«Η ζωή μας κύκλους κάνει»

Όσο και εάν επιδιώκουμε σε κάθε φάση της ζωής μας να νιώθουμε πρωτόγνωρα και εκστατικά τόσο πλανώμαστε πλάνην οικτράν, μας σιγοψυθιρίζει ο Ματθαίος Γιωσαφάτ κάτω από τις γραμμές του βιβλίου του. Ένα από τα μεγάλα μαθήματα όσων ασχολούνται με τα ζητήματα της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης είναι η συνειδητοποίηση ότι το ανθρώπινο ον είναι σε μεγάλο βαθμό «έρμαιο» των συνθηκών του πρώτου χρόνου της ζωής του και των επόμενων πέντε. Μέχρι δηλαδή τα έξι πρώτα χρόνια της παιδικής ύπαρξης ορίζονται η προσωπικότητα, τα βασικά χαρακτηριστικά, οι νευρώσεις που θα ταλανίσουν αργότερα τον εαυτό ως ενήλικο, οι καθηλώσεις, οι προδιαθέσεις, η αυτοπεποίθηση, όλα όσα χαρακτηρίζουν τελικά τη ζωή ενός ανθρώπου που ανακαλύπτει για πρώτη φορά τον εαυτό του περίπου γύρω στην εφηβεία. Ιδίως ο πρώτος χρόνος της ζωής ενός παιδιού είναι τόσο καθοριστικός, όπως τονίζει ο κ. Γιωσαφάτ στο βιβλίο του, οπότε σ’ αυτή την περίοδο καλούνται οι μητέρες αλλά και η κοινωνία να σταθούν αρωγοί και φύλακες στο δύσκολο και καθοριστικό έργο της ανάπτυξης. Διότι τυχόν προβλήματα που ανακύπτουν σε εκείνη την πρώτη περίοδο πολύ δύσκολα θεραπεύονται ψυχοθεραπευτικά λόγω της απουσίας της μνήμης και της γλώσσας του βρέφους. 

Νέος έρωτας ή αναβίωση απωθημένης μνήμης; 

Οι σχέσεις αναμφισβήτητα απασχολούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής ενός ενηλίκου. Πώς ερωτεύεται ένας άνθρωπος, τι επιλογές κάνει, πόσο διαρκούν οι σχέσεις του, πόσο ευτυχισμένος δύναται να νιώσει, πόσο ώριμος είναι στην επιλογή συζύγου, τι δυνατότητες έχει να πετύχει ο γάμος του, όλα αυτά είναι ερωτήματα που δεν απασχολούν μόνο περιοδικά λαϊκής κατανάλωσης αλλά συλλήβδην τις ανθρώπινες ψυχές. Άλλοτε εμμονικά, άλλοτε με μεγαλύτερη ωριμότητα, ο έρωτας αποτελεί το μεγαλύτερο «ναρκωτικό» αποφυγής της πραγματικότητας. Ο Ματθαίος Γιωσαφάτ έχοντας τεράστια επαγγελματική εμπειρία αφού έχει εργαστεί στην Ελλάδα και τη Μεγάλη Βρετανία με άτομα, ζευγάρια και οικογένειες για τέσσερις δεκαετίες σηκώνει το πέπλο μυστηρίου που καλύπτει το «αντικείμενο» του έρωτα και ταξιδεύει τους αναγνώστες του πάλι στη βρεφική και πρώτη παιδική ηλικία, εκεί όπου συντελούνταν η πρώτη πράξη της ερωτικής διεκδίκησης. Οι γονείς είναι για όλους τους ανθρώπους το πρώτο ερωτικό αντικείμενο. Πάνω τους σκιαγραφούμε την πρώτη μας επιθυμία. Και έτσι αναδύονται τα ερωτήματα που θα μας απασχολούν κάθε φορά που ερωτευόμαστε κάποιον που... κάτι μας θυμίζει. Τι σχέση αναπτύσσουμε μαζί τους, τι σχέση συντηρούν εκείνοι ως ενήλικες; Πόσο μας βοηθούν να απεμπλακούμε από τη δική τους γοητεία, πόσο ναρκισσιστικοί είναι οι ίδιοι ως προσωπικότητες; Με άλλα λόγια, αυτοί με τη συνειδητή και ασυνείδητη συμπεριφορά τους καθορίζουν τη σχέση των παιδιών τους με την περιπέτεια του έρωτα, η οποία μπορεί για άλλους να θυμίζει σαπουνόπερα ενώ για άλλους αποδεικνύεται ένα από τα πιο τρομακτικά θρίλερ. Άλλωστε, ποιος δεν έχει δει κάτι από τον εαυτό του στους μπεργκμανικούς διαλόγους στις «Σκηνές από έναν γάμο»; 

Κοινωνία, η συγκέντρωση ψυχών 

Όποιος έχει παρακολουθήσει μαθήματα ή διαλέξεις του κ. Γιωσαφάτ δεν εκτιμά μόνο το βάθος και την επάρκεια των επιστημονικών του γνώσεων. Αντιλαμβάνεται ότι πέρα από θεραπευτής είναι και ένας κοινωνικά και πολιτικά βαθιά ευαισθητοποιημένος άνθρωπος που πιστεύει ότι η ψυχανάλυση δεν είναι ένα προνόμιο των λίγων, αντιθέτως οι διάφορες ψυχοθεραπευτικές εναλλακτικές της είναι μαζικό ζητούμενο των ημερών μας. Δεν είναι τυχαίο ότι ζούμε στην εποχή της κατάρρευσης των παραδοσιακών τρόπων ανάγνωσης του κόσμου. Όσοι οικονομολόγοι μετρούσαν μόνον αριθμούς έχουν αποτύχει παταγωδώς. Όσοι πολιτικοί έβλεπαν μόνον ψήφους αυτοακυρώθηκαν αφήνοντας τη βαριά σκιά τους. Όσοι δημοσιογράφοι μεταλλάχθηκαν σε φερέφωνα των συμφερόντων απαξιώθηκαν από το κοινό. Η κοινωνία, ιδίως η ελληνική, σήμερα την εποχή της ηθικής και οικονομικής πτώχευσης ενδέχεται να διαθέτει πιο σύνθετα αντανακλαστικά και να αντιδρά με τρόπους που πολλές φορές η λογική δεν στηρίζει την επιχειρηματολογία των πράξεων. Γιατί κάποιοι αντιδρούν σαν πληγωμένα παιδιά συνεχώς και αενάως; Γιατί οι Έλληνες απομύζησαν το Δημόσιο για παραπάνω από πενήντα χρόνια; Γιατί είμαστε μια χώρα των άκρων, ανάμεσα στον ξεπεσμένο ταφτά του παλαιοβασιλικού παρελθόντος και τον αναρχοκομμουνιστικό τσαμπουκά που δεν γνωρίζει πλαίσια και θεσμούς; Γιατί έχουμε εκπαιδευτεί από την τυφλή ανυπακοή στο κάθε λογής προσκύνημα;

Η ψυχανάλυση, ως ανάλυση της εξέλιξης του ανθρώπου και των νευρώσεών του, όπως και η φιλοσοφία από άλλο πρίσμα, η ιστορία, ακόμα και η ποίηση και η λογοτεχνία ίσως δίνουν πιο σύνθετα εργαλεία για μια πιο βαθιά ανθρωπολογική ερμηνεία της σημερινής μας κατάντιας. Και αυτό αποτελεί με έναν τρόπο πρόταση της ανθρώπινης αυτοσυνειδησίας. Ο Ματθαίος Γιωσαφάτ ως ένας ψυχαναλυτής, διανοοούμενος, ο οποίος με την εμπειρία της ζωής του κατόρθωσε να δει κατάματα τον ανθρώπινο πόνο και να τον θεραπεύσει, προτείνει στο μικρό του εγχειρίδιο και σε όσους είχαν την τιμή να τον ακούσουν στις διαλέξεις του εναλλακτικές μορφές ανάγνωσης της ελληνικής κοινωνίας. Εναλλακτικές μορφές που ενώ δυστυχώς απέχουν από τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τα υπουργικά συμβούλια και τους διεθνείς οργανισμούς, αποτελούν μοναδική ελπίδα ανάκαμψης. Μιας ανάκαμψης που δεν σχετίζεται με την αποπληρωμή των εθνικών χρεών στεγνά και αποστειρωμένα αλλά με την ουσιαστική επαναδιαπραγμάτευση του χρέους μας απέναντι στις δυνατότητες της ύπαρξής μας. 

* Η Μαριαλένα Σπυροπούλου είναι ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια και αρθρογράφος.

Ματθαίος Γιωσαφάτ
Μεγαλώνοντας μέσα στην ελληνική οικογένεια
Η ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του παιδιού και ο ρόλος των γονιών - μια ψυχαναλυτική προσέγγιση
Εκδόσεις Αρμός, σελ. 174