alt

Για το βιβλίο του Perry Anderson «Η λέξη από “Η” – Η περιπέτεια της ηγεμονίας» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου).

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Ο Βρετανός ιστορικός Πέρι Άντερσον διατέλεσε καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας του Λος Άντζελες (UCLA). Σήμερα είναι επίτιμος καθηγητής στο ίδιο πανεπιστήμιο. Διευθυντής από το 1962 έως το 1982 και εκ νέου από το 2000 έως το 2003 του βρετανικού New Left Review, παραμένει μέχρι σήμερα στη συντακτική του επιτροπή. Μερικοί τον χαρακτηρίζουν και ως γκουρού της ευρωπαϊκής ριζοσπαστικής Αριστεράς. Δεν νομίζω όμως ότι ο ίδιος θα ήταν πολύ ευχαριστημένος με έναν τέτοιο χαρακτηρισμό. Γιατί, αν και δεν κρύβει την μαρξιστική και κυρίως την γκραμσιανή του παιδεία, η σκέψη του είναι ιδιαιτέρως σύνθετη για να μπορεί να εκπροσωπείται από οποιοδήποτε πολιτικό ρεύμα. Ακόμη και από αυτό του ριζοσπαστισμού.

Τα βιβλία του Από την αρχαιότητα στον φεουδαρχισμό και Το απολυταρχικό κράτος, παρά τις κάποιες απλουστεύσεις τους, έχουν πλουτίσει την ιστοριογραφία των δύο περιόδων, τόσο με άγνωστα γεγονότα όσο και με μια πρωτοπόρα για τον μαρξισμό ερμηνευτική προσέγγιση. Η πρώτη τους έκδοση στα ελληνικά, τη δεκαετία του ’80, συνέβαλε στο να αντιληφτούν τότε πολλοί πως υπήρχε και μια μαρξιστική μέθοδος που υπερέβαινε τα υπεραπλουστευτικά σχήματα των εγχειριδίων του σοβιετικού Ιστορικού και Διαλεκτικού Υλισμού. Ο Άντερσον έχει συμβάλλει αρκετά ώστε να κατανοήσουμε ότι η μαρξική σκέψη (φέτος μάλιστα στις 5 Μαΐου συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννηση του Μαρξ) δεν είχε καμία σχέση με τον δογματικό ορθόδοξο μαρξισμό.

Το παρουσιαζόμενο βιβλίο ανήκει σε μια άλλη πλευρά του πνευματικού του έργου, αυτή του ιστορικού αναλυτή των διεθνών σχέσεων. Το πρωτότυπο εκδόθηκε το 2017, τρία χρόνια μετά το Η αμερικανική εξωτερική πολιτική και οι διανοητές της (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Τόπος σε μετάφραση Ηρακλή Οικονόμου), και διευρύνει τον προβληματισμό που είχε αναπτύξει εκεί.

Η ηγεμονία ως αφαίρεση

Στην Περιπέτεια της Ηγεμονίας (ο τίτλος στην πρωτότυπη έκδοση είναι γραμμένος στα ελληνικά με λατινικούς χαρακτήρες: The Peripeteia of Hegemony) φροντίζει να καταγράψει από την αρχή τον διπλό χαρακτήρα της έννοιας. Από τη μία υπάρχει η ηγεμονία στο εσωτερικό των εθνών πάνω στην οποία στήνονται οι ταξικοί συνασπισμοί συνεργασίας και εξουσίας (Γκράμσι) και από την άλλη υπάρχει η ηγεμονία μεταξύ των εθνών-κρατών.

Ο Άντερσον χρησιμοποιεί την μαρξική μέθοδο ανόδου από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο για να καταλήξει πλέον, ως αποτέλεσμα μιας πλούσιας σύνθεσης, πάλι στο αφηρημένο. Έτσι ξεκινά με τον αφαιρετικό χαρακτήρα της ηγεμονίας ως σύνθεση καταναγκασμού και πολιτισμικής υπερίσχυσης.

Η προέλευση της λέξης είναι ομηρική-ελληνική από το ρήμα καθοδηγώ ή ηγούμαι. Αλλά εδώ, μας προειδοποιεί ο συγγραφέας, χρειάζεται να προσεχθούν οι λεπτές αποχρώσεις της έννοιας. Ηγεμονία ναι μεν δεν σημαίνει αυτοκρατορία, κατίσχυση, ήπια ισχύ, καθυπόταξη κ.ά. αλλά και δεν μπορεί να εξεταστεί χωρίς τη χρήση τους.

Ο Άντερσον χρησιμοποιεί την μαρξική μέθοδο ανόδου από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο για να καταλήξει πλέον, ως αποτέλεσμα μιας πλούσιας σύνθεσης, πάλι στο αφηρημένο. Έτσι ξεκινά με τον αφαιρετικό χαρακτήρα της ηγεμονίας ως σύνθεση καταναγκασμού και πολιτισμικής υπερίσχυσης. Το ποιο όμως από τα δυο –ο καταναγκασμός ή η πολιτισμική υπερίσχυση– έχει προτεραιότητα και πότε, θα το δείξει η συγκεκριμένη ιστορική ανάλυση των γεγονότων αλλά και των διανοητικών κατασκευών μεγάλων στοχαστών από την αρχαιότητα ως σήμερα. Ο ιστορικός μάς ταξιδεύει από την κλασική Ελλάδα και τη Ρώμη στη Μεσαιωνική Ευρώπη και από εκεί στη Γερμανία του Μπίσμαρκ και των απογόνων του, στην τσαρική Ρωσία, στη Γαλλία της Τρίτης Δημοκρατίας, στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου, στην ορθοφιλελεύθερη Αγγλία της Θάτσερ, αλλά και στις Βραζιλία, Ινδία, Ιαπωνία και Κίνα. Η διαδρομή ολοκληρώνεται στη νικημένη οικονομικά μεταπολεμική Βρετανία, στη φιλόδοξη Γερμανία της Ε.Ε. και, τέλος, στις Η.Π.Α. και τον επικίνδυνο μονοπολισμό τους.

Μόνο στο τέλος πλέον είναι σε θέση ο συγγραφέας να γυρίσει στην αρχική του αφαίρεση και να καταδείξει ότι η ηγεμονία σημαίνει συνδυασμό της πολιτισμικής αυθεντίας και της καταναγκαστικής ή κατασταλτικής εξουσίας, όπου ανάλογα με τις συγκυρίες ανά χώρα άλλοτε επικρατεί η πολιτισμική αυθεντία και άλλοτε ο καταναγκασμός.

Επανάσταση και ηγεμονία

Ο συγγραφέας αρνείται ότι οι χρήστες της έννοιας ηγεμονία ανήκουν μόνο στην Αριστερά. «Πολιτικά, οι θεωρητικοί της ηγεμονίας υπήρξαν, σε διαφόρους χρόνους και τόπους, φιλελεύθεροι, συντηρητικοί, σοσιαλιστές, κομμουνιστές, λαϊκιστές, πυλώνες της αντίδρασης στο ένα άκρο και ρομφαίες της επανάστασης στο άλλο». Ξεκινά την περιήγησή του στη σύγχρονη αντίληψη για την ηγεμονία –αφού πρώτα περιγράψει, εν συντομία, τις απαρχές της έννοιας– από την επανάσταση. Δεν θα μπορούσε να προχωρήσει εδώ, χωρίς πρώτα να προσφύγει στην ιστορική ρωσική σοσιαλδημοκρατία και στη λενινιστική αντίληψη για την ηγεμονία του προλεταριάτου και μετά στη «δυτική» γκραμσιανή αντίληψη για την ηγεμονία ως υπερίσχυση των ιδεών έναντι της βίας.

Ο Λένιν, μας θυμίζει ο Άντερσον, θεωρούσε ότι η τάξη γίνεται τάξη όταν αυτή γίνει ηγεμονική. Σύμφωνα με τον Λένιν, στη Ρωσία η ηγεμονία θα εξέφραζε τον καθοδηγητικό ρόλο της εργατικής τάξης στην αστική επανάσταση.

Ο Λένιν, μας θυμίζει ο Άντερσον, θεωρούσε ότι η τάξη γίνεται τάξη όταν αυτή γίνει ηγεμονική. Σύμφωνα με τον Λένιν, στη Ρωσία η ηγεμονία θα εξέφραζε τον καθοδηγητικό ρόλο της εργατικής τάξης στην αστική επανάσταση. Παρόλο που στο τέλος έγινε το αντίθετο, αυτό που πρόβλεψε ο Τρότσκι, η άμεση δηλαδή μετάβαση στον «σοσιαλισμό», νικητής ήταν ο Λένιν που είχε απορρίψει τη στρατηγική του Τρότσκι. Πώς όμως συνέβη νικητής να είναι αυτός που δεν πρόβλεψε τις εξελίξεις και όχι αυτός που τις προέβλεψε; Χωρίς να το υποστηρίζει αυτό ο ίδιος ο ιστορικός, νομίζω ότι μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο πολιτικός οπορτουνισμός του Λένιν επικράτησε της θεωρητικής επάρκειας και διορατικότητας του Τρότσκι.

Ο Γκράμσι όμως, αντίθετα από τον Λένιν, ξεφεύγει από τα στενά όρια της στρατηγικής της εργατικής τάξης για να κατανοήσει την ηγεμονία ως αποτύπωση σταθερών μορφών εξουσίας ανάμεσα σε τάξεις και κοινωνικά στρώματα. Ο Γκράμσι σημειώνει δύο γνωρίσματα των δυτικοευρωπαϊκών κοινωνιών που δεν υπάρχουν στον τσαρισμό. Το πρώτο είναι ο ρόλος των διανοούμενων στρωμάτων με ικανή πολιτισμική σκευή και μακρά παράδοση στη διάδοση των ιδεών της άρχουσας τάξης προς τα κάτω και το δεύτερο η ύπαρξη μιας πολύ δυνατής κοινωνίας των πολιτών. Αυτά τα χαρακτηριστικά των δυτικών κοινωνιών μεταφέρουν το κέντρο βάρους της ηγεμονίας από τη βία στην πειθώ.

alt
O Πέρι Άντερσον

Συντηρητική ηγεμονία

Στη συνέχεια παρατίθενται οι αναλύσεις κατά τον Μεσοπόλεμο του κορυφαίου Γερμανού νομικού Χάινριχ Τρίπελ. Αυτός προσεγγίζει την ηγεμονία αντιδιαστέλλοντάς την από την κυριαρχία. Ηγεμονία είναι εξουσία ασκούμενη δια της συναίνεσης, κυριαρχία είναι εξουσία ασκούμενη δια της βίας. Ο Άντερσον θεωρεί ότι η πρόθεση του Τρίπελ ήταν να υμνήσει την ηγεμονία της Πρωσίας που ένωσε τη Γερμανία και να ανασκευάσει την αμαυρωμένη μνήμη του Δεύτερου Ράιχ. Από την άλλη, την αγγλοαμερικανική πλευρά, ο Κορντέλ Χαλ και ο Άντονι Ίντεν διαβεβαίωναν τον κόσμο ότι η Χάρτα του Ατλαντικού αποκλείει κάθε ιδέα ηγεμονίας σε Ανατολή και Δύση. Ο Ε.Χ. Καρ άσκησε δριμύτατη κριτική σε αυτές τις αντιλήψεις, αλλά αποδέχθηκε, όπως και ο Άντερσον, ότι η βρετανοαμερικανική ηγεμονία, σε αντίθεση με τη γερμανική και την ιαπωνική, αξίωναν ένα ύφος εξουσίας που βασίζεται περισσότερο στη συναίνεση παρά στον καταναγκασμό. Πάντως, έτσι και αλλιώς, η μεταπολεμική αντίληψη για την ηγεμονία κατέληγε στο συμπέρασμα ότι αφού πλέον είχε ηττηθεί η Γερμανία, ο όρος ηγεμονία «μπορούσε να αναπαυθεί εν ειρήνη». Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τους διέψευσε όλους.

Η μεταπολεμική αντίληψη για την ηγεμονία κατέληγε στο συμπέρασμα ότι αφού είχε ηττηθεί πλέον η Γερμανία, ο όρος ηγεμονία «μπορούσε να αναπαυθεί εν ειρήνη». Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τους διέψευσε όλους.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Πρώσος Λούντβιχ Ντέχιο στο έργο του Ισορροπία ή ηγεμονία βλέπει την ηγεμονία ως διαρκή προσπάθεια για καταστροφή των διεθνών ισορροπιών. Του απάντησε, χωρίς καμία αναφορά σ’ αυτόν, ένας άλλος Γερμανός, αλλά από τη Σουηβία, ο Ρούντολφ Στάντελμαν, με το έργο Ηγεμονία και ισορροπία. Αυτός υποστήριξε ότι κατ’ ουσία η ηγεμονία και η ισορροπία αποτελούν το κυρτό και το κοίλο μέρος ενός και του αυτού πλοίου.

Για να έρθουμε στον Ψυχρό Πόλεμο, όπου ο εξόριστος από τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης στις ΗΠΑ, επίσης Γερμανός, Χάνς Μοργκεντάου «εξαπέλυε μια ομοβροντία ενάντια στην κυριαρχία του νομικισμού, της ηθικολογίας και του συναισθηματισμού στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής». Όλη όμως αυτή η κριτική του τον οδηγούσε στις πηγές μιας σοπενχαουερικής βούλησης για δύναμη, η οποία «ήταν η πεμπτουσία της πολιτικής και ο κινητήρας της διαπάλης μεταξύ των κρατών ως ανθρωπολογική σταθερά». Έτσι ο μετέπειτα υποστηρικτής των Δημοκρατικών Μοργκεντάου «απαιτούσε από τις ΗΠΑ να ορθωθούν ως στρατιωτικό προπύργιο της Ευρώπης και να διεξαγάγουν αποτελεσματικό ιδεολογικό πόλεμο στην Ασία». Αυτήν όμως την απαίτηση την ενέτασσε στο πλαίσιο μιας πολιτικής εκτόνωσης και όχι ήττας του σοβιετικού κομμουνισμού. Αυτός υποστήριζε τον διακανονισμό μεταξύ των αντίπαλων δυνάμεων του διπολικού κόσμου.

Στον Μοργκεντάου απάντησε ο Γάλλος Ρεϊμόν Αρόν κατηγορώντας τον για αμοραλισμό. Τον κατηγορούσε ότι διαχωρίζοντας τη διπλωματία από την ιδεολογία εγκατέλειπε τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης στη σοβιετική επικυριαρχία. Οι ΗΠΑ δεν έπρεπε να ασκούν πολιτική εκτόνωσης αποσυρόμενες στην σκηνή τους, υποστήριξε ο Αρόν.

Το 1973 εμφανίστηκαν οι «αμερικανισμοί». Οι Ρόμπερτ Κοχέιν και Τζόζεφ Νάι υποστήριζαν πως πλέον η μελέτη των διεθνών σχέσεων έπρεπε να ξεφύγει από το κρατικοκεντρικό παράδειγμα. Ο αμερικανισμός τους δεν ήταν κρατικοκεντρικός. Αν και ο Ρόμπερτ Γκίλπιν τους αντέτεινε ότι το παράδειγμά τους για τον μη κρατικοκεντρικό ρόλο των πολυεθνικών δεν ίσχυε. Οι δραστηριότητες των πολυεθνικών –ισχυριζόταν ο Γκίλπιν– δεν ήταν ανεξάρτητες από τα κράτη στα οποία είχαν την έδρα τους. Οι Κοχέιν και Νάι επανήλθαν το 1977 υποστηρίζοντας ότι έχουμε εισέλθει στο τέλος των διεθνών σχέσεων μηδενικού αθροίσματος. Για να τους αντιτείνει ο Τσαρλς Κιντλμπέργκερ πως έχουμε πλέον την αλλαγή της πολιτικής ηγεμονίας από την οικονομική ηγεσία. Πλέον η ηγεμονία είναι κάτι που αφορά την οικονομία και όχι την ιδεολογία. Ο Στάνλεϊ Χόφμαν όμως αντέτεινε με τη σειρά του ότι αυτή ακριβώς η ηγεσία χωρίς ηγεμονία ήταν συνταγή για μια καλύτερη παγκόσμια τάξη. Ο Νάι, τέλος, το 1991, στο Καταδικασμένοι να ηγούμαστε, επέμενε πως «η ηγεμονία ήταν μια μπερδεμένη και ανεπιθύμητη έννοια, και θα έπρεπε να αποσυρθεί». Ο αμερικανισμός του δεν τού επέτρεπε να δεχθεί πως οι ΗΠΑ ήταν μια αυτοκρατορία ή έστω μια ήπια ηγεμονία. Οι ΗΠΑ ήταν γι’ αυτόν υπόδειγμα μιας «ήπιας ισχύος».

Ο τρίτος δρόμος προς τον Γκράμσι και Νέα Αριστερά κατά σοσιαλδημοκρατίας

Στη μεταπολεμική Ιταλία η επίδραση του Γκράμσι αντανακλάται στον ευρωκομμουνισμό, ως ρεύμα καθαρά συναινετικό, απαλλαγμένο από κάθε υποψία καταναγκασμού. Κατά τον Άντερσον, το μόνο που κατάφερε ο ευρωκομμουνισμός ήταν η μείωση των ποσοστών του ΙΚΚ. Ο Άντερσον καταφεύγει στον Βρετανό μαρξιστή Στιούαρτ Χολ για να καταγράψει μια νεοαριστερή απάντηση στην υποχωρητικότητα του ευρωκομμουνισμού. Για τον Χολ ο ευρωκομμουνισμός και κυρίως «η σοσιαλδημοκρατία είχε αποδειχθεί ανίκανη να ελέγξει ό,τι είχε γίνει οργανική κρίση του μεταπολεμικού διακανονισμού». Έτσι ο δρόμος έμεινε ανοικτός για τον «οπισθοδρομικό εκσυγχρονισμό» της Θάτσερ και μετά του Μπλερ. Ταυτοχρόνως ο Άντερσον καταγράφει τις αντιφατικές αναλύσεις των Λακλάου-Μουφ για την ηγεμονία, τη σοσιαλιστική στρατηγική και τον λαϊκισμό. Σημειώνει ότι γι’ αυτούς ο λαϊκισμός όχι μόνο δεν είναι μπαμπούλας, αλλά είναι το πιο επίκαιρο και πιο ισχυρό σημαίνον της ενδογενούς συγκυριακής ενοποίησης δημοκρατικών αιτημάτων.

Έτσι, αν και σωστά όλοι αυτοί υποστηρίζουν ότι ο λαϊκισμός προκύπτει από τις αντιφάσεις του συστημισμού, δεν κατανοούν ότι αυτός όχι μόνο δεν απαντά σ’ αυτές, αλλά και τις επιτείνει. Ο λαϊκισμός ενισχύει σε τελική ανάλυση τον συστημισμό, τον οποίο υποτίθεται αμφισβητεί.

Ο Άντερσον, αν και καταγράφει τις αντιφάσεις του λαϊκισμού των Λακλάου-Μουφ, δεν συμπληρώνει αυτή τη καταγραφή έστω και με μια απλή αναφορά στις αντιφάσεις του λαϊκισμού αυτού καθαυτού. Έτσι, αν και σωστά όλοι αυτοί υποστηρίζουν ότι ο λαϊκισμός προκύπτει από τις αντιφάσεις του συστημισμού, δεν κατανοούν ότι αυτός όχι μόνο δεν απαντά σ’ αυτές, αλλά και τις επιτείνει. Ο λαϊκισμός ενισχύει σε τελική ανάλυση τον συστημισμό, τον οποίο υποτίθεται αμφισβητεί. Το παράδειγμα Τσίπρα, και δευτερευόντως των Podemos, είναι ενδεικτικό της αμφισημίας του λαϊκισμού. Ένα τέτοιο συμπέρασμα όμως είναι πέραν των Άντερσον, Λακλάου και Μουφ.

Ο Γκράμσι ήταν παρών και στην Ινδία, στο έργο του Ινδού Ρανατζίτ Γκούχα. Στο εξαιρετικής πρωτοτυπίας βιβλίο του Γκούχα Υπερίσχυση χωρίς ηγεμονία έχουμε έναν ιδιαίτερης αξίας εμπλουτισμό της έννοιας της ηγεμονίας. Όπως πολύ σωστά γράφει ο Άντερσον, κατά αναλογία της μαρξικής οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, ο Γκούχα αναδεικνύει την «οργανική σύνθεση της εξουσίας». Ο Γκούχα αναφέρεται σε έννοιες όπως Υπερίσχυση και Καθυπόταξη. Η πρώτη αλληλεπιδρά με το ζευγάρι Καταναγκασμός μέσω Πειθούς και η δεύτερη με το ζευγάρι Συνεργασία μέσω Αντίστασης. Το σχήμα αυτό εφαρμόζει ο ίδιος στην ανάλυση τόσο των ηγεμονικών σχέσεων στην αποικιοκρατική Ινδία όσο και στη μεταποικιοκρατική ηγεμονία του κόμματος του Κογκρέσου.

Ο Άντερσον όμως δεν είναι ευρωκεντριστής. Τον απασχολούν εξίσου οι φεουδαρχικές Κίνα και Ιαπωνία, η επαναστατική και η «νεοφιλελεύθερη» Κίνα και η μεταποικιοκρατική Ινδία. Τα κεφάλαια για την Κίνα και την Ιαπωνία συνθέτουν μια αντιστροφή στον τρόπο προσέγγισης της έννοιας της ηγεμονίας και προϋποθέτουν μια σχετικώς καλή γνώση εκ μέρους του αναγνώστη της ιστορίας των χωρών. Παρά τη σχετική δυσκολία προσέγγισης όλου του ιστορικού και διανοητικού πλαισίου που κατατίθεται, σε τελική ανάλυση ο παρατιθέμενος πλούτος γεγονότων, ιδεών, όρων και στοχαστών από τις δύο χώρες, από την αρχαιότητα έως και σήμερα, μας αποζημιώνει πλουσιοπάροχα.

Ηγεμονία μετά την 11ηΣεπτεμβρίου

Ο Τζον Αϊκενμπέρι στο βιβλίο του Μετά τη νίκη (2001), δέκα χρόνια μετά το Καταδικασμένοι να ηγούμαστε του Νάι, προστρέχει στη χρήση των μεγάλων επιτευγμάτων των ΗΠΑ που δείχνουν τον δρόμο για τη συγκρότηση μιας νέας τάξης που θα ενσωμάτωναν, υπό την αμερικανική ηγεσία, τη Γερμανία και την Ιαπωνία σε ένα σύστημα οικονομίας και ασφάλειας.

Υποχωρεί όμως ή αντέχει η έννοια της ηγεμονίας στις διεθνείς σχέσεις μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001; Οι απαντήσεις αυτοεξύμνησης που δίνει η Αγγλική Σχολή μέσω του Μάρτιν Γουάιτ, όσο και μέσω του προσεκτικότερου Χέντλεϊ Μπουλ υπέρ της νομιμοποίησης της ηγεμονίας των ΗΠΑ, οι απαιτήσεις για γερμανική ηγεμονία στην Ευρώπη των Γερμανών Κρίστοφ Σένμπεργκερ και Χέρφριντ Μίνκλερ και η μονοπολικότητα των σύγχρονων ΗΠΑ (δες την αντιπαράθεση Νάιαλ Φέργκιουσον και Πολ Σρέντερ) δεν πείθουν τον ιστορικό Πέρι Άντερσον. Δεν τον πείθουν ούτε οι επεξεργασίες του Ίαν Κλαρκ υπέρ της αμερικανικής ηγεμονίας ως «ηθική αποδοχή μιας ιδέας της ηγεμονίας».

Τελικά όμως ο Άντερσον, όπως συμβαίνει ακόμη και με τους καλύτερους εκπροσώπους του αριστερού ριζοσπαστισμού, αντί να στρέψει τα πυρά του κατά των συντηρητικών του αμερικανισμού, ανακαλύπτει τον εχθρό του σε κάτι που φαίνεται να είναι πιο κοντά του.

Τελικά όμως ο Άντερσον, όπως συμβαίνει ακόμη και με τους καλύτερους εκπροσώπους του αριστερού ριζοσπαστισμού, αντί να στρέψει τα πυρά του κατά των συντηρητικών του αμερικανισμού, ανακαλύπτει τον εχθρό του σε κάτι που φαίνεται να είναι πιο κοντά του. Αυτός, σύμφωνα με τον όρο του Τζον Μερσχάιμερ, είναι ο «φιλελεύθερος ιμπεριαλισμός» των Κλίντον και Ομπάμα. Ο Τραμπισμός, αντίθετα απ’ ό,τι συμβαίνει με τον Έντσο Τραβέρσο, έναν άλλο μεγάλο εκπρόσωπο της Νέας Αριστεράς, φαντάζει τόσο μακρινός, ώστε να «ξεφεύγει» της σφοδρής κριτικής του Άντερσον.

Δυστυχώς ο Άντερσον αποφεύγει επίσης να περιγράψει τη σοσιαλδημοκρατική αντίληψη για την έννοια της ηγεμονίας. Και όταν ακόμη αναφέρεται, για παράδειγμα, στον Χάμπερμας, το κάνει παραπέμποντας στον συντηρητικό Γερμανό νομικό Κρίστοφερ Σένμπεργκερ, ο οποίος υποστηρίζοντας την επικράτηση της Γερμανίας ως του νέου ηγεμόνα της Ευρώπης χαρακτηρίζει τον Μεταεθνικό Αστερισμό του Χάμπερμας ως «επιστημονική πολιτική φαντασία». Σίγουρα η ανάλυση της σοσιαλδημοκρατικής αντίληψης για την ηγεμονία θα προσέθετε πάρα πολλά ακόμη στο ούτως ή άλλως συναρπαστικό αυτό βιβλίο.

Ένας τόσο μεγάλος ιστορικός δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς τις αντιφάσεις του. Είναι όμως αυτές οι αντιφάσεις που διαχωρίζουν τους μεγάλους από τους μέτριους στοχαστές. Γιατί μόνο οι «αντιφατικοί» στοχαστές είναι σε θέση να μας βοηθήσουν να ανασηκώσουμε το «πέπλο άγνοιάς» μας.

Η μετάφραση του έμπειρου Γιώργου Καράμπελα στολίζει με ωραία ελληνικά ένα σημαντικό βιβλίο.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και διδάκτωρ κοινωνιολογίας.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Αν η ηγεμονία ήταν είτε απλή πολιτισμική αυθεντία είτε καταναγκαστική εξουσία, η έννοια θα ήταν κενή περιεχομένου: υπάρχουν ασφαλέστερες έννοιες και για το ένα και για το άλλο. Η επιμονή της ως όρου οφείλεται στο ότι συνδυάζει και τα δυο, καθώς και την εμβέλεια των πιθανών συνδυασμών που προσφέρει. Κλασικά, υποδήλωνε ανέκαθεν κάτι παραπάνω από την απλή ισχύ».


altΗ λέξη από «Η»
Η περιπέτεια της ηγεμονίας
Perry Anderson
Μτφρ. Γιώργος Καράμπελας
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου 2017
Σελ. 248, τιμή εκδότη €16,96

alt

TA ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ PERRY ANDERSON

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο μύθος του Προμηθέα και άλλα δοκίμια» του Πολ Λαφάργκ (κριτική) – Ένας «αιρετικός» μαρξιστής ιδεολόγος

«Ο μύθος του Προμηθέα και άλλα δοκίμια» του Πολ Λαφάργκ (κριτική) – Ένας «αιρετικός» μαρξιστής ιδεολόγος

Με μια άγνωστη πλευρά του έργου του Πολ Λαφάργκ [Paul Lafargue] έρχεται να μας γνωρίσει το βιβλίο «Ο μύθος του Προμηθέα και άλλα δοκίμια» (μτφρ. Χρήστος Κεφαλής, εκδ. Εύμαρος). Περιλαμβάνει αμετάφραστα στα ελληνικά δοκίμια του Λαφάργκ για τις αρχαίες μυθολογίες και κοινωνίες, εστιασμένα μάλιστα στην Αρχαία Ελλάδα. Μ...

«Ποιος είμαι!» του Μιχαήλ Μπακούνιν (κριτική) – Ένας επαναστατημένος μετεωρίτης πάνω από την Ευρώπη

«Ποιος είμαι!» του Μιχαήλ Μπακούνιν (κριτική) – Ένας επαναστατημένος μετεωρίτης πάνω από την Ευρώπη

Για το βιβλίο του Μιχαήλ Μπακούνιν [Mikhail Bakounine] «Ποιος είμαι!» (εισαγωγή - μτφρ. - σχόλια: Γιάννης Μπαρτσώκας, πρόλογος - επιμέλεια: Ήρκος Ρ. Αποστολίδης, εκδ. Ροές). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος 

Αν για τον ...

Ίρβιν Γιάλομ & Αβραάμ Μάσλοου: φιλοσοφία, σύγχρονες ψυχοθεραπείες και υπαρξισμός (κριτική)

Ίρβιν Γιάλομ & Αβραάμ Μάσλοου: φιλοσοφία, σύγχρονες ψυχοθεραπείες και υπαρξισμός (κριτική)

Η «τρίτη δύναμη» του Αβραάμ Μάσλοου [Abraham H. Maslow] και η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία του Ίρβιν Γιάλομ [Irvin Yalom] μέσα από το πλέγμα των ανθρώπινων αναγκών. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

H Ανθρωπιστική Ψυχολογία, η σχολή...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Λογοτεχνία σε κίνηση: μοιραζόμαστε ιστορίες του χθες, ανακαλύπτουμε ιστορίες του σήμερα

Λογοτεχνία σε κίνηση: μοιραζόμαστε ιστορίες του χθες, ανακαλύπτουμε ιστορίες του σήμερα

Λίγο πριν τον ερχομό του χειμώνα, τα βιβλία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αφήνουν για λίγο τα ράφια, βγαίνουν μια βόλτα στο Πάρκο και αφηγούνται τις ιστορίες τους.

Επιμέλεια: Book Press

Τέσσερα πρωινά, τέσσερις συναντήσεις στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχ...

Το φαινόμενο Εντουάρ Λουί: Σκέψεις με αφορμή την εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

Το φαινόμενο Εντουάρ Λουί: Σκέψεις με αφορμή την εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

Τα βιβλία και η προσωπικότητα του Εντουάρ Λουί, οι οικογένεια και οι φίλοι, καθώς και οι πολιτικές προεκτάσεις των βιβλίων, των άρθρων ακόμη και των εμφανίσεών του, αποτέλεσαν πεδία όπου ανέπτυξε τις απόψεις του ο δημοφιλής Γάλλος συγγραφέας, μετά από τις ερωτήσεις που του έθεταν η Έλενα Όλγα Χρηστίδη και ο Κωσ...

«Public speaking, η τέχνη του να κάνεις τους άλλους να σε ακούνε» – στο Life Project 2024

«Public speaking, η τέχνη του να κάνεις τους άλλους να σε ακούνε» – στο Life Project 2024

Τι ξέρει μια υψίφωνος από Public speaking και τι σχέση έχει η σύσφιξη σχέσεων ομάδων με το τραγούδι; Πώς βοηθάει η ορθοφωνία έναν/μία CEO; Μπορούμε στ'αλήθεια να διαχειριστούμε τον σκηνικό μας φόβο (stage fright); 

Επιμέλεια: Book Press

Από τη φρά...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...
«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Σλοβένου συγγραφέα Ντίνο Μπάουκ (Dino Bauk) «Το Τέλος. Και Ξανά» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου) το οποίο θα κυκλοφορήσει αρχές Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Αγαπητή μητέρα, ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ