Για το γραφιστικό μυθιστόρημα «Γρα-γρου» των Τ. Ζαφειριάδη, Γ. Παλαβού και Θ. Πέτρου (εκδ. Ίκαρος).
Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη
Αυτό το ομιχλώδες «επέκεινα», που βρίσκεται πέρα από την απτή πραγματικότητα, προσεγγίζεται από τον καθένα διαφορετικά. Άλλος πιστεύει στη μεταθανάτια ζωή, άλλος στην ψυχολογική άβυσσο των τύψεων κι άλλος στη θεωρία των παράλληλων κόσμων. Αυτό το «αλλού», αυτή η πιστευτή ετεροτοπία, είναι πάντα ένα μυστήριο, που καθένας φλέγεται να ανακαλύψει.
Σ’ αυτό όμως το στέκι καταφεύγουν άνθρωποι που έχουν έναν βαθύ πόνο μέσα στην καρδιά, άνθρωποι που είδαν απανωτά όνειρα για μια γέφυρα που ξεκινά από το σημείο αυτό και χάνεται μέσα στην ομίχλη. Πού πάει αυτή η γέφυρα;
Οι δημιουργοί του γραφιστικού μυθιστορήματος αφορμώνται από τις αλλαγές που γίνονται με το άνοιγμα της Εγνατίας και την εγκατάλειψη περιοχών όπως η Καστανιά Ημαθίας, η οποία βρίσκεται στον φιδογυριστό δρόμο, στο ορεινό πέρασμα από τη Βέροια προς την Κοζάνη. Το εστιατόριο-καφενείο «Γρα-γρου» που αποτελεί ζεστό αποκούμπι για όποιον περνάει από εκεί, ειδικά μέσα στα χιόνια, συντηρείται από τον γηραιό Κώστα, αλλά γρήγορα φαίνεται ότι θα κλείσει αφού δεν θα περνάνε πλέον διερχόμενα αυτοκίνητα.
Σ’ αυτό όμως το στέκι καταφεύγουν άνθρωποι που έχουν έναν βαθύ πόνο μέσα στην καρδιά, άνθρωποι που είδαν απανωτά όνειρα για μια γέφυρα που ξεκινά από το σημείο αυτό και χάνεται μέσα στην ομίχλη. Πού πάει αυτή η γέφυρα; Στα κατάβαθα του είναι ή στο υπερπέραν; Κανείς δεν ξέρει γιατί κανείς δεν γύρισε σαν ξεκίνησε να την περάσει. Ο καλός παπάς του χωριού δεν ξέρει αν είναι έργο του Θεού ή όχι, το εκκλησάκι του Αγίου Χριστοφόρου, του προστάτη των ταξιδιωτών φυλάει το πετρόχτιστο γεφύρι κι οι ντόπιοι συντηρούν τη φήμη του, ανάγοντάς την στον διάσημο οθωμανό αρχιτέκτονα του 16ου αιώνα Μιμάρ Σινάν.
Η εικονοποιία και η ατμόσφαιρα που συντηρεί, η ομίχλη, ο μουντός καιρός, το κρύο, το χιόνι, οι κλειστοί λιγομίλητοι άνθρωποι, ο εσμός των σκέψεών τους δημιουργούν το κλίμα μέσα στο οποίο θα ερμηνεύσουμε το σύμβολο της γέφυρας. Αυτή η διττή πραγματικότητα, ανάμεσα στη ρεαλιστική και στη φανταστική, αφήνει τον αναγνώστη να εικάσει τι είναι αυτό που ψυχαναλυτικά φέρνει τον άνθρωπο στο κατώφλι ενός «επέκεινα» που δεν ξέρει ούτε κι ο ίδιος τι είναι. Η εμφάνιση ενός στρατιώτη από το ’40 κάνει πιο ευερέθιστη τη φαντασία του.
Είναι το ταξίδι στον θάνατο που απασχολεί τον καθένα; Όπως πεθαίνουν τα κτήρια, έτσι και οι άνθρωποι βρίσκονται μπροστά σ’ αυτό το άλυτο μυστήριο; Είναι το ταξίδι προς το υπόγειο των τύψεων, το υποσυνείδητο της ψυχής, που καλεί στον ύπνο και στον ξύπνιο κάθε άτομο να βρει μια δίοδο ώστε να αντιμετωπίσει τους φόβους και τις ενοχές του; Είναι το πέπλο της ομίχλης που καλύπτει το σκοτάδι της ύπαρξης και μας ωθεί κάθε τόσο να το ανοίξουμε για να δούμε πέρα από το ορατό;
Τα γραφιστικά μυθιστορήματα ήρθαν για να μείνουν.
Η αφήγηση δείχνει την αργή ζωή, αλλά και την εσωτερική αναζήτηση, η οποία πιθανόν θα έπρεπε να φανεί πιο ζωντανά. Με άλλου χρώματος εικονίδια οι δημιουργοί οριοθετούν τις αναδρομές, τόσο στην άφιξη της Σοφίας, άλλης μίας από αυτούς που κλήθηκαν από μια άδηλη φωνή να φτάσουν στο γεφύρι, όσο και στην εποχή κατά την οποία φτιάχτηκε η γέφυρα από Σανταίους πρόσφυγες. Η γλώσσα τους μάλιστα, εν πολλοίς ακατανόητη, δίνει το διαλεκτικό ντόπιο χρώμα στην αφήγηση.
Τα γραφιστικά μυθιστορήματα ήρθαν για να μείνουν. Κι αν δουλευτούν σε βάθος και κατακτήσουν μια αισθητική θέση δίπλα στα άλλα λογοτεχνικά έργα, τότε θα μπορέσουμε να φτιάξουμε μια όλο και μεγαλύτερη ελληνική γραφιστική βιβλιογραφία.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.
Γρα-Γρου
Τ. Ζαφειριάδης, Γ. Παλαβός, Θ. Πέτρου
Ίκαρος 2017
Σελ. 96, τιμή εκδότη €14,90