alt

Για το βιβλίο της Αλεξάνδρας Σαμουήλ «Πάντα αριθμώ διέταξας» (εκδ. Μελάνι).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Το «Πάντα αριθμώ διέταξας» είναι ένα ταξίδι στη συμβολική, απόκρυφη ή μεταφυσική φύση του αριθμού, και στις αναλογίες –τις συμβολικές και τις απόκρυφες– που διέπουν την ποίηση και τη διατρέχουν· ξεκινώντας από τις πυθαγόρειες και πλατωνικές πηγές της συμβολικής αριθμολογίας, των αριθμών ως κοσμοειδώλων, κι ακολουθώντας με τρόπο προσιτό και διαυγή το ρου της ως εκεί που εκβάλλει, στην ελληνική ποίηση του 20ου αι., στον Ελύτη και τον Εγγονόπουλο. Τεράστιο το θέμα, τείνει σχεδόν να συμπίπτει με την ίδια την ιστορία της ποίησης και της φιλοσοφικής σκέψης, και η συμπύκνωση που επιχειρεί η Αλεξάνδρα Σαμουήλ σε διακόσιες πενήντα σελίδες μοιάζει αδύνατη και είναι – μα το εγχείρημά της, καίτοι ως ένα σημείο γενικό, είναι εντέλει πιο ειδικό και γι’ αυτό δικαιώνεται. 

Ο τρόπος που καταγίνεται αφενός με την αριθμολογία στην αρχαία σκέψη, τη χριστιανική, την αναγεννησιακή, ως τον 17ο και τον 18ο αι. που υποχωρεί ο συμβολισμός των αριθμών για να επανέλθει με το Ρομαντισμό, και αφετέρου στη συμβολική φύση του αριθμού στη «σβεντενμποργκιανή» και «δαντική» μεταφυσική στην ποίηση του Σολωμού, στην ηλιακή μεταφυσική του Ελύτη και στον υπερρεαλιστικό τεκτονισμό του Εγγονόπουλου.

Ο τρόπος που καταγίνεται αφενός με την αριθμολογία στην αρχαία σκέψη, τη χριστιανική, την αναγεννησιακή, ως τον 17ο και τον 18ο αι. που υποχωρεί ο συμβολισμός των αριθμών για να επανέλθει με το Ρομαντισμό, και αφετέρου στη συμβολική φύση του αριθμού στη «σβεντενμποργκιανή» και «δαντική» μεταφυσική στην ποίηση του Σολωμού, στην ηλιακή μεταφυσική του Ελύτη και στον υπερρεαλιστικό τεκτονισμό του Εγγονόπουλου –ως και τον απόηχο της μεταφυσικής συμβολογραφίας των αριθμών και των αναλογιών στον Σεφέρη–, είναι ανισοβαρής, με το βιβλίο να μοιράζεται τρόπον τινά στα δύο, από τη μια στο πρώτο μισό που είναι όλη η ιστορία της μεταφυσικής και της ποίησης των αριθμών, εν είδει εκτενούς προλόγου, κι από την άλλη στο δεύτερο μισό, αφιερωμένο ως επί το πλείστον στους τρεις ποιητές μας (Σολωμό, Ελύτη, Εγγονόπουλο), που χάρη στον «πρόλογο» στέκουν, στην παρουσίαση της Σαμουήλ, με την ποίησή τους γερά ριζωμένη σ’ ένα υπέδαφος χιλιετιών. 

Ενδιάμεση στάση το δημοτικό τραγούδι, πιθανώς αναγκαία και με μιαν απέριττη γοητεία σίγουρα, μα ίσως κι αυτή που σ’ όλο το ταξίδι της Σαμουήλ ίσως είναι και η πιο αμφίβολη, μιας και εδώ η απανταχού τριάδα (τρία πουλιά, τρεις θάλασσες, τρία αστέρια, τα τριαδικά σχήματα [«ταχιά ταχιά ’ν’ αρχιμηνιά, ταχιά ’ν’ αρχή του χρόνου, ταχιά ’ν’ όπου προπάτηξεν ο Κύριος στον κόσμο», «και πού μαχαίριν να σφαώ και πού κρεμμόν να δώσω, και πού ποτάμιν σύθθολον να ’μπω να ξηψυχήσω»], κ.ο.κ.) μάλλον είναι παραδεδομένο μοτίβο με καταγωγή προφανώς θρησκευτική αλλά και με χρήση εν πολλοίς ενστικτώδη, ή όπως λέει ο Γρηγόρης Σηφάκης (παραθέτω από το βιβλίο της Σαμουήλ): «Μοιάζει να στηρίζεται [ο «νόμος του αριθμού τρία» στη λαϊκή αφήγηση] σε ένα κοινό ψυχολογικό υπόστρωμα, δηλαδή σε μιαν ενδιάθετη τάση του ανθρώπου να ολοκληρώνει τη σκέψη του με τριαδικά σχήματα και, τρόπον τινα, να επαναπαύεται στις τριάδες και στην τριαδικότητα» κι αλλού: «Τρεις είναι ο μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων και αντικειμένων που απαντούν στην παραδοσιακή αφήγηση. Τίποτε δεν διαφοροποιεί τον μεγάλο όγκο της λαϊκής αφήγησης από τη νεότερη λογοτεχνία […] όσο ο αριθμός τρία»· ενώ ο στόχος της Σαμουήλ είναι «να μην αποδώσω σε μια πιθανότατη πρώτη αρχή την εμφάνιση του αριθμού 3 στην παραδοσιακή αλλά συχνά και στη νεότερη, λόγια λογοτεχνία· αντίθετα, επιχείρησα να ερμηνεύσω το ποικίλο, συμβολικό νόημα των λογοτεχνημένων τριάδων, όπως και τη διαφορετική ενεργοποίησή του από τα εκάστοτε συμφραζόμενα».

Στην περιήγηση –και, κάποτε, περιπλάνηση– της Σαμουήλ, ένας άλλος κατ’ ανάγκην σύντομος  αλλά γοητευτικός σταθμός είναι οι Άγγλοι μεταφυσικοί ποιητές, που τους αφιερώνει ένα κεφάλαιο, με χώρο για να συμπεριληφθούν ποιήματα ή αποσπάσματα ποιημάτων των Τζορτζ Χέρμπερτ, Άντριου Μάρβελ, Τζον Κλήβλαντ, Τζον Νταν, Τόμας Κάμπιον.

Κι αν οι ψυχές μας είναι δύο, μοιάζουν δύο
σκέλη του άκαμπτου διαβήτη·κι είναι εσένα
πάντα η ψυχή σου στο ασάλευτο σημείο
κι όλο την άλλη ακολουθεί συντονισμένα·

λέει η έκτη στροφή του ποιήματος «A Valediction: forbidding mourning» του John Donne, σε μετάφραση του Διονύση Καψάλη· και οι επόμενες δύο στροφές:

Κι όταν το άλλο σκέλος πάει και μακραίνει,
έστω κι αν μένει αυτή στο κέντρο κι είναι μόνη,
πίσω του τείνει κι αφουγκράζεται γερμένη,
κι ο γυρισμός του όλο πάλι την ορθώνει.
 
Έτσι και μένα η ψυχή σου θα κρατήσει,
που πάω λοξεύοντας, όπως το άλλο σκέλος·
κάνεις ακέραιο τον κύκλο μου να κλείσει 
και στην αρχή μου κάνεις να ’ναι και το τέλος.

«Ο έρωτας, που συμβολίζεται από τον διαβήτη, κλιμακώνεται ανάμεσα στην αιώνια τελειότητα της κυκλικότητας και τη γραμμική και ευθύγραμμη κίνηση του χρόνου και του τόπου, και, συνθέτοντας τις δύο κινήσεις, περιστρέφεται γύρω από το κέντρο του, μια αρχή που είναι συγχρόνως και τέλος», γράφει για το ποίημα του Νταν η Σαμουήλ σε τούτο το γοητευτικό σύντομο ταξίδι της στην κρυφή ποίηση των αριθμών και των συμβόλων, που, γραμμένο με τρόπο διαυγή και εύληπτο, διόλου δεν απευθύνεται αποκλειστικά στον «ειδικό» αναγνώστη ή τον φιλόλογο.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. 
Τελευταίο του βιβλίο, οι νουβέλες «Τσότσηγια & Ω'μ» (εκδ. Κίχλη).

 Στην κεντρική εικόνα ο πίνακας του © Alessandro Canu.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Αντίθετα από τον Σολωμό, που εικονογραφεί την επίκαιρη και φιλοσοφικά αποδεκτή κατά τον 19ο αιώνα θεωρία των αντιστοιχιών, ο Ελύτης ανακυκλώνει νοσταλγικά μια παρελθούσα πλέον –πλατωνική και ρομαντική– κοσμοαντίληψη, ανανεωμένη κυρίως ως προς τον τρόπο δόμησης των μεταφορικών της αποτυπώσεων στο ποιητικό κείμενο, για να αναγάγει μια αφορμώμενη από την ελληνική φύση και τις αισθήσεις του εικονοποιΐα σε φορέα πνευματικότητας και ηθικής· την απόπειρά του αυτή την συνεπικουρεί και η συμβολική, ποιητική χρήση του αριθμού, νοητού ερείσματος επί αιώνες του φυσικού με τον ηθικό κόσμο».


alt«Πάντα αριθμώ διέταξας»
Αναλογία, αριθμολογία και ποίηση
Αλεξάνδρα Σαμουήλ
Μελάνι 2018
Σελ. 310, τιμή εκδότη €17,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΣΑΜΟΥΗΛ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

Για το δοκίμιο του Γιώργου Σιακαντάρη «Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; – Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» (εκδ. Αλεξάνδρεια). 

Γράφει ο Λάμπρος Α. Φλιτούρης

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μάς βομβαρδίζου...

«Νέκυια» του Άλμπρεχτ Ντίτεριχ (κριτική) – Συνομιλία με τους νεκρούς μέσα στους αιώνες

«Νέκυια» του Άλμπρεχτ Ντίτεριχ (κριτική) – Συνομιλία με τους νεκρούς μέσα στους αιώνες

Για τη μελέτη του Άλμπρεχτ Ντίτεριχ (Albrecht Dieterich) «Νέκυια» (μτφρ. Μαρία Ευσταθίου, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, ο Τειρεσίας καθώς εμφανίζεται μπροστά στον Οδυσσέα - λεπτομέρεια του πίνακα του Henry Fuseli.

Γράφει ο Γιώργος Βέης  ...

Τζόζεφ Νάι και Τζέφρι Χέινς: H «ήπια ισχύς» της θρησκείας στην εποχή των μέσων μαζικής επικοινωνίας

Τζόζεφ Νάι και Τζέφρι Χέινς: H «ήπια ισχύς» της θρησκείας στην εποχή των μέσων μαζικής επικοινωνίας

Για τα δοκίμια του Τζόζεφ Σ. Νάι Τζ. (Joseph S. Nye, Jr.) «Ήπια ισχύς – Το μέσο επιτυχίας στην παγκόσμια πολιτική» (μτφρ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος, εκδ. Παπαζήση) και «Θρησκεία και πολιτική – Μια σύγχρονη επιτομή» (συλλογικό έργο, μτφρ. Λουκρητία Μακροπούλου, εκδ. Πεδίο). Κεντρική εικόνα: Τζό...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Στην Αθηνά Ψυλλιά το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ – Για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ

Στην Αθηνά Ψυλλιά το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ – Για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ

Η Αθηνά Ψυλλιά τιμήθηκε με το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ (Λογοτεχνία Εν Αθήναις) για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ (Raduan Nassar), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. © για τις εικόνες: Sissy Morfi 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

Για το δοκίμιο του Γιώργου Σιακαντάρη «Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; – Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» (εκδ. Αλεξάνδρεια). 

Γράφει ο Λάμπρος Α. Φλιτούρης

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μάς βομβαρδίζου...

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

Για το τελευταίο βιβλίο του Γκυστάβ Φλωμπέρ [Gustave Flaubert] «Τρεις ιστορίες» (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, επίμετρο Σωτήρης Παρασχάς, εκδ. Αντίποδες).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

«Συγκρίνοντας την εικόνα με το κείμενο, ο αναγνώστης θα σκεφτόταν: “Δεν καταλαβαίνω τίποτα, πώς έ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Παναγιώτη Γούτα «Ένα δικό του δωμάτιο», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 30 Μαΐου από τις εκδόσεις Ρώμη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΔΑΚΡΥΑ

Γέρασε πια, θα πλησιάζει τα ενε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ