woodyallensf360

Της Μαριαλένας Σπυροπούλου*

Η ζωή είναι μια διαδοχή παρεξηγήσεων. Μπορεί να έχεις στηρίξει την αφήγησή της σε μικρά, μεγάλα, σημαντικά ή ασήμαντα γεγονότα για τα οποία είσαι τελείως σίγουρος αλλά η πραγματικότητα να σε διαψεύδει. Από την άλλη, μερικά πράγματα στη ζωή απλώς σου συμβαίνουν. Χωρίς κανέναν απολύτως λόγο.

Ήρθα σε επαφή για πρώτη φορά με τον Γούντι Άλεν εν αγνοία μου, γύρω στα οκτώ μου χρόνια. Η μητέρα μου συνήθιζε τις Κυριακές να μας πηγαίνει σινεμά. Τότε πίστευα ότι οι ταινίες που βλέπαμε ήταν μέρος της αγωγής μας, σήμερα όμως συνειδητοποιώ ότι ήταν θέμα τύχης και πρακτικότητας. Οι επιλογές της βασίζονταν στο τι έπαιζε ο πιο κοντινός κινηματογράφος.

Η κατά Γούντι Άλεν διαπαιδαγώγηση...

Σήμερα πια έχω πειστεί ότι δεν χρειάζεσαι κάνναβη για να αποσπασθείς την ώρα του σεξ από τον σύντροφό σου... 

Έτσι, γύρω στα μέσα του '80 μας πήρε χεράκι-χεράκι με την αδερφή μου να δούμε τον Νευρικό Εραστή. Πολλές φορές έκτοτε ενθουσιαζόμουν για την προχωρημένη επιλογή της. Μου πήρε χρόνια έως ότου συνειδητοποιήσω ότι είχε απλώς διαβάσει τον αγγλικό τίτλο Άννι Χολ και μάλλον νόμισε ότι επρόκειτο για το μιούζικαλ Άννι. Από τότε, σχεδόν τριάντα χρόνια μετά, θυμάμαι την εντύπωση που μου είχε κάνει η σκηνή που η Νταϊάν Κίτον «βγαίνει» από το σώμα της εξαιτίας της χρήσης κάνναβης και κάθεται στην καρέκλα άυλη παρακολουθώντας τον εαυτό της με τον Γούντι Άλεν στο κρεβάτι. Με είχε εντυπωσιάσει και με είχε φοβίσει παράλληλα, γιατί έφτιαχνα στο μυαλό μου σενάρια για το τι σου προκαλούσε η κάνναβη. Σήμερα πια έχω πειστεί ότι δεν χρειάζεσαι κάνναβη για να αποσπασθείς την ώρα του σεξ από τον σύντροφό σου...

Πέρασαν ωστόσο αρκετά χρόνια για να ξαναδώ Γούντι Άλεν. Λίγα σκόρπια φιλμ στην εφηβεία, ιδίως ό,τι έπαιζε η κρατική τηλεόραση. Κι ενώ στα οκτώ μου χρόνια δεν είχα καταλάβει και πολλά, στη δύσκολη ηλικία των δεκαοκτώ, καθώς αναζητούσα τη δική μου ταυτότητα, ο Γούντι Άλεν μου φαινόταν φλύαρος, πεζός και όχι πάντα εμπνευσμένος - όπως συνήθως φαίνονται οι κυνικοί άνδρες στα κορίτσια που ψάχνουν απεγνωσμένα για ρομάντζο.

... η κατά Γούντι Άλεν θεραπεία 

Ο Γάλλος ψυχαναλυτής και συγγραφέας του βιβλίου Πώς ο Γούντι Άλεν μπορεί να αλλάξει τη ζωή σας προσεγγίζει το κινηματογραφικό έργο του Γούντι Άλεν μέσα από τη σκοπιά της ψυχανάλυσης και των δικών του ενδιαφερόντων κατορθώνοντας δύο πράγματα ταυτόχρονα: Να μιλήσει με σοβαρότητα για τον Γούντι Άλεν, ο οποίος δεν ταυτίζεται με τους ήρωές του ως προς το νευρωτικό, αναποφάσιστο και φλύαρο του χαρακτήρα τους, αλλά και να αναδείξει το χιούμορ που χρειάζεσαι στις αποσκευές σου για να γίνεις ψυχαναλυτής.

Το πρώτο μέρος του βιβλίου αφορά στην προσωπική κατάθεση του Γάλλου ψυχαναλυτή, στο πώς ο Γούντι Άλεν και οι ταινίες του άλλαξαν την δική του ζωή. Μέσα σε εννιά μικρά κεφάλαια παραθέτει ζητήματα που τον απασχόλησαν και πώς βρήκαν απαντήσεις μέσα από το κινηματογραφικό υλικό του σκηνοθέτη. Περιγράφει δηλαδή πώς ο κινηματογράφος και οι τέχνες γενικότερα μπορούν να λειτουργήσουν διαμεσολαβητικά ως θεραπευτικά εργαλεία.

woody-allen-manhattanΓι' αυτόν το λόγο οι ταινίες του Γούντι Άλεν, για τον Ερίκ Βαρτζμπέντ, επέδρασαν πάνω μου σαν μεγεθυντικός φακός. «Έδωσε μορφή σε ένα χάος εντυπώσεων, μου επέτρεψαν να πλάσω μια ιστορία για κάτι που με αφορούσε εν αγνοία μου. Μια αλήθεια μου αποκαλύφθηκε».

Φυσικά για να λειτουργήσει η τέχνη καθαρτήρια, για να μπορέσει ένα κινηματογραφικό φιλμ να σε αλλάξει, ακόμα και η ίδια η ψυχανάλυση ή η ψυχοθεραπεία, πρέπει ο θεατής ή ο θεραπευόμενος να επιτρέψει στον εαυτό του την αλλαγή. Όπως λέει και ο Βαρτζμπέντ, «η πιθανότητα να βιώσει ο θεατής αλλαγές χάρη στον κινηματογράφο εξαρτάται ασφαλώς από την ευαισθησία του ίδιου. Για να μπορέσει μια ταινία να επιφέρει πολύτιμες επενέργειες θα πρέπει να μπορείς να αφεθείς σε αυτή χωρίς αναστολές. Από την πλευρά του έργου, όπως και για μια αναλυτική παρέμβαση, απαιτείται μια μορφή αβρότητας και λεπτότητας. Από την άποψη αυτή οι ταινίες του Άλεν φαίνονται υποδειγματικές».

Ο Γούντι Άλεν άλλωστε διαπραγματεύεται φλέγοντα ζητήματα για τον μετανεωτερικό άνθρωπο, τον οποίο περισσότερο από την επιβίωση τον ενδιαφέρει η αυτοπραγμάτωση και η ευτυχία. 

Στις ταινίες του συνήθως φέρνει στο προσκήνιο τον μέσο άνθρωπο. Λίγο πιο τραβηγμένο ως προς τα συμπτώματα, αλλά όχι ιδιαίτερα διαφορετικό από τη θεία μας ή τον γείτονα. Δεν υπάρχει ποτέ ωμή πραγματικότητα. Δεν θα δεις ούτε κανονικό σεξ ούτε αληθοφανή βία. Ενώ όλα αυτά τον απασχολούν, τα δείχνει έμμεσα και συμβολικά. Του αρέσει να φέρνει ταυτόχρονα στην επιφάνεια το συνειδητό μέρος, το ασυνείδητο αλλά και το υπερεγωτικό. Δεν είναι λίγες οι φορές που με διαφορετικές φωνές τονίζονται οι εσωτερικά αντίθετες δυνάμεις που επενεργούν στην ψυχική οικονομία του ανθρώπου. Αυτό δεν είναι μόνο χιουμοριστικό, είναι και σωτήριο. Κάνει τους θεατές να αιισθάνονται απόλυτα φυσιολογικοί και όχι μέλη ενός κλαμπ περίεργων νευρωτικών.

Στις ταινίες του Γούντι Άλεν δεν υπάρχει ωμή πραγματικότητα. Δεν θα δεις ούτε κανονικό σεξ ούτε αληθοφανή βία, αίμα και φόνους.

Επίσης, έχει έναν μοναδικό τρόπο να σκιαγραφεί το άγχος. Αυτό το διαλυτικό άγχος, που προφανώς οι άνθρωποι στη Νέα Υόρκη το ζουν στην ακραία του διάσταση, αλλά έχει μεταφερθεί και στην Ευρώπη, ο σκηνοθέτης το προσεγγίζει εξευμενίζοντάς το. Το κάνει φίλο του, συμπορεύεται με αυτό και τελικά το θεραπεύει διακωμωδώντας το.

Η πόλη κυριαρχεί στις ταινίες του. Σαν τον Καβαφικό ήρωα, έτσι και για τους ήρωες του Γούντι Άλεν, αλλά και τους ανθρώπους που αναζητούν θεραπεία, «η πόλη θα σε ακολουθεί». Οι δρόμοι δεν είναι μόνο δρόμοι για να πας στον προορισμό σου, είναι καμβάς πάνω στον οποίο έχουν γεννηθεί τα προσωπικά δράματα, τραύματα, αλλά και οι δυνατότητες ίασης. Όπως για μένα, τότε τη δεκαετία του '80, οι κινηματογράφοι της γειτονιάς καθόρισαν σε έναν βαθμό το τι βλέπαμε, έτσι και για τους ήρωες του Γούντι Άλεν αλλά και για τον ίδιο τον σκηνοθέτη, η πόλη, οι γειτονιές καθορίζουν τις νευρώσεις, τα συμπτώματα, τα προβλήματα, τους ανθρώπους που θα συναναστραφούμε. 

Η τέχνη της φλυαρίας

Στο δεύτερο μέρος ο Ερίκ Βαρτζμπέντ συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία που προκύπτουν από την πλούσια εργογραφία του Γούντι Άλεν και βοηθούν όλους εμάς να αλλάξουμε τη ζωή μας. Με ιδιαίτερο δηκτικό και σκωπτικό ύφος, με τίτλους «Πώς να καταστρέφεις την ερωτική σου ζωή», «Πώς να αδιαφορείς για την πολιτική», «Πώς να ευημερήσεις χάρη στο έγκλημα» ή «Πώς πρέπει να μιλάς για να μην σε καταλαβαίνουν» ο συγγραφέας περιγράφει σκηνές από τις 43 ταινίες του σκηνοθέτη στις οποίες ανατρέπονται η ηθική, το πρέπον, το σωστό ή το δέον. Είναι χαρακτηριστική η αποστροφή του βιβλίου όπου περιγράφονται οι τρεις μεγάλες στιγμές της ιστορίας του κινηματογράφου: ο βωβός κινηματογράφος ως καινοτομία δίνει τα σκήπτρα του στον ομιλούντα για να περάσουμε στην εποχή του Γούντι Άλεν: στην εποχή της φλυαρίας.

Τι λέμε για να μην πούμε τίποτα; Αυτή είναι από τις μεγάλες ικανότητες του Γούντι Άλεν.

Τι λέμε για να μην πούμε τίποτα; Αυτή είναι μία από τις μεγάλες δεξιότητες του Γούντι Άλεν. Κανένας δεν περιέγραψε καλύτερα τον τύπο του ανθρώπου που χρησιμοποιεί τη λογόρροια ως αμυντικό μηχανισμό για να αποκρύψει αυτό που θέλει να πει. Πόσες φορές άλλωστε δεν το συναντήσαμε στις θεραπείες; Πόσες φορές μέσα στις σχέσεις μας ο λόγος δεν χρησιμοποιείται αποπροσανατολιστικά, ως θόρυβος για να καλυφθεί αυτό που δεν λέγεται; 

Αλλά ούτε η ηθική καθορίζει τις πράξεις των ηρώων του Γούντι Άλεν, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ψυχανάλυση. Το τι συνιστά ηθικό αφορά το άτομο και όχι την κοινωνία. Εάν κάποιος διαπράξει κάποιο έγκλημα και μπορέσει να ζήσει με αυτό, δεν απαιτείται κάθαρση. Αυτό άλλωστε φαίνεται και στον ήρωα του Match Point ή, σε παλιότερη εκδοχή, στον ήρωα στις Απιστίες και Αμαρτίες, οι οποίοι ενώ έχουν εγκληματίσει, στο τέλος ουδεμία τιμωρία τους περιμένει - ούτε καν οι ενοχές. Από την άλλη, μπορεί να μην έχεις κάνει τίποτε κακό και να βασανίζεσαι: το ζήτημα παίζεται εντός μας. Και αυτό διαφέρει από υποκείμενο σε υποκείμενο. Κάτι που δεν διαφεύγει του Γούντι Άλεν, όπως άλλωστε δεν διέφυγε πρωθύστερα του Φρόιντ.

Οι ταινίες του Γούντι Άλεν κινούνται περισσότερο στην πλευρά του ονείρου, ακόμα και του εφιάλτη, πέρα από τον διδακτισμό και τον καθωσπρεπισμό. Και ο ίδιος έχει κατανοήσει ότι κανείς δεν μπορεί να σε βοηθήσει να αντέξεις το προσωπικό, υπαρξιακό σου δράμα - εκτός ίσως από την τέχνη και τον έρωτα. 

*Η Μαριαλένα Σπυροπούλου είναι ψυχολόγος, ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια και αρθρογράφος. Το κείμενο εκφωνήθηκε κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του βιβλίου στις αρχές Φεβρουαρίου 2014 στο καφέ-μπαρ El Viaje.


woody-allen-exofylloΠώς ο Γούντι Άλεν μπορεί να αλλάξει τη ζωή σας
Ερίκ Βαρτζμπέντ
Μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη
Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2013
Τιμή: € 8,80 σελ. 117
politeia-link

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η δύναμη της Τέχνης στη μάθηση» του Αλέξη Κόκκου (κριτική) – Παιδεία και αισθητική εμπειρία

«Η δύναμη της Τέχνης στη μάθηση» του Αλέξη Κόκκου (κριτική) – Παιδεία και αισθητική εμπειρία

Για τη μελέτη του Αλέξη Κόκκου «Η δύναμη της τέχνης στη μάθηση – Διδακτική μεθοδολογία για την εκπαίδευση ενηλίκων και το σχολείο» (εκδ. Επιστημονική ένωση εκπαίδευσης ενηλίκων). 

Γράφει η Αντιγόνη Βλαβιανού 

Επιλ...

«Κριτική δημόσια ανθρωπολογία και σπουδές φύλου», των Ειρήνης Αβραμοπούλου και Ελένης Παπαγαρουφάλη (επιστ. επιμέλεια)

«Κριτική δημόσια ανθρωπολογία και σπουδές φύλου», των Ειρήνης Αβραμοπούλου και Ελένης Παπαγαρουφάλη (επιστ. επιμέλεια)

Σκέψεις με αφορμή τον συλλογικό τόμο «Κριτική δημόσια ανθρωπολογία και σπουδές φύλου» (επιστημονική επιμέλεια: Ειρήνη Αβραμοπούλου, Ελένη Παπαγαρουφάλη, εκδ. Τόπος)

Γράφει η Αλίκη Θεοδοσίου

Ο συλλογικός τόμος  ...

«Το γκρίζο κύμα» του Πέτρου Παπακωνσταντίνου (κριτική) – Η νέα ακροδεξιά και οι συνεργοί της

«Το γκρίζο κύμα» του Πέτρου Παπακωνσταντίνου (κριτική) – Η νέα ακροδεξιά και οι συνεργοί της

Για το βιβλίο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου «Το γκρίζο κύμα. Η νέα ακροδεξιά και οι συνεργοί της» (εκδ. Τόπος). Στην κεντρική εικόνα, διαδήλωση ακροδεξιών στην Αυστρία. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τελικά, παρά τις περί το...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Πολίνα Μπαρσκόβα: «Σε στιγμές πίεσης, οι άνθρωποι αντιδρούμε κάνοντας τέχνη»

Πολίνα Μπαρσκόβα: «Σε στιγμές πίεσης, οι άνθρωποι αντιδρούμε κάνοντας τέχνη»

Η Πολίνα Μπαρσκόβα (Polina Barskova), Ρωσίδα συγγραφέας και ποιήτρια, μιλά με αφορμή την κυκλοφορία της συλλογής αφηγημάτων της «Ζωντανές εικόνες» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου, εκδ. Βακχικόν).

Στη Βίκυ Πορφυρίδου

Το βιβλίο σας ...

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

Για το μυθιστόρημα του Κόρμακ ΜακΚάρθι (Cormac McCarthy) «Stella Maris» (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «God's Crooked Lines» του Oriol Paulo.

Γράφει ο Γιάννης Χατζηκρυστάλλης

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Ζαν Νταρό [Jean Darot] «Ο σπορέας» (μτφρ. Ελένη Γ. Γύζη), το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Στίξις.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν γνωρίζαμε τίποτα. Δεν γνωρίζαμε αν οι εξόριστοι...

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα της Λίλας Κονομάρα «Μια τρίχα που γίνεται άλογο», η οποία κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κι όμως κάποτε ήμασταν εμείς, ψιθυρίζει κι αμέσως σκέψεις κα...

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε [Hermann Hesse] «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης), το οποίο κυκλοφορεί στις 7 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην πραγματικό...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι γνωρίζουμε για τον ανθρώπινο εγκέφαλο; Τι γνωρίζουμε για την κλιματική κρίση στην Ελλάδα; Πώς καταπολεμούμε το ψυχικό τραύμα; Έξι βιβλία που προσφέρουν γνώσεις, αλλά και ελπίδα.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ