Ο συγγραφέας καταθέτει μια πρωτότυπη έρευνα, στην οποία εξετάζει το μπλουζ και τους δημιουργούς του, εστιάζοντας στις συνθήκες και στις περιοχές όπου γεννήθηκε το εν λόγω μουσικό ρεύμα. Κάθε είδος τέχνης εξεικονίζει στοιχεία της καθημερινότητας των ανθρώπων μιας συγκεκριμένης εποχής, ανησυχίες και προβλήματα που αυτοί αντιμετωπίζουν, και εξωτερικεύει ό,τι δεν μπορούν να εκφράσουν με άλλον τρόπο. Τα μπλουζ ξεκίνησαν στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα, από τους μαύρους σκλάβους-εργάτες της γης στον αμερικανικό Νότο και μιλούσαν για τις ακραίες συνθήκες φτώχειας, ρατσισμού και βίας. Είναι με έναν τρόπο η δημώδης μουσική των νέγρων, η οποία φέρει και στοιχεία αφρικανικής προέλευσης, που με τα χρόνια δημιούργησαν αυτό που ονομάζουμε σήμερα «αμερικανικά μπλουζ του Νότου».

«Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι τα νέγρικα μπλουζ ξεκίνησαν από την κραυγή ενός εργάτη μέσα στις βαμβακοφυτείες που γέμιζε τον ουρανό με ανάλογα συναισθήματα και από την αντίστοιχη απάντηση του άλλου. Η κλήση και η απάντηση εξελίχθηκαν σε φράσεις και ολιγόλογα τραγούδια εργασίας που ωρίμασαν σταδιακά προς την κατεύθυνση των μπλουζ».

Εδώ δεν θα μπορούσαμε να αναφερθούμε αναλυτικά σε όλους όσοι ασχολήθηκαν με τα μπλουζ, σταχυολογούμε όμως ονόματα όπως: ο Robert Wilkins (1896-1987), ο Blind Lemon Jefferson (1893-1929), ο Charley Patton (1891-1934), ο Skip James (1902-1969). ο B.B. King (1925-2015) και ο W.C. Handy (1873-1958). Όλοι αυτοί είναι μόνο μερικοί από τους πρωτεργάτες και πιο σημαντικούς εκπροσώπους της μουσικής αυτής. Παρά το γεγονός ότι ο αριθμός των γυναικών που ασχολήθηκαν με τα μπλουζ είναι σαφώς μικρότερος από αυτόν των ανδρών, αξίζει να αναφέρουμε και κάποια γυναικεία ονόματα που έμειναν στην ιστορία, όπως αυτό της Georgia White (1903-1980), της Memphis Minnie (1897-1973) ή της Ma Rainey (1886-1939).

Τα μπλουζ ξεκίνησαν στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα, από τους μαύρους σκλάβους-εργάτες της γης στον αμερικανικό Νότο και μιλούσαν για τις ακραίες συνθήκες φτώχειας, ρατσισμού και βίας. Είναι με έναν τρόπο η δημώδης μουσική των νέγρων, η οποία φέρει και στοιχεία αφρικανικής προέλευσης, που με τα χρόνια δημιούργησαν αυτό που ονομάζουμε σήμερα «αμερικανικά μπλουζ του Νότου».

Κάθε γεγονός που σημάδευε τη ζωή των ανθρώπων στις νότιες πολιτείες της Αμερικής, όπως η μεγάλη πλημμύρα του Μισισιπή το 1927, η μεγάλη ξηρασία του 1930, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο πόλεμος της Κορέας ή ο πόλεμος του Βιετνάμ, πυροδοτούσε τη δημιουργία νέων τραγουδιών μπλουζ. Μέσα από τα τραγούδια αυτά, οι φτωχοί και περιθωριοποιημένοι νέγροι εξέφραζαν τον πόνο και την απελπισία τους, κατήγγελλαν την εκμετάλλευση που βίωναν, εκδήλωναν τις επιθυμίες και τα όνειρά τους, διεκδικούσαν ένα καλύτερο αύριο. Και βέβαια ψυχαγωγούσαν τους εαυτούς τους και τους γύρω τους.

Έχουμε, λοιπόν, τραγούδια που αναφέρονται στη φτώχεια, την πείνα και την ανεργία, ως επακόλουθα κάθε μεγάλου καταστροφικού γεγονότος, τραγούδια που μιλούν για την αγάπη και την εγκατάλειψη, για την κακοποίηση και τον ρατσισμό, για την εκμετάλλευση και τον διαχωρισμό των ανθρώπων με βάση το χρώμα του δέρματός τους, για τη διάθεση φυγής, για τη χαμηλή κοινωνική θέση των μαύρων γυναικών, για τη ζωή στη φυλακή, για τις αρρώστιες και τον θάνατο. Το τραγούδι των νέγρων «διατηρεί την ερημιά και την εγκατάλειψη μιας λυπημένης γενιάς που είχε βιώσει το ζυγό της δουλείας κι αφήνει μια κάποια χαραμάδα αντίστασης, αγώνα κι αισιοδοξίας για το μέλλον». Ήταν η κραυγή της απελπισίας τους, το κλάμα κι ο στεναγμός τους. Μια κραυγή που έκλεινε μέσα της τη βαθιά αγάπη τους για τη μουσική και την ανάγκη τους να μιλήσουν μέσα από αυτήν.

Ο Γιώργος Σχορετσανίτης είναι γιατρός με ειδικότητα στη Χειρουργική. Έχει εργαστεί σε πολλά νοσοκομεία της Ελλάδας και του εξωτερικού. Πλέον είναι διευθυντής Χειρουργικής στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ηρακλείου. Παράλληλα ασχολείται με την ιστορία της ιατρικής, την κοινωνική ιστορία, τον πολιτισμό και τη λαογραφία άλλων λαών και ταξιδεύει πολύ. Έχει γράψει πολλά βιβλία που αναφέρονται στους παραπάνω τομείς. Παράλληλα αρθρογραφεί για βιβλία σύγχρονης ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας.

Η ενασχόληση και η βαθιά γνώση των μαύρων μουσικών με τα μπλουζ πολλές φορές στάθηκαν καθοριστικός παράγοντας στη σχέση τους με τους λευκούς, οι οποίοι σταδιακά αναγνώριζαν το ταλέντο τους και τους παραχωρούσαν κάποια προνόμια. Οι περισσότεροι, βέβαια ήταν αυτοδίδακτοι μουσικοί και τα χρήματα που κέρδιζαν ήταν μηδαμινά. Τραγουδούσαν στις γωνίες των δρόμων, σε σπίτια τα βράδια στις μαύρες συνοικίες, σε μικρά μαγαζιά ή σε ιατρικά σόου: παραστάσεις σε πρόχειρα στημένες σκηνές, όπου παίζανε τα μπλουζ και στον ίδιο χώρο πουλούσαν φαρμακευτικά σκευάσματα με θαυματουργά, υποτίθεται, αποτελέσματα. Οι δισκογραφικές εταιρείες, αποκλειστικά μαύρων για πολλά χρόνια, ήξεραν την αξία αυτών των δημιουργών και ηχογράφησαν αρκετά από τα τραγούδια τους, με αποτέλεσμα να μπορούμε να τα απολαμβάνουμε μέχρι σήμερα.

Στο βιβλίο περιλαμβάνονται άρθρα του συγγραφέα για τα νέγρικα μπλουζ, τα οποία είχαν δημοσιευτεί σε περιοδικά και εφημερίδες. Αναλύουν το πώς επηρέασαν τα μουσικά ρεύματα των επόμενων δεκαετιών, καθώς και το πώς συνέτειναν στην αναγνώριση, από πλευράς των λευκών, της αξίας των μαύρων μουσικών. Παρόλα αυτά η θέση τον μαύρων μουσικών σε μια ορχήστρα λευκών, άργησε πολλά χρόνια μέχρι να θεωρηθεί ισότιμη.

Ήταν η κραυγή της απελπισίας τους, το κλάμα κι ο στεναγμός τους. Μια κραυγή που έκλεινε μέσα της τη βαθιά αγάπη τους για τη μουσική και την ανάγκη τους να μιλήσουν μέσα από αυτήν.

Στα άρθρα του τόμου γίνεται μια ενδιαφέρουσα και εκτενής αναφορά στους εκπροσώπους των μπλουζ ανά περιοχή, στη βιογραφία, στο έργο τους και στη σύνδεσή τους με το αλκοόλ, τα ναρκωτικά και τη φυματίωση. Επίσης, παρατίθενται και οι στίχοι κάποιων σημαντικών τραγουδιών τους. Κι όλα αυτά βέβαια συνοδεύονται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Κλείνοντας, να σημειώσουμε ότι αν η επιμέλεια των κειμένων του βιβλίου είχε γίνει με την ίδια προσοχή και φροντίδα που ο συγγραφέας μάζεψε και οργάνωσε το υλικό του, ίσως να μιλούσαμε για ένα άλλο βιβλίο, το οποίο θα έλαμπε από το μέγεθος της προσπάθειας του συγγραφέα και το θέμα του καθ' αυτό.

* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι εκπαιδευτικός. 

Τα νέγρικα μπλουζ
και οι ιατρικές τους αναφορές
Γιώργος Σχορετσανίτης
Οδός Πανός 2020
Σελ. 410, τιμή εκδότη €16,00 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΝΙΚ. ΣΧΟΡΕΤΣΑΝΙΤΗ