Μια έξοχη και διεξοδική μελέτη σχετικά με τις πολλαπλές διαστάσεις και επιρροές της ανδρικής και της γυναικείας πορνείας στην Αθήνα του 4ου αιώνα π.Χ., μας προσφέρει ο επίκουρος καθηγητής Κλασικών Σπουδών και Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια Έντουαρντ Κοέν.

Πρόκειται για ένα θέμα ελάχιστα γνωστό, επομένως η μελέτη του Κοέν αποτελεί σημαντική προσθήκη στη βιβλιογραφία γύρω από αυτό. Στην εισαγωγή ο συγγραφέας καταπιάνεται με το ζήτημα της ορολογίας, ένα πρόβλημα το οποίο δυσκολεύει την έρευνα σήμερα, αφού οι λέξεις εταίρος/α και πόρνος/η επιδέχονταν ευρύ φάσμα ερμηνειών, αναλόγως των περιστάσεων, και διαφοροποιούνταν, όπως είναι αναμενόμενο, από τη σημερινή τους σημασία.

Από την άλλη υπάρχει και το πρόβλημα των πηγών. Αυτές δεν είναι λίγες, υπάρχει όμως σε αυτές πλήρης έλλειψη στατιστικών, κάτι που δυσκολεύει τη διεξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Επιπροσθέτως, οι αρχαίες κωμωδίες και οι δικανικοί λόγοι, που αποτελούν τις κατεξοχήν πηγές μας για τις όψεις του ερωτικού κόσμου στην αρχαία Ελλάδα, στοχεύουν, αντιστοίχως, στο χιούμορ και την πειθώ, επομένως διαστρεβλώνουν, εν μέρει, την αληθινή εικόνα για το συγκεκριμένο ζήτημα.

Η στάση των ίδιων των Αθηναίων πολιτών δε, δεν ήταν περιφρονητική μόνο για την πορνεία αλλά και για την ίδια την εργασία και το εμπόριο. Έτσι λοιπόν, η σεξουαλική εργασία λόγω συμβολαίου, ως μια άλλη μορφή εργασίας, δεν μπορεί παρά να ήταν ένα ζήτημα κατακριτέο για τους περισσότερους Αθηναίους πολίτες.

Ο Έντουαρντ Κοέν πάντως, καταφέρνει, παρ' όλα αυτά, να εξάγει ορισμένα ασφαλή συμπεράσματα για το εν λόγω ζήτημα, τα οποία μοιράζεται με τους αναγνώστες του. Η πορνεία ασκούταν από δούλους, αλλά και από ελεύθερους πολίτες, αν και η πορνεία με χρηματική αποζημίωση για τους τελευταίους ήταν καταδικαστέα. Η στάση των ίδιων των Αθηναίων πολιτών δε, δεν ήταν περιφρονητική μόνο για την πορνεία αλλά και για την ίδια την εργασία και το εμπόριο. Έτσι λοιπόν, η σεξουαλική εργασία λόγω συμβολαίου, ως μια άλλη μορφή εργασίας, δεν μπορεί παρά να ήταν ένα ζήτημα κατακριτέο για τους περισσότερους Αθηναίους πολίτες. Η πορνεία όμως, τόσο η γυναικεία, όσο και η αντρική, δεν έπαψε ποτέ να είναι απολύτως νόμιμη στην αρχαία Αθήνα, όσο νόμιμη ήταν, από την άλλη, και η προστασία κάθε δούλου, γυναίκας και παιδιού από βάναυση κακοποίηση. Η μαστροπεία, αντιθέτως, παρέμενε πάντοτε καταδικαστέα.

Μέσω των συμπερασμάτων στα οποία καταλήγει ο συγγραφέας, φωτίζονται, αναπόφευκτα, και πτυχές του οικονομικού και του κοινωνικού βίου στην αρχαία Αθήνα, όπως οι εργασιακές δεξιότητες και η εξειδίκευση, η θέση των γυναικών και των δούλων και το δικαίωμα των πρώτων στην ιδιοκτησία, η ανδρική ομοφυλοφιλία και οι ελάχιστες περιπτώσεις στις οποίες η μητριαρχία υπερίσχυε της πατριαρχίας. Ο συγγραφέας παραθέτει συγκεκριμένα παραδείγματα από πηγές της εποχής για να τεκμηριώσει τα λεγόμενά του. Έτσι, μέσα από εξατομικευμένες περιπτώσεις και αφηγήσεις, καταλήγουμε σε γενικότερα συμπεράσματα. Θα συναντήσουμε, επομένως, και τα ονόματα διάσημων εταίρων της αρχαιότητας, όπως της Ασπασίας, της Φρύνης και πολλών άλλων. Συμπερασματικά, πρόκειται για μια μελέτη που απευθύνεται τόσο σε ιστορικούς, όσο και σε κάθε μελετητή και λάτρη του αρχαίου κόσμου.

* Η ΛΕΥΚΗ ΣΑΡΑΝΤΙΝΟΥ είναι συγγραφέας, ιστορικός και καθηγήτρια μουσικής. Τελευταίο της βιβλίο, η μελέτη «Μύθοι που έγιναν ιστορία» (εκδ. Ενάλιος).

Ο αγοραίος έρωτας στην αρχαία Αθήνα
Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΗΣ ΑΝΔΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΠΟΡΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ
EDWARD E. COHEN
Μτφρ. ΒΙΟΛΕΤΤΑ ΖΕΥΚΗ
ΔΙΟΠΤΡΑ 2020
Σελ. 342, τιμή εκδότη €17,70

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ως εμπορική δραστηριότητα, πάντως, η πορνεία δεν έμενε αλώβητη από τον αθηναϊκό ανταγωνισμό έναντι διάφορων εμπορικών και χειρωνακτικών δραστηριοτήτων και πολλοί αρνητικοί υπαινιγμοί προς πόρνες και πορνεία απαντούν σε ελληνικές πηγές – συχνά σιωπηρά και ενίοτε ρητά. Ωστόσο, σε μια λεπτομερή μελέτη της ορολογίας της ελληνικής πορνείας, διαπιστώνεται ότι για την πορνεία “οι όροι που υποδηλώνουν ηθική ντροπή δεν επιβεβαιώνονται ευρέως πριν από τον δεύτερο-τρίτο αιώνα μ.Χ., μισή και πλέον χιλιετία μετά την κλασική περίοδο”».