Traite sur la tolerance de Voltaire

Για το έργο του Βολταίρου «Πραγματεία περί ανεκτικότητας» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Διαλέγεσθαι).

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Ο Βολταίρος (1694-1778), το πραγματικό όνομα του οποίου ήταν Φρανσουά Μαρί Αρουά, δεν είναι απλά ένας επιφανής εκπρόσωπος του Διαφωτισμού, αλλά και το παράδειγμα του στρατευμένου διανοητή. Αποτέλεσε τη φωνή που αμφισβήτησε τα «ιερά» και τα «θέσφατα» της εποχής του, τα οποία περιόριζαν τις δυνατότητες εξέλιξης του ανθρώπου. Όλο το έργο του διατρέχουν τα αγωνιώδη ερωτήματα της ύπαρξης του Θεού, του ρόλου της Εκκλησίας, του θρησκευτικού φανατισμού, της απόρριψης της μεταφυσικής θεώρησης περί της ψυχής και της αθανασίας της, αλλά κυρίως το αγχώδες ερώτημα για τα όρια της γνώσης και της ελευθερίας του ανθρώπου.

Σκοπός του έργου του είναι η καταπολέμηση των δεισιδαιμονιών, του φανατισμού, των προκαταλήψεων και η επικράτηση του επιστημονικού λόγου, της ελευθερίας της σκέψης και του ανθρώπινου πνεύματος. 

Σκοπός του έργου του είναι η καταπολέμηση των δεισιδαιμονιών, του φανατισμού, των προκαταλήψεων και η επικράτηση του επιστημονικού λόγου, της ελευθερίας της σκέψης και του ανθρώπινου πνεύματος. Σημαντικότερα έργα του είναι η Πραγματεία περί Μεταφυσικής (1734), οι Φιλοσοφικές Επιστολές (1734), ο Καντίντ (1759), το Φιλοσοφικό Λεξικό (1764), ο Αδαής Φιλόσοφος (1766), οι Επιστολές του Μέμιου στον Κικέρωνα (1771), το Πρέπει να πάρουμε θέση (1771) και το Τελευταίες σημειώσεις επί των Σκέψεων του Πασκάλ (1778). Έγραψε θεατρικά έργα, ιστορικές μελέτες, ποιήματα, κριτικές, δεν ήταν όμως ούτε δραματουργός ούτε ιστορικός ούτε ποιητής. Ήταν φιλόσοφος. Αυτή η φιλοσοφική ιδιότητά του έχει αμφισβητηθεί, κυρίως λόγω της απουσίας συστηματικότητας στο έργο του, αφού ποτέ δεν δημιούργησε ένα αυτόνομο φιλοσοφικό σύστημα, όπως η κλασική γερμανική σχολή. Η έλλειψη όμως συστηματικότητας αποτελεί απόρροια της θεώρησής του της φιλοσοφίας ως μεθόδου μελέτης και κριτικής κι όχι ως γνωσιολογίας. Σε μια επιστολή του στον Φρειδερίκο Β΄, με αφορμή μια πολεμική κατά του καρτεσιανισμού, αναφέρει ότι «όλα τα συστήματα προσβάλλουν το μυαλό μου».

Ο Βολταίρος είναι εκείνος ο διανοούμενος φιλόσοφος που ό,τι γράφει συνδέεται με συγκεκριμένη αφορμή και έχει συγκεκριμένο σκοπό. Συγκεκριμένη αφορμή και συγκεκριμένο σκοπό έχει και η Πραγματεία περί ανεκτικότητας (1763). Το 1762 βρίσκεται νεκρός στην κατοικία του ο νεαρός Μαρκ Αντουάν Καλάς, γιος του εμπόρου υφασμάτων αλλά και Ουγενότου Ζαν Καλάς. Αμέσως κατηγορείται γι’ αυτόν τον θάνατο ο πατέρας του, η μητέρα και οι αδελφές του. Ο θάνατος οφειλόταν μάλλον σε αυτοκτονία ή και σε δολοφονία, αλλά σίγουρα όπως έδειχναν όλα τα πραγματολογικά στοιχεία δεν ήταν δολοφονία από τον πατέρα του και τους δικούς του ανθρώπους. Ήταν όμως μια πολύ καλή ευκαιρία να κατηγορηθούν οι ουγενότοι γι’ αυτόν τον θάνατο. Σ’ αυτό το πλαίσιο η καθολική Γαλλία δεν δίστασε ακόμη και να αγιοποιήσει τον αυτόχειρα ως δήθεν μάρτυρα υπέρ του καθολικισμού.

Παρόλο που οι θρησκευτικοί πόλεμοι (1559-1598 και 1618-1648) είχαν τελειώσει σχεδόν πριν 100 χρόνια, αφού εντωμεταξύ μια σειρά ηγεμόνων και βασιλέων είχαν δολοφονηθεί, αφού είχαν γίνει οι σφαγές στην Ιρλανδία, η νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου και αφού στη Γαλλία με το Έδικτο του Φονταινεμπλώ (1685) ανακλήθηκε το Έδικτο της Νάντης (1598) με το οποίο δίνονταν στους καλβινιστές προτεστάντες της Γαλλίας (γνωστοί ως Ουγενότοι) ουσιώδη δικαιώματα σε ένα έθνος σχεδόν αμιγώς καθολικό, οι καιροί παρέμεναν πολύ ταραγμένοι· και το πνεύμα του φανατισμού εξακολουθούσε να ίπταται πάνω από τον ουρανό της καθολικής Γαλλίας. Σ’ αυτό το κλίμα, «όπου η αδυναμία του ορθού λόγου και η ανεπάρκεια των νόμων είναι ορατές καθημερινά», δεν ήταν δύσκολο ο θάνατος του νεαρού Καλάς να αποδοθεί σε δολοφονική ενέργεια του πατέρα του, για να αποτραπεί δήθεν η μεταστροφή του στον καθολικισμό. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Τουλούζης, ακολουθώντας την κοινή γνώμη και χωρίς στοιχεία, καταδίκασε τον πατέρα σε μαρτυρικό θάνατο. Ο Ζαν Καλάς κάηκε στην πυρά στις 10 Μαρτίου 1762.

Ο Βολταίρος μαθαίνει το γεγονός μετά τη θανάτωση του εμπόρου. Γράφει αμέσως αυτό το κείμενο προς υπεράσπιση του θύματος, των συγγενών του, που και αυτοί είχαν καταδικαστεί σε φυλακίσεις και διωγμούς, αλλά κυρίως για να υπερασπιστεί την υπέρτατη αρχή της θρησκευτικής και όχι μόνο ανοχής. 

Ο Βολταίρος μαθαίνει το γεγονός μετά τη θανάτωση του εμπόρου. Γράφει αμέσως αυτό το κείμενο προς υπεράσπιση του θύματος, των συγγενών του, που και αυτοί είχαν καταδικαστεί σε φυλακίσεις και διωγμούς, αλλά κυρίως για να υπερασπιστεί την υπέρτατη αρχή της θρησκευτικής και όχι μόνο ανοχής. Η πραγματεία περί ανεκτικότητας γράφηκε εβδομήντα οκτώ χρόνια μετά την περίφημη Επιστολή για την ανεξιθρησκία (1685) του Λοκ. Εξαιτίας όμως του φόβου από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, αλλά και σκοπιμοτήτων συνδεόμενων με την υπόθεση της μεταθανάτιας αθώωσης του Καλάς, το δοκίμιο σε πολλά σημεία είναι ιδιαιτέρως σκοτεινό. Γενικότερα το ύφος του Βολταίρου, αν και φαίνεται εύκολα προσβάσιμο, δεν παύει σε πολλά σημεία να συνδυάζει μια λεπτή αυτοσαρκαστική ειρωνεία με ένα απύθμενο βάθος γνώσεων ιστορικών λεπτομερειών. Φυσικά, σε κανένα σημείο ο Βολταίρος δεν διστάζει να τα βάζει με τον σκοταδισμό της εποχής του. Είναι όμως πολύ πιο προσεκτικός απ’ ό,τι ήταν μόνο έναν χρόνο αργότερα, όταν γράφει το Φιλοσοφικό Λεξικό. Στην Πραγματεία ο φανατισμός καταδικάζεται καθαρά, αλλά ο ένοχος που τον «τρέφει», η κατά Βολταίρο επίπλαστη θρησκεία, μάλλον καταφέρνει να τον πάρουν ξώφαλτσα τα πυρά της κριτικής του. Η φιλοσοφία μάλιστα «συστήνεται» ως αδελφή της θρησκείας. Εδώ ο φιλόσοφος αναζητεί επιχειρήματα υπέρ της ανεκτικότητας στην Παλαιά Διαθήκη, όσο και αν φυσικά δεν παραλείπει να αναφέρεται και στις άγριες σφαγές που συμβαίνουν εκεί. «Αν και υπάρχουν εκατό παραδείγματα ανεκτικότητας στην Παλαιά Διαθήκη, υπάρχουν επίσης παραδείγματα και νόμοι αυστηρότητας». Έναν χρόνο μετά, στο Φιλοσοφικό Λεξικό, ο φιλόσοφος καταδικάζει πλέον καθαρά τη λεγόμενη «επίπλαστη» θρησκεία που οδηγεί στον φανατισμό.

Στην Πραγματεία ως εμπειριστής ξεκινά την υπεράσπιση του Καλάς όχι από τις αξίες, αλλά από τα γεγονότα. Και μόνο αφού δείξει την αντιφατικότητα των γεγονότων που κατέθεσαν οι δικαστές της Τουλούζης, προχωρά στη ανάδειξη των αρχών της ανεκτικότητας. Στη συνέχεια εκφράζει τον σεβασμό του προς τον «ηθικοπλαστικό ρόλο» όλων των αδελφοτήτων, με σκοπό όμως να αποδομήσει τον φανατισμό τους. Ενώ –τονίζει– από την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη μέχρι την Ινδία, την Περσία, την Ταρταρία, την Κίνα και την Ιαπωνία συναντούσαμε «την ίδια ανεκτικότητα και την ίδια γαλήνη», σήμερα έχουμε φτάσει στο σημείο να «έχουμε αρκετή θρησκεία για να μισούμε και να διώκουμε, όχι όμως αρκετή για να αγαπάμε και να συντρέχουμε». «Η μανία που προκαλούν το δογματικό πνεύμα και η κατάχρηση της κακώς εννοούμενης χριστιανικής θρησκείας έχει φέρει τόσο αίμα, έχει οδηγήσει σε τόσες καταστροφές, στη Γερμανία, στην Αγγλία, ακόμη και στην Ολλανδία, όσες και στη Γαλλία». Αντιθέτως με κάποιους σημερινούς ισλαμοφάγους ψευτοδιαφωτιστές, στον Αιώνα των Φώτων ήταν κοινός τόπος για τους πραγματικούς διαφωτιστές πως στην εποχή τους η Ανατολή ήταν πιο ανεκτική από τη Δύση (βλ. και Περσικές Επιστολές του Μοντεσκιέ).

Παρόλο τον εμφανή σε πάρα πολλά σημεία αντι-εβραϊσμό του, υποστηρίζει ότι στον κόσμο των εβραίων υπήρχε «ακραία ανεκτικότητα. Οι αντιφάσεις του δείχνουν πως ένας μεγάλος στοχαστής όχι μόνο φαίνεται, αλλά και είναι μεγάλος.

Έτσι καταλήγει σε μια θέση που είναι προάγγελος της εποχής των πλουραλιστικών ιδεωδών. Γι’ αυτόν όσο περισσότερες «αιρέσεις» (ιδεολογίες δηλαδή) υπάρχουν, τόσο λιγότερο επικίνδυνες είναι αυτές. Γιατί η μια εξουδετερώνει την άλλη. «Η πολλαπλότητα τις αδυνατίζει». Ο Βολταίρος δεν στοχάζεται την ανεκτικότητα αυτή καθαυτή, αλλά σε σχέση με τον μεγάλο εχθρό της, τη μισαλλοδοξία. Αλλά μήπως όμως η τελευταία είναι τέκνο του φυσικού ή του θετού δικαίου; Τι είναι όμως φυσικό και θετό δίκαιο; Το ευαγγελικό «μην κάνεις ότι δεν θα ήθελες να σου κάνουν» ή το μισαλλόδοξο «τέρας, δεν έχεις τη δική μου θρησκεία, άρα δεν έχεις καθόλου θρησκεία»; Το πρώτο φυσικά. Το δεύτερο είναι μια μισαλλόδοξη, παράλογη σκέψη. Γι’ αυτό και «το δίκαιο της μισαλλοδοξίας είναι παράλογο και βάρβαρο: είναι το δίκαιο των τίγρεων». Μια τέτοια μισαλλοδοξία ήταν άγνωστη στον αρχαιοελληνικό κόσμο αλλά και στη Ρώμη. Η τελευταία, αντίθετα με τους θρύλους των χριστιανών, ήταν απέναντί τους πολύ ανεκτική, εν αντιθέσει με το τι έκαναν οι χριστιανοί όταν έγιναν κυρίαρχη θρησκεία. Οι όποιοι διωγμοί κατά των χριστιανών –υποστηρίζει– ήταν αποτέλεσμα αντίδρασης απέναντι στη δική τους μισαλλοδοξία και στις πολιτικές τους διεκδικήσεις και όχι αντίδραση στον χριστιανισμό τους. Οι πολυθεϊστές δεν φοβόντουσαν μία ακόμη θρησκεία. «Ιδιοτελή μίση, με την υποστήριξη της κρατικής σκοπιμότητας, πρέπει να έχυσαν το αίμα των χριστιανών». Κι όμως, αν και βαθύς γνώστης της Αγίας Γραφής, δεν πείθει όταν αναζητεί σ’ αυτήν παραδείγματα ανεκτικότητας και αρνείται την ύπαρξη μισαλλοδοξίας στον ιουδαϊσμό. Παρόλο τον εμφανή σε πάρα πολλά σημεία αντι-εβραϊσμό του, υποστηρίζει ότι στον κόσμο των εβραίων υπήρχε «ακραία ανεκτικότητα. Οι αντιφάσεις του δείχνουν πως ένας μεγάλος στοχαστής όχι μόνο φαίνεται, αλλά και είναι μεγάλος.

alt

Ο Βολταίρος ζητά να αντιταχθούμε σε κάθε κακό, ακόμη κι αν αυτό μπορεί στο μέλλον να φέρει καλά αποτελέσματα. Ο σκοπός γι’ αυτόν δεν αγιάζει τα μέσα.

Υπάρχουν όμως όρια στη μισαλλοδοξία; Αυτός ανοίγει εδώ μια συζήτηση που συνεχίζει μέχρι σήμερα. Μπορεί η λογική να επιτρέπει στην πλανημένη λογική να είναι ελεύθερη; Με άλλα λόγια, μπορεί η ανεκτικότητα να αφορά την ίδια τη μισαλλοδοξία και τους μισαλλόδοξους; Η απάντηση που δίνει είναι πως κατ’ αρχήν μια «θεόπνευστη θρησκεία» δεν έχει ανάγκη να στηρίζεται στη μισαλλοδοξία, ούτε στις δεισιδαιμονίες. «Τα ψεύτικα θαύματα σβήνουν τη θρησκεία στις καρδιές». Μια θρησκεία «αν την έφτιαξε ο Θεός, ο Θεός θα τη διαφυλάξει και χωρίς εσάς» (την Ιεραρχία). «Ξέρετε ότι η μισαλλοδοξία μόνο υποκριτές ή στασιαστές γεννά». «Πρέπει επομένως οι άνθρωποι να ξεκινούν με το να μην είναι φανατικοί για να αξίζουν την ανεκτικότητα». Αν οι φανατικοί καλούν σε σφαγές, τότε καμία ανεκτικότητα δεν χωρά γι’ αυτούς. Και γεννάται εδώ το «εύλογο» ερώτημα, ποιος θα χαρακτηρίσει μια άποψη φανατική; Μια απόδειξη υπάρχει εδώ: Αν αυτή χωρίζει τον κόσμο σε «εμείς» και «αυτοί» κι αν συνεχίζοντας καλεί σε εκκαθάριση «αυτών», τότε η ανεκτικότητα και η δημοκρατία καλούνται να προστατέψουν τον εαυτό τους και τα παιδιά τους. Ο Βολταίρος ζητά να αντιταχθούμε σε κάθε κακό, ακόμη κι αν αυτό μπορεί στο μέλλον να φέρει καλά αποτελέσματα. Ο σκοπός γι’ αυτόν δεν αγιάζει τα μέσα. Αυτός κάνει έκκληση για μια «οικουμενική ανεκτικότητα», η οποία σημαίνει ότι δεν μπορεί να υποστηρίζεις πως «υπάρχουν εννιακόσια εκατομμύρια μικρά μυρμήγκια σαν εμάς στη γη, αλλά μόνο η δική μου μυρμηγκοφωλιά είναι αγαπητή στον Θεό. Όλες οι άλλες του προκαλούν απέχθεια εις τους αιώνας των αιώνων. Μόνο αυτή θα είναι ευτυχισμένη, ενώ όλες οι άλλες θα είναι δυστυχισμένες στην αιωνιότητα».

Ο Βολταίρος πρέπει μάλλον να τοποθετηθεί σε ένα ενδιάμεσο και κυμαινόμενο σημείο μεταξύ ντεϊσμού και θεϊσμού: ντεϊστής απέναντι στους ευλαβείς θεϊστές τύπου Ρουσσό, φανατικός θεϊστής απέναντι στον ντεϊσμό των εγκυκλοπαιδιστών που είναι απλώς συγκαλυμμένος αθεϊσμός.

Ο Θανάσης Γιαλκέτσης στην εισαγωγή του όχι μόνο αναφέρεται στους προπάτορες της άποψης περί ανοχής (Ζαν Μποντέν, Μπαρούχ Σπινόζα, Τζον Λοκ, Πιέρ Μπελ), όχι μόνο κάνει μια ιδιαιτέρως διεισδυτική ανάλυση τόσο της Πραγματείας όσο και του συνολικότερου έργου του Βολταίρου, αλλά προχωρεί και στην επικαιροποίηση του αιτήματος για ανεκτικότητα σήμερα, σε πείσμα των ισλαμοφάγων. Κρατώ όμως και την παρατήρησή του πως «μολονότι δήλωνε θεϊστής, ο Βολταίρος πρέπει μάλλον να τοποθετηθεί σε ένα ενδιάμεσο και κυμαινόμενο σημείο μεταξύ ντεϊσμού και θεϊσμού: ντεϊστής απέναντι στους ευλαβείς θεϊστές τύπου Ρουσσό, φανατικός θεϊστής απέναντι στον ντεϊσμό των εγκυκλοπαιδιστών που είναι απλώς συγκαλυμμένος αθεϊσμός». Τόσο ο Βολταίρος όσο και ο Λοκ θεωρούσαν τον αθεϊσμό μορφή μισαλλοδοξίας και επικίνδυνο για την κοινωνική συνοχή. Ο Λοκ, μάλιστα, αν και τάσσεται υπέρ της ανεξιθρησκίας, εξαιρεί από αυτήν το δόγμα της αθεΐας, επειδή αυτό υποσκάπτει τα θεμέλια της κοινωνικής συνοχής. Αλλά θεωρώ ότι ο ντεϊσμός των εγκυκλοπαιδιστών στόχευε στην εξασφάλιση της γνωσιοθεωρητικής αυτοτέλειας του λογικού απέναντι στην Αποκάλυψη, χωρίς να αμφισβητείται η ύπαρξη ενός ανώτατου όντος (Βολταίρος) ή έστω η ανάγκη ύπαρξής του (Καντ). Η ύπαρξη του Θεού ακολουθεί τον δρόμο της λογικής αναζήτησής του, όπως αυτός χαράχτηκε από τον Ντεκάρτ και τον Λοκ. Από όλους αυτούς όμως πνευματικό θεμέλιο της Ευρώπης δεν θεωρείται το Ευαγγέλιο, αλλά ο Λόγος και ο σεβασμός της ατομικής ελευθερίας και συνείδησης, συμπεριλαμβανομένης και της θρησκευτικής. Αυτό σημαίνει πως δεν αμφισβητείται η πίστη, αλλά πως στο καπιταλιστικό περιβάλλον των «πολλαπλών επιλογών» η συγκρότηση της εμπράγματης πραγματικότητας γίνεται χωρίς την αναγκαία παρουσία του Θεού.

Ο μεταφραστής Γιώργος Καράμπελας ανταποκρίθηκε με γλωσσική και φιλοσοφική επάρκεια, αλλά και με ακρίβεια απέναντι σ’ ένα κείμενο που το δυσκολεύουν αφάνταστα τα πολλά ονόματα, οι γεωγραφικές τοποθεσίες και οι πολλαπλές παραπομπές στη Βίβλο.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και διδάκτωρ κοινωνιολογίας.
Τελευταίο βιβλίο του, το δοκίμιο «Ζαν-Ζακ Ρουσσώ – Ο φιλοσόφος της πεφωτισμένης δημοκρατίας» (εκδ. Πόλις).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Προσευχή στον Θεό

Κάνε οι μικροδιαφορές ανάμεσα στα ρούχα που σκεπάζουν τα ασθενικά μας σώματα, ανάμεσα σε όλες τις ανεπαρκείς μας γλώσσες, ανάμεσα σε όλα τα γελοία έθιμά μας, ανάμεσα σε όλους τους ατελείς νόμους μας, ανάμεσα σε όλες τις άφρονες απόψεις μας, ανάμεσα σε όλες τις καταστάσεις μας, τις τόσο άνισες στα μάτια μας και τόσο ίσες ενώπιόν σου, όλες αυτές οι λεπτές αποχρώσεις που διακρίνουν τα σωματίδια που λέγονται άνθρωποι να μην είναι σημάδια μίσους και διωγμού. Κάνε όσοι ανάβουν κεριά μέρα μεσημέρι για να σε υμνήσουν να ανέχονται όσους αρκούνται στο φως του ήλιου σου. Κάνε όσους καλύπτουν τα ρούχα τους με λευκό ύφασμα για να πουν ότι πρέπει να σε αγαπούμε να μην σιχαίνονται όσους λένε το ίδιο πράγμα φορώντας μαύρο λινό πανωφόρι. Κάνε να είναι το ίδιο να σε λατρεύουμε σε μια διάλεκτο αρχαία και σε μια διάλεκτο νεότερη… γιατί ξέρεις ότι σ’ αυτές τις ματαιότητες δεν υπάρχει τίποτα άξιο ούτε φθόνου ούτε έπαρσης».


altΠραγματεία περί ανεκτικότητας
ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ
Μτφρ. Γιώργος Καράμπελας
Διαλέγεσθαι 2018
Σελ. 216, τιμή εκδότη €14,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΒΟΛΤΑΙΡΟΥ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Τρία άκρως κατατοπιστικά βιβλία για τη σημερινή έννοια του πολέμου και η σύνδεσή τους με τις βασικές θεωρίες του Καρλ Φίλιππ Γκότλιμπ φον Κλάουζεβιτς [Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz] που υπήρξε ο βασικός διαμορφωτής της νεωτερικής επιστήμης του πολέμου. Κεντρική εικόνα: Προσωπογραφία του Κλάουζεβιτς από τ...

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

Για το βιβλίο του Γιώργου Ανδρέου «Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» (εκδόσεις Κριτική), Kεντρική εικόνα: ©Unsplash. 

Γράφει ο Αλέκος Κρητικός 

Στο βιβλίο του ...

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

Για το βιβλίο «Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (μτφρ. Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, εκδ. Άρτος Ζωής). Κεντρική εικόνα: Οι «Τέσσερις Ευαγγελιστές», πίνακας του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Αν αναλογισθεί κανείς πόσο μεγ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ