alt

Για το βιβλίο της Αλεξάνδρας Σαμουήλ «Πάντα αριθμώ διέταξας» (εκδ. Μελάνι).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Το «Πάντα αριθμώ διέταξας» είναι ένα ταξίδι στη συμβολική, απόκρυφη ή μεταφυσική φύση του αριθμού, και στις αναλογίες –τις συμβολικές και τις απόκρυφες– που διέπουν την ποίηση και τη διατρέχουν· ξεκινώντας από τις πυθαγόρειες και πλατωνικές πηγές της συμβολικής αριθμολογίας, των αριθμών ως κοσμοειδώλων, κι ακολουθώντας με τρόπο προσιτό και διαυγή το ρου της ως εκεί που εκβάλλει, στην ελληνική ποίηση του 20ου αι., στον Ελύτη και τον Εγγονόπουλο. Τεράστιο το θέμα, τείνει σχεδόν να συμπίπτει με την ίδια την ιστορία της ποίησης και της φιλοσοφικής σκέψης, και η συμπύκνωση που επιχειρεί η Αλεξάνδρα Σαμουήλ σε διακόσιες πενήντα σελίδες μοιάζει αδύνατη και είναι – μα το εγχείρημά της, καίτοι ως ένα σημείο γενικό, είναι εντέλει πιο ειδικό και γι’ αυτό δικαιώνεται. 

Ο τρόπος που καταγίνεται αφενός με την αριθμολογία στην αρχαία σκέψη, τη χριστιανική, την αναγεννησιακή, ως τον 17ο και τον 18ο αι. που υποχωρεί ο συμβολισμός των αριθμών για να επανέλθει με το Ρομαντισμό, και αφετέρου στη συμβολική φύση του αριθμού στη «σβεντενμποργκιανή» και «δαντική» μεταφυσική στην ποίηση του Σολωμού, στην ηλιακή μεταφυσική του Ελύτη και στον υπερρεαλιστικό τεκτονισμό του Εγγονόπουλου.

Ο τρόπος που καταγίνεται αφενός με την αριθμολογία στην αρχαία σκέψη, τη χριστιανική, την αναγεννησιακή, ως τον 17ο και τον 18ο αι. που υποχωρεί ο συμβολισμός των αριθμών για να επανέλθει με το Ρομαντισμό, και αφετέρου στη συμβολική φύση του αριθμού στη «σβεντενμποργκιανή» και «δαντική» μεταφυσική στην ποίηση του Σολωμού, στην ηλιακή μεταφυσική του Ελύτη και στον υπερρεαλιστικό τεκτονισμό του Εγγονόπουλου –ως και τον απόηχο της μεταφυσικής συμβολογραφίας των αριθμών και των αναλογιών στον Σεφέρη–, είναι ανισοβαρής, με το βιβλίο να μοιράζεται τρόπον τινά στα δύο, από τη μια στο πρώτο μισό που είναι όλη η ιστορία της μεταφυσικής και της ποίησης των αριθμών, εν είδει εκτενούς προλόγου, κι από την άλλη στο δεύτερο μισό, αφιερωμένο ως επί το πλείστον στους τρεις ποιητές μας (Σολωμό, Ελύτη, Εγγονόπουλο), που χάρη στον «πρόλογο» στέκουν, στην παρουσίαση της Σαμουήλ, με την ποίησή τους γερά ριζωμένη σ’ ένα υπέδαφος χιλιετιών. 

Ενδιάμεση στάση το δημοτικό τραγούδι, πιθανώς αναγκαία και με μιαν απέριττη γοητεία σίγουρα, μα ίσως κι αυτή που σ’ όλο το ταξίδι της Σαμουήλ ίσως είναι και η πιο αμφίβολη, μιας και εδώ η απανταχού τριάδα (τρία πουλιά, τρεις θάλασσες, τρία αστέρια, τα τριαδικά σχήματα [«ταχιά ταχιά ’ν’ αρχιμηνιά, ταχιά ’ν’ αρχή του χρόνου, ταχιά ’ν’ όπου προπάτηξεν ο Κύριος στον κόσμο», «και πού μαχαίριν να σφαώ και πού κρεμμόν να δώσω, και πού ποτάμιν σύθθολον να ’μπω να ξηψυχήσω»], κ.ο.κ.) μάλλον είναι παραδεδομένο μοτίβο με καταγωγή προφανώς θρησκευτική αλλά και με χρήση εν πολλοίς ενστικτώδη, ή όπως λέει ο Γρηγόρης Σηφάκης (παραθέτω από το βιβλίο της Σαμουήλ): «Μοιάζει να στηρίζεται [ο «νόμος του αριθμού τρία» στη λαϊκή αφήγηση] σε ένα κοινό ψυχολογικό υπόστρωμα, δηλαδή σε μιαν ενδιάθετη τάση του ανθρώπου να ολοκληρώνει τη σκέψη του με τριαδικά σχήματα και, τρόπον τινα, να επαναπαύεται στις τριάδες και στην τριαδικότητα» κι αλλού: «Τρεις είναι ο μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων και αντικειμένων που απαντούν στην παραδοσιακή αφήγηση. Τίποτε δεν διαφοροποιεί τον μεγάλο όγκο της λαϊκής αφήγησης από τη νεότερη λογοτεχνία […] όσο ο αριθμός τρία»· ενώ ο στόχος της Σαμουήλ είναι «να μην αποδώσω σε μια πιθανότατη πρώτη αρχή την εμφάνιση του αριθμού 3 στην παραδοσιακή αλλά συχνά και στη νεότερη, λόγια λογοτεχνία· αντίθετα, επιχείρησα να ερμηνεύσω το ποικίλο, συμβολικό νόημα των λογοτεχνημένων τριάδων, όπως και τη διαφορετική ενεργοποίησή του από τα εκάστοτε συμφραζόμενα».

Στην περιήγηση –και, κάποτε, περιπλάνηση– της Σαμουήλ, ένας άλλος κατ’ ανάγκην σύντομος  αλλά γοητευτικός σταθμός είναι οι Άγγλοι μεταφυσικοί ποιητές, που τους αφιερώνει ένα κεφάλαιο, με χώρο για να συμπεριληφθούν ποιήματα ή αποσπάσματα ποιημάτων των Τζορτζ Χέρμπερτ, Άντριου Μάρβελ, Τζον Κλήβλαντ, Τζον Νταν, Τόμας Κάμπιον.

Κι αν οι ψυχές μας είναι δύο, μοιάζουν δύο
σκέλη του άκαμπτου διαβήτη·κι είναι εσένα
πάντα η ψυχή σου στο ασάλευτο σημείο
κι όλο την άλλη ακολουθεί συντονισμένα·

λέει η έκτη στροφή του ποιήματος «A Valediction: forbidding mourning» του John Donne, σε μετάφραση του Διονύση Καψάλη· και οι επόμενες δύο στροφές:

Κι όταν το άλλο σκέλος πάει και μακραίνει,
έστω κι αν μένει αυτή στο κέντρο κι είναι μόνη,
πίσω του τείνει κι αφουγκράζεται γερμένη,
κι ο γυρισμός του όλο πάλι την ορθώνει.
 
Έτσι και μένα η ψυχή σου θα κρατήσει,
που πάω λοξεύοντας, όπως το άλλο σκέλος·
κάνεις ακέραιο τον κύκλο μου να κλείσει 
και στην αρχή μου κάνεις να ’ναι και το τέλος.

«Ο έρωτας, που συμβολίζεται από τον διαβήτη, κλιμακώνεται ανάμεσα στην αιώνια τελειότητα της κυκλικότητας και τη γραμμική και ευθύγραμμη κίνηση του χρόνου και του τόπου, και, συνθέτοντας τις δύο κινήσεις, περιστρέφεται γύρω από το κέντρο του, μια αρχή που είναι συγχρόνως και τέλος», γράφει για το ποίημα του Νταν η Σαμουήλ σε τούτο το γοητευτικό σύντομο ταξίδι της στην κρυφή ποίηση των αριθμών και των συμβόλων, που, γραμμένο με τρόπο διαυγή και εύληπτο, διόλου δεν απευθύνεται αποκλειστικά στον «ειδικό» αναγνώστη ή τον φιλόλογο.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. 
Τελευταίο του βιβλίο, οι νουβέλες «Τσότσηγια & Ω'μ» (εκδ. Κίχλη).

 Στην κεντρική εικόνα ο πίνακας του © Alessandro Canu.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Αντίθετα από τον Σολωμό, που εικονογραφεί την επίκαιρη και φιλοσοφικά αποδεκτή κατά τον 19ο αιώνα θεωρία των αντιστοιχιών, ο Ελύτης ανακυκλώνει νοσταλγικά μια παρελθούσα πλέον –πλατωνική και ρομαντική– κοσμοαντίληψη, ανανεωμένη κυρίως ως προς τον τρόπο δόμησης των μεταφορικών της αποτυπώσεων στο ποιητικό κείμενο, για να αναγάγει μια αφορμώμενη από την ελληνική φύση και τις αισθήσεις του εικονοποιΐα σε φορέα πνευματικότητας και ηθικής· την απόπειρά του αυτή την συνεπικουρεί και η συμβολική, ποιητική χρήση του αριθμού, νοητού ερείσματος επί αιώνες του φυσικού με τον ηθικό κόσμο».


alt«Πάντα αριθμώ διέταξας»
Αναλογία, αριθμολογία και ποίηση
Αλεξάνδρα Σαμουήλ
Μελάνι 2018
Σελ. 310, τιμή εκδότη €17,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΣΑΜΟΥΗΛ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Τρία άκρως κατατοπιστικά βιβλία για τη σημερινή έννοια του πολέμου και η σύνδεσή τους με τις βασικές θεωρίες του Καρλ Φίλιππ Γκότλιμπ φον Κλάουζεβιτς [Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz] που υπήρξε ο βασικός διαμορφωτής της νεωτερικής επιστήμης του πολέμου. Κεντρική εικόνα: Προσωπογραφία του Κλάουζεβιτς από τ...

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

Για το βιβλίο του Γιώργου Ανδρέου «Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» (εκδόσεις Κριτική), Kεντρική εικόνα: ©Unsplash. 

Γράφει ο Αλέκος Κρητικός 

Στο βιβλίο του ...

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

Για το βιβλίο «Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (μτφρ. Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, εκδ. Άρτος Ζωής). Κεντρική εικόνα: Οι «Τέσσερις Ευαγγελιστές», πίνακας του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Αν αναλογισθεί κανείς πόσο μεγ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης διοργανώνουν χριστουγεννιάτικη γιορτή βιβλίου το Σάββατο 9 & την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου από τις 11:00 μέχρι και τις 19:00 στην οδό Θουκυδίδου 4, στην Πλάκα και υπόσχονται δύο μέρες γεμάτες με μουσική, κεράσματα, προτάσεις για δώρα και μεγάλες προσφορές.

Επιμέλεια: ...

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Από σήμερα (7/12) έως και την Κυριακή (10/12) οι εκδόσεις Ψυχογιός ετοιμάζουν μια χριστουγεννιάτικη γιορτή για μικρούς και μεγάλους στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης με bazaar βιβλίων, εκδηλώσεις και δράσεις για τα παιδιά. «Τίτλοι λογοτεχνίας για μικρούς και μεγάλους, bazaar βιβλίων, συναντήσεις με συγγραφείς & συναρπα...

«Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» (κριτική) – Η τελετουργία ενός φόνου σε μια άκρως σύγχρονη παράσταση

«Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» (κριτική) – Η τελετουργία ενός φόνου σε μια άκρως σύγχρονη παράσταση

Για την παράσταση του Πορτογάλου σκηνοθέτη Τιάγκο Ροντρίγκες [Tiago Rodriguez] «Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» που ανέβηκε στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση. Κεντρική εικόνα: © Joseph Bandere.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος  ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής, το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορασ...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ