hellene

Του Πάρι Κωνσταντινίδη 

...δεν είναι ένα, ούτε αιώνιο. Ούτε καν απλώς των Ελλήνων! Ωστόσο, επί τη βάση τέτοιων κλισέ «αναλύονται» πολλές φορές διάφορα προβλήματα στη χώρα μας, οι αιτίες των οποίων ανάγονται με περισσή ευκολία σε «εθνικά χαρακτηριστικά».

 



 

politikes_dynameisΤέτοιες φολκλορικές ερμηνείες συσκοτίζουν τις πραγματικές αιτίες των προβλημάτων, παρατηρούσε ο κοινωνιολόγος της πολιτικής, Ζαν Μεϋνώ, στην κλασική μελέτη του: «Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα» (επανέκδ. Σαββάλας, 2004 [1965]). Ο Μεϋνώ είχε προβλέψει, ήδη το 1965, ότι η είσοδος της Ελλάδας στην τότε Κοινή Αγορά (πρόδρομο της Ευρωπαϊκής Ένωσης), θα οδηγούσε σε αποβιομηχάνιση, εάν δεν λαμβάνονταν συγκεκριμένα μέτρα. Παράλληλα είχε προβλέψει ότι εντός της Κοινής Αγοράς η γερμανική ηγεμονία θα αντικαθιστούσε την αμερικάνικη, ενώ για την οικονομική καχεξία της μεταπολεμικής Ελλάδας, απέδιδε ευθύνες, μεταξύ άλλων, στον υπέρογκο εξωτερικό δανεισμό, που δημιουργούσε εξαρτήσεις και καταδίκαζε την οικονομική ανάπτυξη. Επεσήμαινε επίσης, ότι στην ελληνική πολιτική σκηνή, δεν κυριαρχούσαν τόσο οι ιδεολογίες, όσο ένα σύστημα πατρωνίας.

Στο τελευταίο αυτό ζήτημα έρχονται μια σειρά από νεώτερες μελέτες να ανανεώσουν την οπτική μας. Ωστόσο, πριν γίνει λόγος για μία από αυτές, ας θυμηθούμε πόσο εύκολα αναγόνταν –και πάλι– σε «εθνικά χαρακτηριστικά» ό,τι εθεωρείτο επιτυχημένο. Για παράδειγμα, ο κριτικός θεάτρου Κώστας Γεωργουσόπουλος έγραφε στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» στις 24 Οκτωβρίου 1997: «Οι Έλληνες ηθοποιοί είναι από τους καλύτερους της Ευρώπης, χωρίς να έχουν ούτε την εκπαίδευση ούτε την παράδοση των Ευρωπαίων συναδέλφων τους. Όμως η πλούσια φαντασία του λαού μας, η φλογερή μας ιδιοσυγκρασία, το φιλότιμο, το ένστικτο της αυτοσυντήρησης [...] κατέστησαν τους Έλληνες ηθοποιούς ικανούς...».  

kyla_aimaΩστόσο αυτές οι αντιλήψεις δεν περιορίζονταν μόνο στον δημόσιο λόγο ενός επιφανούς κριτικού θεάτρου, αλλά  ενσωματώνονταν στα προσωπικά βιώματα των ηθοποιών, όπως δείχνει η εθνογραφική έρευνα της Βασιλικής Λαλιώτη. Στο «…γιατί κυλά στο αίμα μας. Από το αρχαίο δράμα στο φλαμένκο: Επιστρέφοντας την ανθρωπολογία στο πεδίο της εμπειρίας» (Κριτική,  2010), γίνεται μια αξιοπρόσεκτη σύνδεση δύο εθνογραφιών. Η Μαρία Παπαπαύλου δείχνει πώς αντιλαμβάνονται οι Τσιγγάνοι της Jerez της Ανδαλουσίας τον εαυτό τους ως τον μόνο γνήσιο φορέα της παράδοσης του φλαμένκο, ενώ η Λαλιώτη δείχνει πώς βιώνουν μια παράσταση στην Επίδαυρο οι ηθοποιοί του Εθνικού Θεάτρου. 

 Οι ηθοποιοί με τους οποίους συνομίλησε η ανθρωπολόγος θεωρούσαν ότι δεν έπρεπε να έχουν ιδιαίτερο θεωρητικό υπόβαθρο για να μην χάσουν την «αθωώτητα» και τον «αυθορμητισμό» τους, ενώ πίστευαν ότι η «ιδιότητα» του Έλληνα τους καθιστούσε αυτομάτως τους πλέον κατάλληλους για να αποδόσουν «σωστά» το Αρχαίο Δράμα. Οι δύο ανθρωπολόγοι επιλέγουν συνειδητά να μην ερμηνεύσουν τα παραπάνω ως αντανακλάσεις των κυρίαρχων ιδεολογικών κατασκευών στο πλαίσιο της συγκρότησης εθνικών ταυτοτήτων, αλλά να επικεντρωθούν στον τρόπο που οι δρώντες βιώνουν και ερμηνεύουν τις εν λόγω επιτελέσεις, κάνοντας λόγο για Ανθρωπολογία της Εμπειρίας. Καταλήγουν στο συμπέρασμα, ότι –αν και στην περίπτωση του Εθνικού Θεάτρου επρόκειτο για ανθρώπους μέσης και ανώτερης μόρφωσης– και στις δύο εθνογραφίες οι δρώντες «βιώνουν τον κόσμο με έναν τρόπο ο οποίος έρχεται σε αντίφαση με τη Δυτική επιστημονική λογική». 

Αν και πρόκειται για μία πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση, τίθεται το ερώτημα κατά πόσο μπορούν να ερμηνευτούν όλα αυτά αποκλειστικά ως μία, τρόπον τινά, tabula rasa εμπειρία, όταν οι όροι βίωσής των βασίζονται και συνδιαμορφώνονται από ιδεολογικές κατασκευές περί Έθνους ως οργανικής ενότητας, οι οποίες επίσης δεν υπακούν στους κανόνες της Δυτικής επιστημονικής λογικής, παρότι είναι και αυτές προϊόντα της Δυτικής σκέψης; Είναι εντυπωσιακό πώς άνθρωποι που μετέχουν της Δυτικής επιστημονικής λογικής, όπως π.χ. ο κριτικός θεάτρου Γεωργουσόπουλος, έρχονται ταυτόχρονα σε αντίθεση με αυτήν, μια αντίφαση που δείχνει πόσο ενδιαφέροντα μονοπάτια καλείται ακόμα να λάβει υπόψη της και να διερευνήσει η Ανθρωπολογία της Εμπειρίας.

polemos_xwris_telos
Το Έθνος, ωστόσο, δεν αποτελεί απλώς «ερμηνευτικό» εργαλείο ή βιωμένη εμπειρία, αλλά κατέχει και κεντρική θέση στον πολιτικό λόγο. Όπως δείχνει η ιστορικός Ελένη Πασχαλούδη στο «Ένας πόλεμος χωρίς τέλος: Η δεκαετία του 1940 στον πολιτικό λόγο, 1950-1967» (Επίκεντρο, 2010) και οι τρεις βασικές πολιτικές παρατάξεις της μετεμφυλιακής Ελλάδας, η Δεξία, το Κέντρο και η Αριστερά, εργαλειοποίησαν την ιστορία της δεκαετίας του 1940 μέσω των προσκείμενων σε αυτές εφημερίδων. Η Ιστορία επανερχόταν στον Τύπο, όχι για να κατανοηθεί και να ερμηνευτεί, αλλά για να συσπειρώσει τις παρατάξεις ή να πλήξει τον αντίπαλο βάσει του παρελθόντος. Μάλιστα, όσο πιο κοντά σε κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις βρισκόμασταν, τόσο πιο έντονο γινόταν το «ενδιαφέρον» του Τύπου για την Ιστορία. Η Δεξιά επικεντρωνόταν στην εθνικοφροσύνη, ισχυριζόμενη ότι διέσωσε τη χώρα από τον κομμουνισμό, ενώ η Αριστερά αναφερόταν στην Εθνική Αντίσταση και το ΕΑΜ. Το Κέντρο προβαλόταν ως η μετριοπαθής δύναμη που διασφάλιζε τη δημοκρατία κρατώντας αποστάσεις από τις ακρότητες του εμφυλίου. Αν και κάθε πλευρά τόνιζε διαφορετικά τα ιστορικά γεγονότα, κοινό σημείο όλων των αφηγήσεων ήταν το ελληνικό έθνος, το οποίο η κάθε πλευρά διατείνοταν ότι το είχε διασώσει στο τότε πρόσφατο παρελθόν.

Κατά τα μετεμφυλιακά χρόνια δεν εργαλειοποιήθηκε μόνο η ιστορία της χώρας μας, αλλά τέθηκαν και οι βάσεις της σημερινής μορφής των μεγάλων αστικών κέντρων, ένα χαρακτηριστικό των οποίων είναι η αυθαίρετη δόμηση. Ο ανθρωπολόγος Λεωνίδας Οικονόμου στο: «Η κοινωνική παραγωγή του αστικού χώρου στη μεταπολεμική Αθήνα: Η περίπτωση της Βούλας» (Πατάκης, 2012) όχι μόνο ξεπερνά τις φολκλορικές ερμηνείες, αλλά εγκαταλείπει και την περιγραφή του ελληνικού πολιτικού συστήματος ως συστήματος πατρωνίας, την οποία θεωρεί ανεπαρκή. Ο Οικονόμου βασίζεται κυρίως στις προσεγγίσεις της Ανθρωπολογίας του Κράτους και της Ανθρωπολογίας του Δικαίου για να κατανοήσει τον τρόπο οικοπεδοποίησης των ελληνικών πόλεων επί τη βάσει του παραδείγματος της Βούλας.

koinwniki_paragwgi_astikouΣε αυτό το πλαίσιο, το ελληνικό κράτος δεν γίνεται αντιληπτό ως μια μεσογειακή παρέκκλιση ενός ιδεοτυπικού Δυτικού κράτους. Αντιθέτως, θεωρείται ότι τόσο στον προηγμένο, όσο και στον αναπτυσσόμενο κόσμο: «η κανονική λειτουργία της κρατικής εξουσίας διεξάγεται στο όριο ανάμεσα στον κανόνα και την εξαίρεσή του, ανάμεσα στην τήρηση της νομιμότητας και την παρανομία». Αντιστοίχως, στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, το κράτος ενθάρρυνε επιλεκτικά, συγκεκριμένες –αν και ολοένα διευρυνόμενες– ομάδες του πληθυσμού στην πρακτική της αυθαίρετης δόμησης, την οποία κατόπιν νομιμοποιούσε, εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο την πολιτική νομιμοφροσύνη των εν λόγω ομάδων. Αν και ο τρόπος διαμόρφωσης της Αθήνας διαφέρει σημαντικά από τα ευρωπαϊκό σύνηθες παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με την περίπτωση του Λος Άντζελες στην Αμερική, καθώς κι εκεί συνυπήρξαν η υψηλή κοινωνική αξία της ιδιόκτητης κατοικίας με την ασχεδίαστη οικιστική ανάπτυξη χωρίς ουσιαστικό κρατικό έλεγχο.

Το «αιώνιο» πρόβλημα των Ελλήνων δεν είναι τελικά και τόσο φολκλορικό ή ανάδελφο, όσο κι αν επιλέγουμε πολλές φορές να ομφαλοσκοπούμε. Οι έρευνες των τελευταίων χρόνων έχουν καταφέρει να ανανεώσουν την οπτική και το θεωρητικό τους υπόβαθρο καταρρίποντας τα κυρίαρχα στερεότυπα, ωστόσο δεν αρκεί αυτό. Μένει να ενημερωθεί κι ο δημόσιος διάλογος από τα συμπεράσματά τους.

 

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ταξίδι στο κράτος: Κυριαρχία, δίκαιο, δικαιώματα» του Δημήτρη Χριστόπουλου (κριτική)

«Ταξίδι στο κράτος: Κυριαρχία, δίκαιο, δικαιώματα» του Δημήτρη Χριστόπουλου (κριτική)

Για το βιβλίο του Δημήτρη Χριστόπουλου «Ταξίδι στο κράτος: Κυριαρχία, δίκαιο, δικαιώματα» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: © Πάρις Ταβιτιάν

Γράφει η Μαρία Πουρνάρη

Το νέο βιβλίο του ...

«Keynes: Κεϊνσιανισμός και Σοσιαλδημοκρατία» του Γιώργου Αργείτη (κριτική)

«Keynes: Κεϊνσιανισμός και Σοσιαλδημοκρατία» του Γιώργου Αργείτη (κριτική)

Για το βιβλίο του Γιώργου Αργείτη «Keynes: Κεϊνσιανισμός και Σοσιαλδημοκρατία» (εκδ. Παπαζήση). Στην κεντρική εικόνα, ο Τζων Μέυναρντ Κέυνς.

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης

Το βιβλίο του Γιώργου Αργείτη, «Keynes: Κεϊ...

«Το χρονικό μιας εκούσιας απαγωγής» της Μαρίας Πλαστήρα-Βαλκάνου (κριτική) – Μια ιστορία αγάπης που έγραψε ιστορία

«Το χρονικό μιας εκούσιας απαγωγής» της Μαρίας Πλαστήρα-Βαλκάνου (κριτική) – Μια ιστορία αγάπης που έγραψε ιστορία

Για το βιβλίο της Μαρίας Πλαστήρα-Βαλκάνου [επιμέλεια - εισαγωγή - σχόλια] «Το χρονικό μιας εκούσιας απαγωγής» (εκδ. University Studio Press). Μια ιστορία αγάπης «γνωστή, κι από πολλές πλευρές, μοναδική». 

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

Με αφορμή τη συμπλήρωση 140 χρόνων από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη, θα διεξαχθεί το Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» στις 10 και 11 Ιουνίου, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος.

Επιμέλεια: ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ