alt

Για το μυθιστόρημα της Svetlana Alexievich «Το τέλος του κόκκινου ανθρώπου» (μτφρ. Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου, εκδ. Πατάκη).

Του Κώστα Δρουγαλά

Το Τέλος του κόκκινου ανθρώπου είναι το τελευταίο μυθιστόρημα-χρονικό της Λευκορωσίδας νομπελίστριας Σβετλάνα Αλεξίεβιτς (1948) με θέμα τη μετάβαση από την ΕΣΣΔ στην καπιταλιστική Ρωσία. Σε αυτό το βιβλίο ακολούθησε την ίδια διαδικασία με τα προηγούμενα: αφού πρώτα ξόδεψε χρόνια αναζητώντας και παίρνοντας συνεντεύξεις από ποικίλους ανθρώπους, στη συνέχεια κατέγραψε την προσωπική τραγωδία καθημερινών ανθρώπων πίσω από μια ορισμένη ιστορική στιγμή δίνοντας στις φωνές τους μια αθάνατη χροιά. «Η αλήθεια», όπως υποστήριξε και η Αλεξίεβιτς στην ομιλία της στη Σουηδική Ακαδημία, «δεν χωράει σε μία μόνο καρδιά, σε έναν μόνο νου».

Οι πολλαπλές αφηγήσεις καλύπτουν το χρονικό εύρος από το 1990 έως και το 2012 και στις σελίδες του «παρελαύνουν» σταλινικοί, αντιφρονούντες, υποστηρικτές του Γκορμπατσόφ και αργότερα του Γιέλτσιν, απλοί άνθρωποι αλλά και διανοούμενοι.

Στο παρόν ογκώδες χρονογράφημά της έχει καταγράψει εκατοντάδες μαρτυρίες για έναν κόσμο που έφυγε, για έναν άλλον που ήρθε και για το μεταίχμιο ανάμεσα στους δύο αυτούς κόσμους. Οι πολλαπλές αφηγήσεις καλύπτουν το χρονικό εύρος από το 1990 έως και το 2012 και στις σελίδες του «παρελαύνουν» σταλινικοί, αντιφρονούντες, υποστηρικτές του Γκορμπατσόφ και αργότερα του Γιέλτσιν, απλοί άνθρωποι αλλά και διανοούμενοι. Όλοι αναζητούν μια αιμορραγική ταυτότητα σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται, οι πάντες προσπαθούν να βρουν τον εαυτό τους, καθώς με τη σοβιετική κατάρρευση είδαν να γκρεμίζονται όλα αυτά που είχαν χτίσει. Ανάμεσα στις καταγραφές –κάποιες εξ αυτών ανούσιες, κάποιες άλλες συνταρακτικές– παρεισφρύουν στα χείλη των μαρτύρων μνήμες από το Τσέρνομπιλ· από την καταστροφική επέμβαση του Κόκκινου Στρατού στο Αφγανιστάν· ανομολόγητα μυστικά από τη λενινιστική Ρωσία· διηγήσεις για την αυτοκτονία του στρατάρχη Αχρομέγεφ και τη σύληση του τάφου του από τυμβωρύχους που ήθελαν να πουλήσουν τα χρυσά σιρίτια και το πηλήκιό του σε αγοραστές παλαιών αντικειμένων· για τις σταλινικές ανακρίσεις και εκκαθαρίσεις· ιστορίες από την εισβολή των Γερμανών, την αντίσταση και την τελική νίκη απέναντι στον ναζισμό.

Ένας ολόκληρος λαός, που όποια κι αν ήταν η οπτική του πάνω στα μέχρι τότε τεκταινόμενα, βρέθηκε, από την περεστρόικα κι έπειτα, εκτεθειμένος, από τις πρώτες κιόλας ώρες της αλλαγής του καθεστώτος, σε βανδαλισμούς, εμπρησμούς, δολοφονίες κι αυτοκτονίες. Ο Γκορμπατσόφ αποτέλεσε έναν Γενικό Γραμματέα που έγινε είδωλο στον δυτικό κόσμο, αλλά στο εσωτερικό της σοβιετικής αυτοκρατορίας τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά: οι πολίτες εντός των τειχών είδαν την αξιοπρέπειά τους να χάνεται και στη θέση των παλιών ηρώων της λογοτεχνίας του Τολστόι και του Τσέχοφ, είδαν να αναδύονται τα τέρατα που γεννούσε η κυριαρχία του χρήματος ως ο υπέρτατος ρυθμιστής της κοινωνίας. Άνθρωποι που πίστεψαν πως θα μπορούσαν να ζήσουν το δυτικό όνειρο με σοβιετική οικονομία, η παντοτινή επιθυμία για το ηλιόλουστο όνειρο του ανθρωπισμού είχε ανταλλαχθεί για ράφια γεμάτα σαλάμια σε σούπερ μάρκετ. Στο βιβλίο της Αλεξίεβιτς διαβάζουμε για ζωές που καταστράφηκαν εν μία νυκτί, αλλά και για ανθρώπους που αυτοκτόνησαν γιατί έπαψαν να βρίσκουν και το ελάχιστο νόημα.

Οι πολίτες εντός των τειχών είδαν την αξιοπρέπειά τους να χάνεται και στη θέση των παλιών ηρώων της λογοτεχνίας του Τολστόι και του Τσέχοφ, είδαν να αναδύονται τα τέρατα που γεννούσε η κυριαρχία του χρήματος.

Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον μέσα στο βιβλίο παρουσιάζουν οι αποκλίσεις ανάμεσα στους ηλικιακά μεγαλύτερους και στους νεότερους· οι πιο παλιοί, που έζησαν τον πόλεμο, δεν εμπιστεύονταν τη Δύση, ενώ οι νεότεροι ήθελαν να ζήσουν όπως στη Δύση. Η παλιά γενιά εμπιστευόταν διαφορετικές ιδέες και όνειρα από τη νεότερη: γέροι που πριν από μερικές δεκαετίες είχαν δώσει το αίμα τους εναντίον του Χίτλερ, θα πέθαιναν βλέποντας τα εγγόνια τους να ετοιμάζονται για στρατιώτες προκειμένου να υπερασπιστούν τα εκατομμύρια των νεόπλουτων της Ρωσίας.

Οι μαρτυρίες των ανθρώπων θα μπορούσαν να συνοψιστούν στο εξής: όλοι ήθελαν να γλιτώσουν από την τυραννία του καθεστώτος και της γραφειοκρατίας και να ζήσουν σε έναν ελεύθερο κόσμο, με ίσα δικαιώματα κι ελευθερίες. Δεν κατάλαβαν όμως πως η άρχουσα ελίτ στον δυτικό κόσμο δεν ήταν απλώς μια απρόσωπη ηγεσία όπως στην ΕΣΣΔ, αλλά το εμπόριο και το κεφαλαιοκρατικό χρήμα· δεν πρόλαβαν να αντιληφθούν πώς από τη μια τυραννία οδηγήθηκαν σε μια άλλη: ο καπιταλισμός, υπηρετώντας πιστά την αρχή της ηδονής, αποτέλεσε την ενοχική ανάγνωση αυτού του κόσμου, φανερώνοντας μάλιστα τρομερά αντανακλαστικά αυτοσυντήρησης. Και εν μέσω κομμουνισμού και καπιταλισμού, ένας λαός που αντί για πετρέλαιο και ορυκτά έμαθε να εξορύσσει διαρκώς τον πόνο.

russia

Το βιβλίο ασφαλώς θα μπορούσε να είναι πιο συμπαγές, εάν είχε μικρότερη έκταση, μιας και αρκετές μαρτυρίες μοιάζουν ανούσιες και αποπροσανατολίζουν τον αναγνώστη από τη βασική θεματική του βιβλίου· άλλες πάλι μοιάζουν να επαναλαμβάνονται. Υπάρχει και μία ακόμη εγγενής αδυναμία για τους αμύητους στην ιστορία της ΕΣΣΔ: δεν υπάρχει κάποιος πρόλογος ή έστω κάποιο επεξηγηματικό σημείωμα προκειμένου να κατανοήσουμε τη συνολική πίσω από την προσωπική ιστορία, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να αναγκάζεται να βουλιάξει για αρκετές σελίδες σε αχαρτογράφητα νερά μέχρι να αρχίσουν να «δένουν» οι ιστορίες μεταξύ τους. 

Ήρωας είναι πάντα ο μικρός άνθρωπος, αυτός που δεν τον πρόσεξε ποτέ κανείς, που κανένας δεν του έδωσε ποτέ σημασία.

Βέβαια, σκοπός της Αλεξίεβιτς δεν είναι να μας μεταφέρει τα «νέα», δηλαδή την επίσημη ιστορία, αλλά να μας περιγράψει τι σημαίνει για έναν άνθρωπο το να ζει με τα τραύματα σε μια «αυτοκρατορία» που μετασχηματίζεται· και παραγωγικά, τι σημαίνει για τον κάθε άνθρωπο χωριστά να γκρεμίζει αυτά που έχτιζε. Ως εκ τούτου, η γοητεία των βιβλίων της Αλεξίεβιτς παραμένει απαράλλαχτη και στο Τέλος του κόκκινου ανθρώπου ο ήρωας είναι πάντα ο μικρός άνθρωπος, αυτός που δεν τον πρόσεξε ποτέ κανείς, που κανένας δεν του έδωσε ποτέ σημασία. Η Αλεξίεβιτς παρεμβαίνει μόνο για να δώσει ώθηση στον αφηγητή να αποκαλύψει τη δική του ιστορία· κατά τα άλλα μοιάζει με την αόρατη συγγραφέα: υπάρχει μόνο για να δίνει σκηνοθετικές οδηγίες. Εν κατακλείδι το Τέλος του κόκκινου ανθρώπου είναι ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα που στηρίζεται στις εικόνες και στα λόγια που ανασύρονται από τους πολυπληθείς ήρωες του βιβλίου για να ξορκίσουν τα κακά, τα παλιά και τα καινούργια· κι η παλιά γνώση: η μνήμη ως ο ιδρώτας της ψυχής.

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΔΡΟΥΓΑΛΑΣ είναι εκπαιδευτικός και βιβλιοκριτικός.

alexievichΤο τέλος του κόκκινου ανθρώπου
Svetlana Alexievich
Μτφρ. Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου
Εκδ. Πατάκη 2016
Σελ. 686, τιμή εκδότη €19,90

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ SVETLANA ALEXIEVICH

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει» του Μπεν Άνσελ (κριτική) – Οι πέντε παγίδες της δημοκρατίας και πώς να τις αποφύγουμε

«Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει» του Μπεν Άνσελ (κριτική) – Οι πέντε παγίδες της δημοκρατίας και πώς να τις αποφύγουμε

Για το βιβλίο του Μπεν Άνσελ [Ben Ansell] «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης

Η πολιτική αποτυγχάνει όταν πιστεύουμε ή υποκρινόμαστε πως πιστεύουμε ότι μπορο...

«Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» − Έτσι χτίστηκε ο μύθος του Έλληνα κροίσου

«Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» − Έτσι χτίστηκε ο μύθος του Έλληνα κροίσου

Για τον τόμο του Ιδρύματος Ωνάση «Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» (εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Κεντρική εικόνα: (από αριστερά) Θεόδωρος Γαροφαλίδης, Σοφοκλής Βενιζέλος, Αριστοτέλης Ωνάσης. Πηγή: Αρχείο Ωνάση, Αρχείο Κλεισθένη Δασκαλάκου.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» του Νιλ Πόστμαν (κριτική) – Το «λάθος» του Όργουελ και η δικαίωση του Χάξλεϋ: από την τηλεόραση στον πολιτισμό της εικόνας

«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» του Νιλ Πόστμαν (κριτική) – Το «λάθος» του Όργουελ και η δικαίωση του Χάξλεϋ: από την τηλεόραση στον πολιτισμό της εικόνας

Για το βιβλίο του Νιλ Πόστμαν [Neil Postman] «Διασκέδαση μέχρι θανάτου: ο δημόσιος λόγος στην εποχή του θεάματος» (μτφρ. Φωτεινή Ρουγκούνη, Αφροδίτη Τζαμουράνη, εκδ. Παπαζήση).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Το περίφημο βιβλίο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ