηση της μνήμης ή με τη φαντασία και επαναπροσανατολίζουν τη ζοφερή πραγματικότητα του καιρού μας.

Στην απαξίωση της ζωής και στην ήττα της ηθικής ως αντίρροπη δύναμη υψώνει το αξιακό σύστημα του παρελθόντος. Η απλότητα της καθημερινής διαβίωσης (το ζεστό ψωμί από τον φούρνο της γειτονιάς, τα φτερουγίσματα των περιστεριών «Αισιοδοξία»), η έμφαση στον άνθρωπο, οι αξίες και οι ιδέες που κυριαρχούσαν άλλοτε στην καθημερινότητα επανέρχονται με την ενεργοποίηση της μνήμης ή με τη φαντασία και επαναπροσανατολίζουν τη ζοφερή πραγματικότητα του καιρού μας. Ο τρόπος ζωής του παρελθόντος σηματοδοτεί έναν διαφορετικό κόσμο αξιών.

Η νεανική παρέα, οι ξεθωριασμένοι τοίχοι του σπιτιού, η μουσική από ξεχασμένους δίσκους («Ο χορός»), το αγαπημένο βιβλίο με τους ήρωες των ονείρων του, «οι παλιοί φίλοι […] που ζωντάνεψαν / – σαν από θαύμα» («Ανανέωση») οδηγούν το ποιητικό υποκείμενο, που ταυτίζεται με τον ποιητή και με τον εννοούμενο αναγνώστη, «στη γλυκειά παραζάλη» και από «το φως / της ηλεκτρονικής ζωής / […] στην αγάπη της φεγγαρόφωτης λάσπης» («Η λάσπη»). Τα όρια πραγματικού και φανταστικού κόσμου συνείρονται και η φαντασία καθίσταται ο ρυθμιστής της συγχώνευσης των αντιθέσεων:

O Κατσίμης επιδιώκει τα ολιγόστιχα ποιήματα της συλλογής αυτής με επιγραμματικό πολλές φορές χαρακτήρα, με σαρκασμό και λεπτή ειρωνεία, με το φιλοσοφικό κλείσιμο, να τέρψουν τον αναγνώστη αλλά και να τον κάνουν συμμέτοχο των προβληματισμών του.

Οι αντιθετικές εικόνες και ενίοτε το χιαστό σχήμα κατευθύνουν τον αναγνώστη των ποιημάτων στην υπέρβαση των δυσκολιών της σύγχρονης εποχής. Χαρακτηριστικό της τεχνοτροπίας αυτής το ποίημα «Το μυστικό». Γενικότερα με τη σύγκρουση αντιθέτων εννοιών, καθώς και την προσπάθεια σύνθεσής τους, ο Κατσίμης επιδιώκει τα ολιγόστιχα ποιήματα της συλλογής αυτής με επιγραμματικό πολλές φορές χαρακτήρα, με σαρκασμό και λεπτή ειρωνεία, με το φιλοσοφικό κλείσιμο, να τέρψουν τον αναγνώστη αλλά και να τον κάνουν συμμέτοχο των προβληματισμών του. Η σπάνια χρήση σημείων στίξης συντελεί στην αφηγηματική ροή του κάθε ποιήματος, ενώ παράλληλα προσδίδει ασθματικό τόνο στην εξιστορούμενη αφήγηση, όπως συμβαίνει στα ποιήματα: «Εύκολος στόχος», «Η πηγή», «Άνεργος», «Νανούρισμα», «Το πέρασμα» κ.ά.

Η σύγκρουση δύο κόσμων παρελθόντος-παρόντος, με όλες τις διαφορετικές αξιολογικές σηματοδοτήσεις, είναι φανερή στο σύνολο σχεδόν της συλλογής. Ο σύγχρονος άνθρωπος, έχοντας χάσει την εμπιστοσύνη του φοβάται («Ο φόβος») να πορευθεί μόνος και δυστυχώς η περιπέτεια από παιδικό παιχνίδι έχει πια μεταβληθεί σε αληθινό φόβο («Το τέλος του παιχνιδιού»). Η αναζήτηση της απλότητας, της αγάπης και της ελευθερίας, κατάκτηση ενός κόσμου που είναι πλέον παρελθόν, είναι πάντα το ζητούμενο και αποτελεί το διακύβευμα του μέλλοντος.

* Η ΆΝΤΑ ΚΑΤΣΙΚΗ-ΓΚΙΒΑΛΟΥ είναι Ομότιμη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Τελευταίο βιβλίο της, η μελέτη «Το θαυμαστό ταξίδι - Μελέτες για την παιδική λογοτεχνία» (εκδ. Πατάκη).

→ Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία © Kasia Derwinska.

Ο ρυθμιστής

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΤΣΙΜΗ