cindy jordan 390

Ο καθηγητής Δημήτρης Τζιόβας μελετά τη σχέση κουλτούρας και λογοτεχνίας.

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Μία τάση που κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος τις τελευταίες δεκαετίες είναι αυτή που θέλει τη λογοτεχνία ως μέρος του ευρύτερου πολιτισμικού γίγνεσθαι να συνδιαλέγεται με άλλες φωνές όπως της επιστήμης, της κοινωνιολογίας, της πολιτικής, της θρησκείας κ.λπ. Μ’ αυτήν την οπτική γωνία, το να συζητάμε για το κείμενο, σαν να πρόκειται για ένα κλειστό σύμπαν, είναι πλέον παρωχημένη συνθήκη, καθώς έτσι κλείνουμε τα μάτια στα γενικότερα δεδομένα που τοποθετούν κάθε καλλιτεχνικό προϊόν στη διασταύρωση κοινωνικών και ιδεολογικών λεωφόρων.

Ο συγγραφέας συλλαμβάνει τη λογοτεχνία με γνώμονα την κουλτούρα η οποία την παράγει και με την κουλτούρα η οποία την προσλαμβάνει

Ο Δημήτρης Τζιόβας, καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μπίρμινχαμ, παρακολουθεί την ελληνική λογοτεχνία με πολυεστιακούς φακούς, τους οποίους προσαρμόζει κάθε φορά ανάλογα με το αντικείμενό του αλλά και ανάλογα με το μέσο στο οποίο γράφει. Είτε όμως πρόκειται για φιλολογικές μελέτες είτε για επιφυλλίδες στο «Βήμα», όπως είναι τα περισσότερα από τα δημοσιεύματα που συγκεντρώνονται σ’ αυτό το βιβλίο, ο συγγραφέας συλλαμβάνει τη λογοτεχνία με γνώμονα την κουλτούρα η οποία την παράγει και με την κουλτούρα η οποία την προσλαμβάνει. Γι’ αυτό οι σκόρπιες επιφυλλίδες του ή οι εισαγωγές και τα επίμετρά του σε βιβλία συχνά έχουν (έστω κι αν είναι γραμμένες σε εύρος δέκα-δεκαπέντε χρόνων) έναν κοινό άξονα που τις συνέχει, γεγονός που επέτρεψε να συσσωματωθούν σε ένα κοινό τόμο.

Κουλτούρα και παγκοσμιοποίηση

Το βασικό ζήτημα που απασχολεί τον Τζιόβα σε πολλά κείμενά του είναι πώς η λογοτεχνία ξεπροβάλλει από την ευρύτερη κουλτούρα της κοινωνίας και αντίστοιχα με ποιες παραμέτρους προσλαμβάνεται. Το κείμενο, οι ερμηνείες του, η παραγωγή και η πρόσληψή του δεν βρίσκονται σε ένα εργαστήριο παραγωγής νοημάτων, αλλά διαμορφώνονται σε ένα ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο, όπου ο λόγος της λογοτεχνίας συναντά άλλους λόγους, όπως αυτόν της ιστορίας, της ιδεολογίας, της πολιτικής, της κοινωνίας κ.λπ.

Ο Έλληνας είναι το αγωνιζόμενο θύμα, ο ατίθασος Ζορμπάς, ο βαλκάνιος ταγός, ο ισότιμος ευρωπαίος εταίρος ή ο φτωχός συγγενής ενός αρχαιοελληνικού κάλλους; 

Ειδικά στην εποχή μας, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, η γραφή δοκιμάζεται, καθώς διασταυρώνεται με το σπάσιμο των εθνικών συνόρων και την ανάδυση πλείστων χρονοτοπικών υπο-κουλτουρών (όχι με την αρνητική σημασία της λέξης). Σ’ αυτό το πλαίσιο νοηματοδοτούνται πάλι έννοιες που είχαν παλιότερα χρησιμοποιηθεί, αλλά τώρα αποκτούν άλλη σημασία ή ρόλο μέσα στο ρέον γίγνεσθαι. Ο Δημήτρης Τζιόβας πιστεύει λ.χ. ότι η ταυτότητα, για την οποία έχουν γραφτεί πολυάριθμες μελέτες, δεν αποτυπώνει σήμερα την πραγματικότητα, αφού αναφέρεται σε μια “αντικειμενική” ένταξη σε εθνικές, θρησκευτικές κ.ά. ομάδες. Αντίθετα, η ταύτιση -με τον εφήμερο χαρακτήρα της σκόπιμης και διαρκώς μεταβλητής προσπάθειας να επιλέξουμε το σύνολο με το οποίο νομίζουμε ότι έχουμε περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά- αποδίδει καλύτερα τη ρευστή πραγματικότητα, η οποία συνεχώς ανασχηματίζεται.

Επομένως, κάθε πολιτισμικό αγαθό ψάχνει το στίγμα του, τόσο από χώρα σε χώρα και από κουλτούρα σε κουλτούρα (να γιατί τα ταξιδιωτικά κείμενα δείχνουν τάσεις ιδεών), όσο και στην εικόνα την οποία κάθε χώρα επιδιώκει να δείξει προς τα έξω: εν προκειμένω ο Έλληνας είναι το αγωνιζόμενο θύμα, ο ατίθασος Ζορμπάς, ο βαλκάνιος ταγός, ο ισότιμος ευρωπαίος εταίρος ή ο φτωχός συγγενής ενός αρχαιοελληνικού κάλλους; 

Και ποια η μοίρα της λογοτεχνίας;

Η λογοτεχνία διέβη τον 20o αιώνα με τη βάρκα του μοντερνισμού και έπειτα μετεπιβιβάστηκε στον μεταμοντερνισμό. Από την έμφαση στον χρόνο τοποθετείται όλο και πιο συχνά στην ανακάλυψη/επινόηση του χώρου, από τις μεγάλες αφηγήσεις στην αμφισβήτησή τους, από τον θρήνο για τη χαμένη συνεκτικότητα στην επευφημία για την αναπόφευκτη αποσπασματικότητα. Έτσι, η λογοτεχνία μετατοπίζεται ως προς τη σύλληψη της ανθρώπινης και κοινωνικής πραγματικότητας, η αποτύπωση της οποίας δεν εξαντλείται σε αφηγηματικά τερτίπια και υφολογικά κολπάκια. Ο άνθρωπος του μοντερνισμού ανακαλύπτει τη συνείδησή του, ενώ αυτός του μεταμοντερνισμού αυτοκαθορίζεται μέσω του Άλλου, ο μοντερνιστής έρχεται σε ρήξη με μια οργανωμένη αντίληψη της παράδοσης, ενώ ο μεταμοντερνιστής κινείται πολυσυλλεκτικά και διακειμενικά.

Ο άνθρωπος του μοντερνισμού ανακαλύπτει τη συνείδησή του, ενώ αυτός του μεταμοντερνισμού αυτοκαθορίζεται μέσω του Άλλου

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο μελετάται ο Τζον Μπαρθ ως χαρακτηριστική περίπτωση μεταμοντέρνου συγγραφέα, που γράφει λογοτεχνικά και δοκιμιακά, που αναμιγνύει το αυτοαναφορικό σχόλιο με την πλοκή, που στοχάζεται με πολλούς τρόπους πάνω στην έννοια της γραφής. Κι αυτά είναι βασικά χαρακτηριστικά ενός λόγου που περνάει από τη μυθοπλασία στη μεταμυθοπλασία, που ξέρει και προβάλλει την τεχνητή του φύση και που προσπαθεί να ξεφύγει από τον κορεσμό των ανακυκλωμένων θεμάτων.

alt
    Δημήτρης Τζιόβας

Ο Δ. Τζιόβας καταφέρνει και εφαρμόζει θεωρίες πάνω στα κείμενα κι από εκεί εξάγει ευρύτερα συμπεράσματα για το πώς η λογοτεχνία φωτίζει πλευρές του κόσμου και κυρίως του τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος συλλαμβάνει τον κόσμο. Οι αλλαγές στη λογοτεχνία και οι πολυτροπισμοί της κουλτούρας δείχνουν πώς εξελίσσεται η ανθρώπινη σκέψη, πού ρίχνει ανά εποχή βάρος, πού εστιάζει καθώς κινείται ιστορικά μέσα στο πολιτικό και το κοινωνικό. Η επαφή του συγγραφέα με τη δυτικοευρωπαϊκή σκέψη τού δίνει το προνόμιο να συλλαμβάνει γρήγορα τις νέες ιδέες και να τις μεταφέρει στα ελληνικά τεκταινόμενα.

Αυτή του όμως η αποστασιοποίηση, που λειτουργεί σε γενικές γραμμές ευεργετικά, μετατρέπεται καμιά φορά και σε αλλοτρίωση από τον ελληνικό σφυγμό. Η μετάφραση λ.χ. λογοτεχνικών έργων από την καθαρεύουσα στη δημοτική δεν οδηγεί μόνο στην επικαιροποίησή τους, όπως ο Δ. Τζιόβας πιστεύει, αλλά και στη δυνητική αντικατάστασή τους. Η διασκευή στον κινηματογράφο, επειδή αναφέρεται σε διαφορετικούς κώδικες, δεν είναι ισοδύναμο παράδειγμα με την ενδογλωσσική μετάφραση, η οποία για τον απλό αναγνώστη ορίζει το χάσμα με τις προηγούμενες μορφές λογοτεχνίας των νεοελληνικών γραμμάτων (δεν αναφέρομαι στα αρχαία ελληνικά).  

ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

altΚουλτούρα και Λογοτεχνία
Πολιτισμικές διαθλάσεις και χρονοτοποι ιδεών
Δημήτρης Τζιόβας
Πόλις 2014
Σελ. 248, τιμή € 15,00

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΖΙΟΒΑ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Για τα βιβλία «Η θεραπεία της ψυχής – Πατέρες και ψυχολόγοι σε διάλογο», του Αλέξιου Ιερομόναχου Καρακαλλινού, και «Τα θεμέλια της βιοηθικής – Μια χριστιανική θεώρηση» (μτφρ. Πολυξένη Τσαλίκη-Κιοσόγλου), του Τρίσταμ Χ. Ένγκελχαρτ (Tristam H. Engelhardt Jr), που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αρμός.

Γ...

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

Για το βιβλίο του Ζορζ Μινουά [Georges Minois] «Η ιστορία της αθεΐας – η αθεΐα στον Δυτικό κόσμο» (μτφρ. Βάλια Σερέτη, εκδ. Νάρκισσος).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αθεϊσμός είναι ένα ίσως από τα επιδραστικά πνευματικά κινήματα του σύγχρονου κό...

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο [Vito Mancuso] «Ο δρόμος της ομορφιάς» (μτφρ. Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, εκδ. Αρμός). Κεντρική εικόνα: ο πίνακας του William Turner “Dutch Boats in a Gale” [«Ολλανδικές βάρκες σε θύελλα»], 1801 © The Capricorn Foundation.

Γράφει ο Διονύση...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ