Αντιμέτωποι με μια κρίσιμη επόμενη φάση της πανδημίας, οι Έλληνες είμαστε πιο σοφοί και καλύτερα προετοιμασμένοι. Στους πρώτους μήνες της παγκόσμιας κρίσης, μάθαμε από τα λάθη και τις παραλείψεις των μεγάλων χωρών και ταυτόχρονα παραδώσαμε μαθήματα ανθρωπιάς, υπευθυνότητας και συνέπειας. Κάνοντας έναν σύντομο απολογισμό των όσων προηγήθηκαν και βάζοντας σε τάξη μερικά από τα βασικά ερωτήματα που κυριάρχησαν στον δημόσιο λόγο, έχουμε την ευκαιρία να συγκροτήσουμε τη σκέψη μας και να δούμε με ψυχραιμία και σοβαρότητα την εξέλιξη της κατάστασης.

Σε αυτήν ακριβώς την «ανασυγκρότηση» συμβάλλει, μεταξύ των άλλων, το νέο και εξαιρετικά επίκαιρο pocket size βιβλίο του Γιώργου Ν. Πολίτη με τίτλο Το παράδειγμα της Ελλάδας: 16 μαθήματα από την πανδημία (εκδ. Ψυχογιός). Πρόκειται για ένα σπονδυλωτό, ενιαίας κατεύθυνσης δοκίμιο, που πραγματοποιεί αφενός μια επί της ουσίας τοποθέτηση σε σημαντικά πολιτικά, κοινωνικά, ηθικά και ιστορικά ερωτήματα που αναδύθηκαν εξαιτίας της πανδημίας, και αφετέρου διατυπώνει ένα ενδιαφέρον επιχείρημα για τον ρόλο της Ελλάδας στην επόμενη μέρα.

Ηθικά και ιστορικά ερωτήματα που αναδύθηκαν με την πανδημία

Πώς δικαιολογείται ένα φιλελεύθερο κράτος να επιβάλλει, έστω και προσωρινά, μέτρα περιορισμού της ελευθερίας; Είναι η υγεία ύψιστο αγαθό; Μετριέται η αξία της ζωής με οικονομικούς όρους; Καταπατά την ιδιωτικότητα και τα στοιχειώδη πολιτικά δικαιώματα η ψηφιακή παρακολούθηση; Ποια είναι τα διαχρονικά σφάλματα της αριστερής διανόησης που αναδείχθηκαν κατά την πανδημία; Γιατί οι ισχυρές χώρες απέτυχαν στην αποτελεσματική διαχείριση αυτής της κρίσης; Μπορεί η περίπτωση της Ελλάδας να αποτελέσει διεθνές παράδειγμα για το μέλλον; Πώς τα όσα μάθαμε κατά τους πρώτους μήνες του λοιμού, από τους κινδύνους, τις απώλειες, τις δράσεις και τις παραλείψεις, μέχρι τη λειτουργία των παραδοσιακών δεσμών και την εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς, μπορούν να συμβάλλουν στην επιτυχή αντιμετώπιση της πανδημίας στο αμέσως επόμενο δύσκολο διάστημα και να γίνουν η αφορμή για μια νέα πορεία; Αυτά είναι μόνο μερικά από τα ζητήματα που θέτει και στα οποία απαντά ο συγγραφέας σε ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης, καθώς τα 16 κεφάλαια του βιβλίου μπορούν να διαβαστούν αποσπασματικά και τμηματικά.

Πρόκειται για ένα σπονδυλωτό, ενιαίας κατεύθυνσης δοκίμιο, που πραγματοποιεί αφενός μια επί της ουσίας τοποθέτηση σε σημαντικά πολιτικά, κοινωνικά, ηθικά και ιστορικά ερωτήματα που αναδύθηκαν εξαιτίας της πανδημίας, και αφετέρου διατυπώνει ένα ενδιαφέρον επιχείρημα για τον ρόλο της Ελλάδας στην επόμενη μέρα.

Σε δεύτερο όμως επίπεδο, ο αναγνώστης θα διαπιστώσει ότι ο Πολίτης δομεί ένα συμπαγές φιλοσοφικό επιχείρημα. Χωρίς ίχνος ακαδημαϊκής εσωστρέφειας και δύσβατου δοκιμιακού λόγου, ο συγγραφέας γράφει για εκείνα που υπαγορεύει η σπάνια και προφανώς κατ’ ευφημισμόν καλούμενη «κοινή» λογική. Εκκινώντας από τις διαπιστώσεις που συνάγονται από τα μέχρι στιγμής δεδομένα σχετικά με τον τρόπο που αντέδρασε η Ελλάδα στην παγκόσμια υγειονομική κρίση, παραθέτει εύλογους προβληματισμούς και καταλήγει σε μια σειρά από προτάσεις, αιχμή των οποίων αποτελεί ο ρόλος της Ελλάδας στη μετά-Covid-19 ευρωπαϊκή προοπτική.

Στο πρώτο μέρος του δοκιμίου του αναλύει τη συμπεριφορά των Ελλήνων και το πώς η υπεύθυνη στάση τους ανέδειξε την εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς, την ωριμότητα και την ενότητα με την οποία εν τέλει αντιμετωπίζουν τις πραγματικά κρίσιμες καταστάσεις. Ο ομφάλιος λώρος των σχέσεων της ελληνικής οικογένειας, ενώ σε πολλές περιπτώσεις συνιστά βρόχο που εμποδίζει τον απογαλακτισμό και την αυτονόμηση της νέας γενιάς, στην προκειμένη περίπτωση λειτούργησε ως ζώνη ασφαλείας, αποδεικνύοντας έμπρακτα την αγάπη για τους δικούς μας ανθρώπους και τον σεβασμό της ζωής των ηλικιωμένων και των ευπαθών προσώπων. Η καταιγιστική αλλαγή που επέφερε η κρίση στην καθημερινή ζωή, μας δίδαξε με τρόπο ομολογουμένως σκληρό, ότι δεν είμαστε άτρωτοι. Μας αποκάλυψε τι είναι εκείνο που έχει εν τέλει αξία και τι είναι αυτό που χρειαζόμαστε πραγματικά. Μας έκανε να νιώσουμε το βάρος της κοινωνικής απόστασης και να συνειδητοποιήσουμε την κοινωνικότητά μας και την ανάγκη για ουσιαστική επικοινωνία.

Η συγκριτική παρουσίαση των ηθικών επιχειρημάτων που διατυπώθηκαν κατά την πανδημία, καθώς και τα λογικά σφάλματα, η διγλωσσία, τα δυο μέτρα και δυο σταθμά και ο ουτοπικός οπορτουνισμός μιας μερίδας της διεθνούς διανόησης, απασχολούν τον συγγραφέα στο δεύτερο μέρος του βιβλίου.

Παράλληλα, μας έκανε να σκεφτούμε. Διλήμματα και ηθικές επιλογές που στο παρελθόν μας απασχολούσαν ως σενάρια ταινιών και μυθοπλαστικές αφηγήσεις, ξεδιπλώθηκαν αυτή τη φορά μπροστά μας, αναγκάζοντάς μας να πάρουμε θέση. Είναι θεμιτό να αφήσουμε κάποιους να πεθάνουν για να διαφυλάξουμε την ποιότητα της ζωής των περισσοτέρων; Πόσο τελικά αξίζει η ζωή και πώς αντισταθμίζεται το κόστος της οικονομικής καταστροφής; Η συγκριτική παρουσίαση των ηθικών επιχειρημάτων που διατυπώθηκαν κατά την πανδημία, καθώς και τα λογικά σφάλματα, η διγλωσσία, τα δυο μέτρα και δυο σταθμά και ο ουτοπικός οπορτουνισμός μιας μερίδας της διεθνούς διανόησης, απασχολούν τον συγγραφέα στο δεύτερο μέρος του βιβλίου.

Καλλιέργεια της λογικής σε συνδυασμό με βαθιά ριζωμένες αξίες

Στο τρίτο μέρος, ο Πολίτης επιχειρεί να συνθέσει το επιχείρημά του και να καταλήξει στην πρότασή του. Αντιλαμβάνεται τη δυσπιστία ορισμένων συμπολιτών μας απέναντι στις καταστρεπτικές συνέπειες του ιού, ως μια εγγενή τάση των Ελλήνων για αμφισβήτηση. Η αμφισβήτηση αρχικώς είναι απολύτως θεμιτή, καθώς αποτελεί μια βασική προϋπόθεση του φιλοσοφείν. Η λεπτή γραμμή ωστόσο που διαχωρίζει το φιλοσοφείν από την αμπελοφιλοσοφία και τις θεωρίες συνωμοσίας, οριοθετείται από την παρουσία ή την απουσία της λογικής. Της λογικής όχι ως νοητική ικανότητα, αλλά ως γνωστικό πεδίο, ως κάτι που διδάσκεται και μαθαίνεται και που δυστυχώς, το εκπαιδευτικό μας σύστημα έχει εξοβελίσει επί δεκαετίες από την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, προσφέροντας κρίσιμο έδαφος στον ανορθολογισμό. Σε αυτήν ακριβώς την καλλιέργεια της λογικής και του μέτρου, σε συνδυασμό με τις βαθιά ριζωμένες στον πολιτισμό μας αξίες, εστιάζεται το επιχείρημα του συγγραφέα, που σκιαγραφεί με εύγλωττο τρόπο το βασικό περίγραμμα της ελληνικής ταυτότητας. Όχι της νεοελληνικής ταυτότητας, αλλά της ταυτότητας εκείνης που ξεκινά από τον Αριστοτέλη και εμπλουτίζεται από τις φωτεινές πτυχές της βυζαντινής παράδοσης, για να καταλήξει στις μέρες μας βασικό –αν και όχι κυρίαρχο– συστατικό του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.

Ο Γιώργος Ν. Πολίτης γεννήθηκε το 1972 στην Αθήνα. Σπούδασε δημοσιογραφία και φιλοσοφία στην Ελλάδα και τη Βρετανία. Είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από το 1991 συνεργάζεται με ελληνικά και διεθνή περιοδικά, εφημερίδες και τηλεοπτικές εκπομπές.

Κάνοντας μια σκληρή κριτική στη στάση της Γερμανίας, ο Πολίτης αναζητά τι πήγε στραβά στο ευρωπαϊκό όνειρο και διαπιστώνει με απλά λόγια, ότι το μέσον υπερέβη τις ιδρυτικές αρχές, τους καταστατικούς σκοπούς, και τα ιδεώδη της ευρωπαϊκής ένωσης. Ο «οικονομισμός» ως φίλτρο θέασης του κόσμου, τόσο από τους νεοφιλελεύθερους όσο και από τους μαρξιστές, ευτελίζει όχι μόνον τις αξίες αλλά τον ίδιο τον άνθρωπο. Επιπρόσθετα, οι αντικειμενικές αλλαγές στον ευρωπαϊκό τρόπο διαβίωσης εξαιτίας των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, αλλά και η ενοχικότητα που κρύβει η πολιτική ορθότητα της Δύσης, κάνουν την επαναχάραξη της ευρωπαϊκής πορείας σήμερα, πιο επιτακτική από ποτέ.

Ο συγγραφέας γνωρίζει ότι δεν υπάρχουν προφήτες και ότι το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί. Οι επόμενοι μήνες είναι πραγματικά δύσκολοι για ολόκληρο τον πλανήτη και τα επιδημιολογικά δεδομένα ευμετάβλητα. Ανεξάρτητα όμως από την έκβαση της πανδημίας, η μέχρι σήμερα στάση της Ελλάδας συνιστά αδιαμφισβήτητη επιτυχία. Επανατοποθετεί τη χώρα μας στη διεθνή σκηνή, όχι ως πειραματόζωο ή σάκο του μποξ που ήταν τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά ως παράδειγμα. Και αυτό, εκτός από αυτοπεποίθηση μας γεμίζει με αίσθημα ευθύνης: Την ευθύνη να συμβάλλουμε όλοι, ατομικά και συλλογικά, χωρίς απώλειες, στην ολοκλήρωση αυτής της προσπάθειας και στη διαμόρφωση της επόμενης μέρας. Μιας επόμενης μέρας στην οποία η Ελλάδα θα συμμετέχει καθοριστικά στην πρωτοπορία του νέου ευρωπαϊκού σκηνικού.

* Ο ΑΛΚΗΣ ΓΟΥΝΑΡΗΣ είναι διδάκτωρ φιλοσοφίας, επιστημονικός συνεργάτης και ερευνητής στο ΕΚΠΑ -https://alkisgounaris.gr/.

Το παράδειγμα της Ελλάδας
16 μαθήματα από την πανδημία
Γιώργος Ν. Πολίτης
Ψυχογιός 2020
Σελ. 122, τιμή εκδότη €7,70 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ Ν. ΠΟΛΙΤΗ