Καθώς η Ελλάδα φλέγεται

Το μυστήριο, θα έλεγα, με τα βιβλία του Τζανακάρη, και αναφέρoμαι σ' αυτό το τελευταίο και στον μεγάλο αριθμό των σελίδων του, είναι ότι ακόμη και αν σε κουράσουν οι λεπτομέρειές τους που μοιάζουν με κέντημα εποχής, όπου η λεπτοβελονιά έχει τον πρώτο λόγο, δεν μπορείς να μην τα ολοκληρώσεις. Ίσως να αφήσεις μισοδιαβασμένα ορισμένα αποσπάσματα από τις διάφορες εφημερίδες που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας από το ανεξάντλητο αρχείο του αλλά σίγουρα θα συνεχίσεις διαβάζοντας την αφήγηση θεωρώντας τα απλώς ως αποδεικτικά στοιχεία και υλικό που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ακολουθώντας μια πρωτότυπη και σύνθετη μέθοδο με δύο παράλληλα γραψίματα. Γιατί το κάνει αυτό ο συγγραφέας; Μα γιατί κατά βάση είναι δημοσιογράφος. Και ως τέτοιος θέλει να ντοκουμεντάρει τα όσα αναφέρει χρησιμοποιώντας στο γράψιμό του έναν τρόπο μυθιστορηματικό που βοηθά τον αναγνώστη να εμπεδώσει τη μεγάλη ιστορία, δηλαδή τα μεγάλα πολιτικά, στρατιωτικά κ.ά. γεγονότα που σημάδεψαν την εποχή που διαπραγματεύεται «παντρεύοντάς» τα με τη «μικρή» ιστορία της καθημερινότητας των ανθρώπων.

Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας οικοδομεί σιγά σιγά το ψηφιδωτό της πραγματικής ιστορίας παρέχοντας στον αναγνώστη την «άπλα» και την «άνεση» μέσα από ένα πλούσιο και σπάνιο πληροφοριακό υλικό επιτρέποντάς του να εξάγει τα δικά του συμπεράσματα. Ο τρόπος γραφής του συγγραφέα φαίνεται να καθοδηγείται από το «ό,τι δεν έχει γραφτεί, δεν έχει συμβεί» της Βιρτζίνιας Γουλφ αλλά και από τη γνωστή ρήση του Γιώργου Ιωάννου: «Διαβάζω ελληνική ιστορία κλαίοντας. Κανένα λογοτεχνικό κείμενο δεν μπορεί να μου δώσει αυτή τη συγκίνηση».

Πέρα από την επίπονη και πολύχρονη ερευνητική δουλειά που πραγματοποίησε έχει βάλει σ' αυτό το βιβλίο και ένα μεγάλο μέρος της ψυχής του καταφέρνοντας όμως μια θαυμάσια εξισορρόπηση.

Ο αναγνώστης του βιβλίου διαπιστώνει ότι ο Τζανακάρης είναι ένας πραγματικός μαέστρος της γλώσσας και της τεχνικής της συγγραφής, διαπιστώνοντας ταυτόχρονα πως πέρα από την επίπονη και πολύχρονη ερευνητική δουλειά που πραγματοποίησε έχει βάλει σ' αυτό το βιβλίο και ένα μεγάλο μέρος της ψυχής του καταφέρνοντας όμως μια θαυμάσια εξισορρόπηση, αποφεύγοντας να πέσει σε έναν άκρατο συναισθηματισμό, να μην υπονομεύσει δηλαδή την ιστορική σημασία όλων όσων φέρνει στο φως της δημοσιότητας. Έτσι, και παρά το γεγονός ότι ο αναγνώστης μπορεί να νομίζει ότι γνωρίζει τα γεγονότα που καταγράφονται στο βιβλίο, διαβάζοντάς το θα διαπιστώσει πόσα πολλά αγνοεί.

Το βιβλίο ξεκινά με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα και τη μάχη των οχυρών με ιδιαίτερες αναφορές για το πως περίμεναν να δουν την Ελλάδα και τους Έλληνες οι Γερμανοί και πώς τελικά τους είδαν αφού μπήκαν στη χώρα, για να περάσει σε ένα δεύτερο μεγάλο κεφάλαιο που θα μπορούσε να είναι και αυτοτελές σύγγραμα. Πρόκειται για τη δράση του βουλγαρικού στρατού κατοχής στη Μακεδονία και τη Θράκη, τα μαρτύρια όλων εκείνων που παρέμειναν στο χώρο αλλά και την προσπάθεια των κατακτητών να αλώσουν την ελληνική τους συνείδηση. Στο σημείο αυτό ο Τζανακάρης χρησιμοποιεί ατελείωτο, σπάνιο και μοναδικό υλικό από το αρχείο του όπως είναι όλες σχεδόν οι βουλγαρικές ανακοινώσεις αλλά και τα ημερολόγια του Μητροπολίτη Σερρών Κωνσταντίνου και του νομάρχη Κ. Μπόνη που μας δίνουν το «στίγμα» εκείνων των ημερών, με τη συγκλονιστική στη συνέχεια καταγραφή του ολοκαυτώματος των χωριών Άνω και Κάτω Κερδύλια από τους ναζί και το εκπληκτικό ντοκουμέντο μιας πολυσέλιδης επιστολής από τον τότε ενωμοτάρχη Γιάννη Προκοπάκη που ήταν ο πρώτος που έφτασε στον τόπο της εκτέλεσης. Ακόμη και μόνο γι' αυτό αξίζει να διαβαστεί το βιβλίο.

Ο συγγραφέας καταγράφει την ατμόσφαιρα και τον ζόφο των ημερών, παραθέτοντας άπειρες πηγές και τα εκατέρωθεν επιχειρήματα φωτίζοντας, όσο είναι δυνατόν το μεγαλύτερο τραύμα της σύγχρονης Ελλάδας.

Το τρίτο μεγάλο κεφάλαιο, που καλύπτει σχεδόν το άλλο μισό βιβλίο, αναφέρεται στους τελευταίους μήνες της κατοχής στην Ελλάδα (τους οποίους ο συγγραφέας παρακολουθεί μέρα με τη μέρα) και τη μοιραία πορεία προς τα «Δεκεμβριανά» με ενδιαφέρουσες αναφορές στην απελευθέρωση και την «εαμοκρατούμενη» Θεσσαλονίκη, στους δωσίλογους, την καθημερινότητα των ανθρώπων και τη δίψα τους για κανονική ζωή. Οι τελευταίες 220 σελίδες αυτού του κεφαλαίου αποτελούν μια λεπτομερή εξιστόρηση του ματωμένου Δεκέμβρη 1944. Ο συγγραφέας καταγράφει την ατμόσφαιρα και τον ζόφο των ημερών, παραθέτοντας άπειρες πηγές και τα εκατέρωθεν επιχειρήματα φωτίζοντας, όσο είναι δυνατόν το μεγαλύτερο τραύμα της σύγχρονης Ελλάδας που τη σημάδεψε και την καθόρισε για τις επόμενες δεκαετίες ως τη μεταπολίτευση, τραύμα που αν αποφευγόταν, η Ελλάδα σίγουρα θα ήταν μια διαφορετική χώρα.

Το βιβλίο κλείνει με μια σειρά από ενδιαφέρουσες και αποκαλυπτικές για τα γεγονότα εκείνης της εποχής αφηγήσεις των γνωστών λογοτεχνών Ιωάννου και Χριστιανόπουλου, του Θεολόγη Παρλαμπά για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης Μέλκ και Έμπεν Ζεε, του γιατρού των Κερδυλίων Φ. Φυλακτού και της αντάρτισσας γυναίκας του Ευαγγελίας Φωτογράφου - Φυλακτού.

* Στην κεντρική φωτογραφία: «Άγγελοι φρουροί φυλάσσουν τον άγιον τάφον των αγίρως σφαγιασθέντων Ελλήνων εκ των Βουλγάρων». Φωτογραφία και λεζάντα που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ελληνικός Βορράς. Πρόκειται για το πρώτο τρισάγιο που πραγματοποιήθηκε στις 29/10/1945 στο Δοξάτο Δράμας για τα 350 θύματα της βουλγαρικής θηριωδίας. Η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο του Βασίλη Ι. Τζανακάρη.

* Ο ΤΡΑΪΑΝΟΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι δημοσιογράφος.

Η Ελλάδα φλέγεται
Από την είσοδο των Γερμανοβουλγάρων στη ματωμένη Αθήνα των Δεκεμβριανών
Βασίλης Ι. Τζανακάρης
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 736, τιμή εκδότη €25,50

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ Ι. ΤΖΑΝΑΚΑΡΗ