cindy jordan 390

Ο καθηγητής Δημήτρης Τζιόβας μελετά τη σχέση κουλτούρας και λογοτεχνίας.

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Μία τάση που κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος τις τελευταίες δεκαετίες είναι αυτή που θέλει τη λογοτεχνία ως μέρος του ευρύτερου πολιτισμικού γίγνεσθαι να συνδιαλέγεται με άλλες φωνές όπως της επιστήμης, της κοινωνιολογίας, της πολιτικής, της θρησκείας κ.λπ. Μ’ αυτήν την οπτική γωνία, το να συζητάμε για το κείμενο, σαν να πρόκειται για ένα κλειστό σύμπαν, είναι πλέον παρωχημένη συνθήκη, καθώς έτσι κλείνουμε τα μάτια στα γενικότερα δεδομένα που τοποθετούν κάθε καλλιτεχνικό προϊόν στη διασταύρωση κοινωνικών και ιδεολογικών λεωφόρων.

Ο συγγραφέας συλλαμβάνει τη λογοτεχνία με γνώμονα την κουλτούρα η οποία την παράγει και με την κουλτούρα η οποία την προσλαμβάνει

Ο Δημήτρης Τζιόβας, καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μπίρμινχαμ, παρακολουθεί την ελληνική λογοτεχνία με πολυεστιακούς φακούς, τους οποίους προσαρμόζει κάθε φορά ανάλογα με το αντικείμενό του αλλά και ανάλογα με το μέσο στο οποίο γράφει. Είτε όμως πρόκειται για φιλολογικές μελέτες είτε για επιφυλλίδες στο «Βήμα», όπως είναι τα περισσότερα από τα δημοσιεύματα που συγκεντρώνονται σ’ αυτό το βιβλίο, ο συγγραφέας συλλαμβάνει τη λογοτεχνία με γνώμονα την κουλτούρα η οποία την παράγει και με την κουλτούρα η οποία την προσλαμβάνει. Γι’ αυτό οι σκόρπιες επιφυλλίδες του ή οι εισαγωγές και τα επίμετρά του σε βιβλία συχνά έχουν (έστω κι αν είναι γραμμένες σε εύρος δέκα-δεκαπέντε χρόνων) έναν κοινό άξονα που τις συνέχει, γεγονός που επέτρεψε να συσσωματωθούν σε ένα κοινό τόμο.

Κουλτούρα και παγκοσμιοποίηση

Το βασικό ζήτημα που απασχολεί τον Τζιόβα σε πολλά κείμενά του είναι πώς η λογοτεχνία ξεπροβάλλει από την ευρύτερη κουλτούρα της κοινωνίας και αντίστοιχα με ποιες παραμέτρους προσλαμβάνεται. Το κείμενο, οι ερμηνείες του, η παραγωγή και η πρόσληψή του δεν βρίσκονται σε ένα εργαστήριο παραγωγής νοημάτων, αλλά διαμορφώνονται σε ένα ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο, όπου ο λόγος της λογοτεχνίας συναντά άλλους λόγους, όπως αυτόν της ιστορίας, της ιδεολογίας, της πολιτικής, της κοινωνίας κ.λπ.

Ο Έλληνας είναι το αγωνιζόμενο θύμα, ο ατίθασος Ζορμπάς, ο βαλκάνιος ταγός, ο ισότιμος ευρωπαίος εταίρος ή ο φτωχός συγγενής ενός αρχαιοελληνικού κάλλους; 

Ειδικά στην εποχή μας, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, η γραφή δοκιμάζεται, καθώς διασταυρώνεται με το σπάσιμο των εθνικών συνόρων και την ανάδυση πλείστων χρονοτοπικών υπο-κουλτουρών (όχι με την αρνητική σημασία της λέξης). Σ’ αυτό το πλαίσιο νοηματοδοτούνται πάλι έννοιες που είχαν παλιότερα χρησιμοποιηθεί, αλλά τώρα αποκτούν άλλη σημασία ή ρόλο μέσα στο ρέον γίγνεσθαι. Ο Δημήτρης Τζιόβας πιστεύει λ.χ. ότι η ταυτότητα, για την οποία έχουν γραφτεί πολυάριθμες μελέτες, δεν αποτυπώνει σήμερα την πραγματικότητα, αφού αναφέρεται σε μια “αντικειμενική” ένταξη σε εθνικές, θρησκευτικές κ.ά. ομάδες. Αντίθετα, η ταύτιση -με τον εφήμερο χαρακτήρα της σκόπιμης και διαρκώς μεταβλητής προσπάθειας να επιλέξουμε το σύνολο με το οποίο νομίζουμε ότι έχουμε περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά- αποδίδει καλύτερα τη ρευστή πραγματικότητα, η οποία συνεχώς ανασχηματίζεται.

Επομένως, κάθε πολιτισμικό αγαθό ψάχνει το στίγμα του, τόσο από χώρα σε χώρα και από κουλτούρα σε κουλτούρα (να γιατί τα ταξιδιωτικά κείμενα δείχνουν τάσεις ιδεών), όσο και στην εικόνα την οποία κάθε χώρα επιδιώκει να δείξει προς τα έξω: εν προκειμένω ο Έλληνας είναι το αγωνιζόμενο θύμα, ο ατίθασος Ζορμπάς, ο βαλκάνιος ταγός, ο ισότιμος ευρωπαίος εταίρος ή ο φτωχός συγγενής ενός αρχαιοελληνικού κάλλους; 

Και ποια η μοίρα της λογοτεχνίας;

Η λογοτεχνία διέβη τον 20o αιώνα με τη βάρκα του μοντερνισμού και έπειτα μετεπιβιβάστηκε στον μεταμοντερνισμό. Από την έμφαση στον χρόνο τοποθετείται όλο και πιο συχνά στην ανακάλυψη/επινόηση του χώρου, από τις μεγάλες αφηγήσεις στην αμφισβήτησή τους, από τον θρήνο για τη χαμένη συνεκτικότητα στην επευφημία για την αναπόφευκτη αποσπασματικότητα. Έτσι, η λογοτεχνία μετατοπίζεται ως προς τη σύλληψη της ανθρώπινης και κοινωνικής πραγματικότητας, η αποτύπωση της οποίας δεν εξαντλείται σε αφηγηματικά τερτίπια και υφολογικά κολπάκια. Ο άνθρωπος του μοντερνισμού ανακαλύπτει τη συνείδησή του, ενώ αυτός του μεταμοντερνισμού αυτοκαθορίζεται μέσω του Άλλου, ο μοντερνιστής έρχεται σε ρήξη με μια οργανωμένη αντίληψη της παράδοσης, ενώ ο μεταμοντερνιστής κινείται πολυσυλλεκτικά και διακειμενικά.

Ο άνθρωπος του μοντερνισμού ανακαλύπτει τη συνείδησή του, ενώ αυτός του μεταμοντερνισμού αυτοκαθορίζεται μέσω του Άλλου

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο μελετάται ο Τζον Μπαρθ ως χαρακτηριστική περίπτωση μεταμοντέρνου συγγραφέα, που γράφει λογοτεχνικά και δοκιμιακά, που αναμιγνύει το αυτοαναφορικό σχόλιο με την πλοκή, που στοχάζεται με πολλούς τρόπους πάνω στην έννοια της γραφής. Κι αυτά είναι βασικά χαρακτηριστικά ενός λόγου που περνάει από τη μυθοπλασία στη μεταμυθοπλασία, που ξέρει και προβάλλει την τεχνητή του φύση και που προσπαθεί να ξεφύγει από τον κορεσμό των ανακυκλωμένων θεμάτων.

alt
    Δημήτρης Τζιόβας

Ο Δ. Τζιόβας καταφέρνει και εφαρμόζει θεωρίες πάνω στα κείμενα κι από εκεί εξάγει ευρύτερα συμπεράσματα για το πώς η λογοτεχνία φωτίζει πλευρές του κόσμου και κυρίως του τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος συλλαμβάνει τον κόσμο. Οι αλλαγές στη λογοτεχνία και οι πολυτροπισμοί της κουλτούρας δείχνουν πώς εξελίσσεται η ανθρώπινη σκέψη, πού ρίχνει ανά εποχή βάρος, πού εστιάζει καθώς κινείται ιστορικά μέσα στο πολιτικό και το κοινωνικό. Η επαφή του συγγραφέα με τη δυτικοευρωπαϊκή σκέψη τού δίνει το προνόμιο να συλλαμβάνει γρήγορα τις νέες ιδέες και να τις μεταφέρει στα ελληνικά τεκταινόμενα.

Αυτή του όμως η αποστασιοποίηση, που λειτουργεί σε γενικές γραμμές ευεργετικά, μετατρέπεται καμιά φορά και σε αλλοτρίωση από τον ελληνικό σφυγμό. Η μετάφραση λ.χ. λογοτεχνικών έργων από την καθαρεύουσα στη δημοτική δεν οδηγεί μόνο στην επικαιροποίησή τους, όπως ο Δ. Τζιόβας πιστεύει, αλλά και στη δυνητική αντικατάστασή τους. Η διασκευή στον κινηματογράφο, επειδή αναφέρεται σε διαφορετικούς κώδικες, δεν είναι ισοδύναμο παράδειγμα με την ενδογλωσσική μετάφραση, η οποία για τον απλό αναγνώστη ορίζει το χάσμα με τις προηγούμενες μορφές λογοτεχνίας των νεοελληνικών γραμμάτων (δεν αναφέρομαι στα αρχαία ελληνικά).  

ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

altΚουλτούρα και Λογοτεχνία
Πολιτισμικές διαθλάσεις και χρονοτοποι ιδεών
Δημήτρης Τζιόβας
Πόλις 2014
Σελ. 248, τιμή € 15,00

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΖΙΟΒΑ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μια ανέφικτη ανάσταση» του Παναγιώτη Θωμά (κριτική) – Πλησιάζοντας τον Κάφκα μέσω του Ν. Γ. Πεντζίκη

«Μια ανέφικτη ανάσταση» του Παναγιώτη Θωμά (κριτική) – Πλησιάζοντας τον Κάφκα μέσω του Ν. Γ. Πεντζίκη

Για το δοκίμιο του Παναγιώτη Θωμά «Μια ανέφικτη ανάσταση - Σχόλιο στη Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο νεαρός Γκρέγκορ Σάμσα, περιοδεύων εμπορικός αντιπρόσωπος...

«Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου – Διαφωτιστικές συναντήσεις με τον φιλόσοφο

«Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου – Διαφωτιστικές συναντήσεις με τον φιλόσοφο

Για το βιβλίο «Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη – Τον φιλόσοφο της αρετής και της ευδαιμονίας μέσα στην πόλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει ο Βασίλης Πανόπουλος

...
Γαλιλαίος και Νεύτων, οι επιστήμονες που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο

Γαλιλαίος και Νεύτων, οι επιστήμονες που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο

Δυο μελέτες που εξετάζουν τη διαμόρφωση της σύγχρονης επιστήμης, χάρη στη συμβολή του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα. Πρόκειται για τα δοκίμια «Γαλιλαίος» (μτφρ. Τάσος Κυπριανίδης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), του Στίλμαν Ντρέικ [Stillman Drake] και «Η συγκρότηση της σύγχρονης επιστήμης» (μτφρ. Κρινιώ Ζήση, Πανεπιστ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Σε ηλικία 92 ετών, πέθανε ο Τομ Ρόμπινς [Tom Robbins], γνωστός για τα χιουμοριστικά μυθιστορήματά του, επηρεασμένα από το κλίμα της αμερικανικής αντικουλτούρας των '60s. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αίολος.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα!», σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη, η οποία παρουσιάζεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μέχρι και τις 16 Φεβρουαρίου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ