alt

Για το μυθιστόρημα της Svetlana Alexievich «Το τέλος του κόκκινου ανθρώπου» (μτφρ. Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου, εκδ. Πατάκη).

Του Κώστα Δρουγαλά

Το Τέλος του κόκκινου ανθρώπου είναι το τελευταίο μυθιστόρημα-χρονικό της Λευκορωσίδας νομπελίστριας Σβετλάνα Αλεξίεβιτς (1948) με θέμα τη μετάβαση από την ΕΣΣΔ στην καπιταλιστική Ρωσία. Σε αυτό το βιβλίο ακολούθησε την ίδια διαδικασία με τα προηγούμενα: αφού πρώτα ξόδεψε χρόνια αναζητώντας και παίρνοντας συνεντεύξεις από ποικίλους ανθρώπους, στη συνέχεια κατέγραψε την προσωπική τραγωδία καθημερινών ανθρώπων πίσω από μια ορισμένη ιστορική στιγμή δίνοντας στις φωνές τους μια αθάνατη χροιά. «Η αλήθεια», όπως υποστήριξε και η Αλεξίεβιτς στην ομιλία της στη Σουηδική Ακαδημία, «δεν χωράει σε μία μόνο καρδιά, σε έναν μόνο νου».

Οι πολλαπλές αφηγήσεις καλύπτουν το χρονικό εύρος από το 1990 έως και το 2012 και στις σελίδες του «παρελαύνουν» σταλινικοί, αντιφρονούντες, υποστηρικτές του Γκορμπατσόφ και αργότερα του Γιέλτσιν, απλοί άνθρωποι αλλά και διανοούμενοι.

Στο παρόν ογκώδες χρονογράφημά της έχει καταγράψει εκατοντάδες μαρτυρίες για έναν κόσμο που έφυγε, για έναν άλλον που ήρθε και για το μεταίχμιο ανάμεσα στους δύο αυτούς κόσμους. Οι πολλαπλές αφηγήσεις καλύπτουν το χρονικό εύρος από το 1990 έως και το 2012 και στις σελίδες του «παρελαύνουν» σταλινικοί, αντιφρονούντες, υποστηρικτές του Γκορμπατσόφ και αργότερα του Γιέλτσιν, απλοί άνθρωποι αλλά και διανοούμενοι. Όλοι αναζητούν μια αιμορραγική ταυτότητα σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται, οι πάντες προσπαθούν να βρουν τον εαυτό τους, καθώς με τη σοβιετική κατάρρευση είδαν να γκρεμίζονται όλα αυτά που είχαν χτίσει. Ανάμεσα στις καταγραφές –κάποιες εξ αυτών ανούσιες, κάποιες άλλες συνταρακτικές– παρεισφρύουν στα χείλη των μαρτύρων μνήμες από το Τσέρνομπιλ· από την καταστροφική επέμβαση του Κόκκινου Στρατού στο Αφγανιστάν· ανομολόγητα μυστικά από τη λενινιστική Ρωσία· διηγήσεις για την αυτοκτονία του στρατάρχη Αχρομέγεφ και τη σύληση του τάφου του από τυμβωρύχους που ήθελαν να πουλήσουν τα χρυσά σιρίτια και το πηλήκιό του σε αγοραστές παλαιών αντικειμένων· για τις σταλινικές ανακρίσεις και εκκαθαρίσεις· ιστορίες από την εισβολή των Γερμανών, την αντίσταση και την τελική νίκη απέναντι στον ναζισμό.

Ένας ολόκληρος λαός, που όποια κι αν ήταν η οπτική του πάνω στα μέχρι τότε τεκταινόμενα, βρέθηκε, από την περεστρόικα κι έπειτα, εκτεθειμένος, από τις πρώτες κιόλας ώρες της αλλαγής του καθεστώτος, σε βανδαλισμούς, εμπρησμούς, δολοφονίες κι αυτοκτονίες. Ο Γκορμπατσόφ αποτέλεσε έναν Γενικό Γραμματέα που έγινε είδωλο στον δυτικό κόσμο, αλλά στο εσωτερικό της σοβιετικής αυτοκρατορίας τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά: οι πολίτες εντός των τειχών είδαν την αξιοπρέπειά τους να χάνεται και στη θέση των παλιών ηρώων της λογοτεχνίας του Τολστόι και του Τσέχοφ, είδαν να αναδύονται τα τέρατα που γεννούσε η κυριαρχία του χρήματος ως ο υπέρτατος ρυθμιστής της κοινωνίας. Άνθρωποι που πίστεψαν πως θα μπορούσαν να ζήσουν το δυτικό όνειρο με σοβιετική οικονομία, η παντοτινή επιθυμία για το ηλιόλουστο όνειρο του ανθρωπισμού είχε ανταλλαχθεί για ράφια γεμάτα σαλάμια σε σούπερ μάρκετ. Στο βιβλίο της Αλεξίεβιτς διαβάζουμε για ζωές που καταστράφηκαν εν μία νυκτί, αλλά και για ανθρώπους που αυτοκτόνησαν γιατί έπαψαν να βρίσκουν και το ελάχιστο νόημα.

Οι πολίτες εντός των τειχών είδαν την αξιοπρέπειά τους να χάνεται και στη θέση των παλιών ηρώων της λογοτεχνίας του Τολστόι και του Τσέχοφ, είδαν να αναδύονται τα τέρατα που γεννούσε η κυριαρχία του χρήματος.

Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον μέσα στο βιβλίο παρουσιάζουν οι αποκλίσεις ανάμεσα στους ηλικιακά μεγαλύτερους και στους νεότερους· οι πιο παλιοί, που έζησαν τον πόλεμο, δεν εμπιστεύονταν τη Δύση, ενώ οι νεότεροι ήθελαν να ζήσουν όπως στη Δύση. Η παλιά γενιά εμπιστευόταν διαφορετικές ιδέες και όνειρα από τη νεότερη: γέροι που πριν από μερικές δεκαετίες είχαν δώσει το αίμα τους εναντίον του Χίτλερ, θα πέθαιναν βλέποντας τα εγγόνια τους να ετοιμάζονται για στρατιώτες προκειμένου να υπερασπιστούν τα εκατομμύρια των νεόπλουτων της Ρωσίας.

Οι μαρτυρίες των ανθρώπων θα μπορούσαν να συνοψιστούν στο εξής: όλοι ήθελαν να γλιτώσουν από την τυραννία του καθεστώτος και της γραφειοκρατίας και να ζήσουν σε έναν ελεύθερο κόσμο, με ίσα δικαιώματα κι ελευθερίες. Δεν κατάλαβαν όμως πως η άρχουσα ελίτ στον δυτικό κόσμο δεν ήταν απλώς μια απρόσωπη ηγεσία όπως στην ΕΣΣΔ, αλλά το εμπόριο και το κεφαλαιοκρατικό χρήμα· δεν πρόλαβαν να αντιληφθούν πώς από τη μια τυραννία οδηγήθηκαν σε μια άλλη: ο καπιταλισμός, υπηρετώντας πιστά την αρχή της ηδονής, αποτέλεσε την ενοχική ανάγνωση αυτού του κόσμου, φανερώνοντας μάλιστα τρομερά αντανακλαστικά αυτοσυντήρησης. Και εν μέσω κομμουνισμού και καπιταλισμού, ένας λαός που αντί για πετρέλαιο και ορυκτά έμαθε να εξορύσσει διαρκώς τον πόνο.

russia

Το βιβλίο ασφαλώς θα μπορούσε να είναι πιο συμπαγές, εάν είχε μικρότερη έκταση, μιας και αρκετές μαρτυρίες μοιάζουν ανούσιες και αποπροσανατολίζουν τον αναγνώστη από τη βασική θεματική του βιβλίου· άλλες πάλι μοιάζουν να επαναλαμβάνονται. Υπάρχει και μία ακόμη εγγενής αδυναμία για τους αμύητους στην ιστορία της ΕΣΣΔ: δεν υπάρχει κάποιος πρόλογος ή έστω κάποιο επεξηγηματικό σημείωμα προκειμένου να κατανοήσουμε τη συνολική πίσω από την προσωπική ιστορία, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να αναγκάζεται να βουλιάξει για αρκετές σελίδες σε αχαρτογράφητα νερά μέχρι να αρχίσουν να «δένουν» οι ιστορίες μεταξύ τους. 

Ήρωας είναι πάντα ο μικρός άνθρωπος, αυτός που δεν τον πρόσεξε ποτέ κανείς, που κανένας δεν του έδωσε ποτέ σημασία.

Βέβαια, σκοπός της Αλεξίεβιτς δεν είναι να μας μεταφέρει τα «νέα», δηλαδή την επίσημη ιστορία, αλλά να μας περιγράψει τι σημαίνει για έναν άνθρωπο το να ζει με τα τραύματα σε μια «αυτοκρατορία» που μετασχηματίζεται· και παραγωγικά, τι σημαίνει για τον κάθε άνθρωπο χωριστά να γκρεμίζει αυτά που έχτιζε. Ως εκ τούτου, η γοητεία των βιβλίων της Αλεξίεβιτς παραμένει απαράλλαχτη και στο Τέλος του κόκκινου ανθρώπου ο ήρωας είναι πάντα ο μικρός άνθρωπος, αυτός που δεν τον πρόσεξε ποτέ κανείς, που κανένας δεν του έδωσε ποτέ σημασία. Η Αλεξίεβιτς παρεμβαίνει μόνο για να δώσει ώθηση στον αφηγητή να αποκαλύψει τη δική του ιστορία· κατά τα άλλα μοιάζει με την αόρατη συγγραφέα: υπάρχει μόνο για να δίνει σκηνοθετικές οδηγίες. Εν κατακλείδι το Τέλος του κόκκινου ανθρώπου είναι ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα που στηρίζεται στις εικόνες και στα λόγια που ανασύρονται από τους πολυπληθείς ήρωες του βιβλίου για να ξορκίσουν τα κακά, τα παλιά και τα καινούργια· κι η παλιά γνώση: η μνήμη ως ο ιδρώτας της ψυχής.

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΔΡΟΥΓΑΛΑΣ είναι εκπαιδευτικός και βιβλιοκριτικός.

alexievichΤο τέλος του κόκκινου ανθρώπου
Svetlana Alexievich
Μτφρ. Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου
Εκδ. Πατάκη 2016
Σελ. 686, τιμή εκδότη €19,90

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ SVETLANA ALEXIEVICH

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ευρώπη restart» του Βασίλη Ν. Μίχου (κριτική) – Ανατροπή μιας ζοφερής κατάστασης

«Ευρώπη restart» του Βασίλη Ν. Μίχου (κριτική) – Ανατροπή μιας ζοφερής κατάστασης

Για το δοκίμιο του Βασίλη Ν. Μίχου «Ευρώπη restart» (εκδ. Αρμός). 

Γράφει ο Ιωάννης Αγραφιώτης

Ανέκαθεν η Ευρώπη είχε το διπλό ρόλο τόσο του ταγού όσο και του ισορροπιστή της υφηλίου. Πάντα πρωτοπόρος στην ανάπτυξη τεχνολογίας, στη γέννηση ιδ...

«Η φυλακή» του Τάσου Θεοφίλου (κριτική) – Γροθιά στο στομάχι και καμπανάκι εγρήγορσης

«Η φυλακή» του Τάσου Θεοφίλου (κριτική) – Γροθιά στο στομάχι και καμπανάκι εγρήγορσης

Για το αυτιοβιογραφικό βιβλίο του Τάσου Θεοφίλου «Η φυλακή» (εκδ. Αντίποδες), μια «μαρτυρία που είναι γροθιά στο στομάχι του αναγνώστη ενώ παράλληλα θα έπρεπε να λειτουργεί και ως καμπανάκι εγρήγορσης της οργανωμένης πολιτείας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Δεν έχω ανάσα» του Λουίζ Σβαρτς (κριτική) – Αντιμέτωπος με το θεριό της κατάθλιψης

«Δεν έχω ανάσα» του Λουίζ Σβαρτς (κριτική) – Αντιμέτωπος με το θεριό της κατάθλιψης

Για το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Λουίζ Σβαρτς (Luiz Schwarcz) «Δεν έχω ανάσα» (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Ίκαρος).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο Λουίζ Σβαρτζ είναι ένας από τους σημαντικότερους εκδότες της Βρ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Άρης Μαραγκόπουλος: «Τα μαρξιστικά διαβάσματα ξεθώριασαν όταν διάβασα

Άρης Μαραγκόπουλος: «Τα μαρξιστικά διαβάσματα ξεθώριασαν όταν διάβασα "Το δικαίωμα την τεμπελιά"»

Από τον «Εραστή της λαίδης Τσάτερλυ» στους «Υπνοβάτες» και από τις «Μεταμορφώσεις» στον «Οδυσσέα», αυτά είναι κάποια από τα-βιβλία-της-ζωής του Άρη Μαραγκόπουλου.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Το πρώτο βιβλίο που θυμάμαι...

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

Για την ποιητική συλλογή του Αρμάντο Ρομέρο (Armando Romero) «Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» (μτφρ. Αγαθή Δημητρούκα, εκδ. Τόπος). 

Γράφει ο Χρήστος Κούκης

Ο Αρμάντο Ρομέρο έλκει την καταγωγή του από την Ελλάδα. Σ...

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

«Γράφω για να επικοινωνήσω με τον αναγνώστη, γι’ αυτό και έχω πάντα στο νου μου να διεγείρω το ενδιαφέρον του» μας είπε ο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες (Juan Gabriel Vásquez), που συμμετέχει στο Φεστιβάλ ΛΕΑ. Με αφορμή το βιβλίο του «Η μετάφραση του κόσμου» (μτφρ. Αχ. Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος), μιλά για την πολιτική μυθοπλα...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Επτά νέες ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά νέες ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά ποιητές και ποιήτριες παραδίδουν τους στίχους τους στο αναγνωστικό κοινό μέσα από τις νέες τους ποιητικές συλλογές που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

Επτά ποιητικά βιβλία από τις εκδόσεις Βακχικόν. 

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ