alt

Του Νίκου Ξένιου

Τα Γράμματα σ’ ένα φίλο Γερμανό δημοσιεύθηκαν αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά το γεγονός ότι είχαν αρχίσει να γράφονται το 1943. Πρόκειται για μια καταγγελία της βίας από τον Αλμπέρ Καμύ που, καθώς προηγήθηκε της Πανούκλας, έδωσε το προανάκρουσμα της πνευματικής σύλληψης του μεγάλου συγγραφέα σχετικά με την ανθρώπινη ύπαρξη και τις ενδιάθετες τάσεις της. Τα Γράμματα ενθάρρυναν τους Γάλλους να παραμείνουν πιστοί στη διανόηση, ενάντια στον πραγματισμό και τη χυδαία «ηθική της αποτελεσματικότητας» του γερμανικού μιλιταρισμού.

Ο μικρός pied-noir

Στην ημιτελή αυτοβιογραφική του νουβέλα Ο πρώτος άνθρωπος, που δημοσιεύτηκε τριάντα τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατό του[1], ο Καμύ αναφερόταν στη μητέρα του, φτωχή κόρη ισπανών μεταναστών, και στο σπίτι όπου μεγάλωσε, ένα διαμέρισμα χωρίς μπάνιο σε υποβαθμισμένο προάστειο στο Αλγέρι. «Γεννήθηκα φτωχός και δίχως θρησκεία, κάτω από ένα χαρούμενο ουρανό, νοιώθοντας την αρμονία και όχι την εχθρότητα μέσα στη φύση», έγραψε το 1948. Γράφοντας τη διπλωματική του εργασία στον Πλωτίνο και τον Άγιο Αυγουστίνο ο Καμύ είχε διαμορφώσει τη μεταφυσική του τοποθέτηση, θεμελιώνοντάς την στην κοινωνική εμπειρία. Η αποποίηση της θρησκείας μπορεί κάλλιστα να συνυπάρξει με ένα όραμα λύτρωσης. Η μηδενιστική τάση του στην ουσία είναι μια νέα αντίληψη περί δικαίου, το αποκύημα μιας ευφυούς συνείδησης κοσμοπολίτη Γάλλου υπό το πρίσμα του οποίου κάθε μορφή βίας είναι καταδικαστέα[2]. Στη διάρκεια του Πολέμου της Αλγερίας (1954-1962) ο συγγραφέας είχε ταχθεί με την πλευρά των συμπατριωτών του, πεπεισμένος τότε για τις βίαιες προθέσεις των εθνικιστών Αράβων. Στη διάρκεια της απονομής του βραβείου Νόμπελ, πολύ αργότερα, θα δηλώσει: «Πιστεύω στη Δικαιοσύνη, αλλά θα υπερασπιστώ τη μητέρα μου πριν από αυτήν».

Ο Καμύ είχε διαμορφώσει τη μεταφυσική του τοποθέτηση, θεμελιώνοντάς την στην κοινωνική εμπειρία

Αντίστοιχο ηθικής τάξεως δίλημμα θα απασχολήσει και τον Σαρτρ στον Εγκαταλελειμμένο Άνθρωπο: εκεί ένας νεαρός φοιτητής φιλοσοφίας οδηγείται από τον φιλόσοφο στο να διεξέλθει απορριπτικά όλες τις υπάρχουσες φιλοσοφικές θεωρίες προκειμένου να αποφασίσει μεταξύ της στράτευσής του στην Πατρίδα και της αγάπης του για την άρρωστη μητέρα του. Πρόκειται για το κλασικό δίλημμα των άθεων Γάλλων υπαρξιστών της δεκαετίας του σαράντα, που κατ’ ουσίαν θεσπίζει την πρωτοκαθεδρία μιας ασθμαίνουσας, έωλης συνείδησης παράλληλα με την αίσθηση της τυχαιότητας και ηθικής ερήμωσης που ταλανίζει τους Ευρωπαίους μετά την οδυνηρή εμπειρία του πολέμου. Η αδικία του ισχύοντος νομικού συστήματος καταγγέλλεται από τους γάλλους διανοητές της εποχής. Και, μαζί με αυτήν, καταγγέλλονται η μικρόνοια και η απανθρωπία που διέπει τη θανατική ποινή.

Στρατευμένη λογοτεχνία με τους Συμμάχους ante portas

Κομβικό σημείο πριν από τις οριστικές διατυπώσεις του Καμύ περί του παράλογου χαρακτήρα της ανθρώπινης ζωής αποτέλεσε η συλλογή των τεσσάρων Γραμμάτων σ’ ένα φίλο Γερμανό: η πρώτη επιστολή δημοσιεύθηκε στην RevueLibre το 1943, η δεύτερη στα CahiersdeLibération το 1944 και η τρίτη στην εφημερίδα Libertés, το 1945. Τα Γράμματα σ' ένα φίλο Γερμανό εκδόθηκαν συγκεντρωμένα το 1945 από τις εκδόσεις «Γκαλιμάρ» και περιλήφθηκαν στη συλλογή Resistance, Rebellion and Death. Χαρακτηριστικά στρατευμένο κείμενο, τα Γράμματα απευθύνονται σε δεύτερο πρόσωπο σε κάποιον επινοημένο αποδέκτη, που λίγο ως πολύ ενσαρκώνει τον μέσο Γερμανό της εποχής.

altΣτην πρώτη επιστολή, υπογεγραμμένη τον Ιούλιο του 1943, ο Καμύ απαντά στη κατηγορία που υποτίθεται ότι δέχτηκε από τον «φίλο Γερμανό»[3] πως «δεν αγαπά την πατρίδα του» και του έδωσε εφαλτήριο για να ορίσει την πραγματική «αγάπη για την Πατρίδα». Στην επιστολή αυτήν ο Άνθρωπος και η Ευτυχία του βαρύνουν πολύ περισσότερο από οποιανδήποτε «πατρίδα». Δεν πρόκειται για τη δήλωση ενός απάτριδος, αλλά για την ακλόνητη πεποίθηση ενός ανθρωπιστή. Στη δεύτερη επιστολή (Δεκέμβριος 1943) υπερασπίζεται την Πνευματικότητα ενάντια στην Ισχύ. Στην τρίτη (Απρίλιος 1944) μιλά για το Θάρρος, αντιπαραβάλλοντας την αλόγιστη τόλμη του φανατικού Γερμανού στη συνειδητή, εμποτισμένη στο Πνεύμα τόλμη του αντιστασιακού Ευρωπαίου[4]. Ο «φίλος Γερμανός» πρέπει να πάρει το μήνυμα πως η Δικαιοσύνη υπερέχει του γερμανικού «μεγαλείου», όποιο κι αν είναι το τίμημα σε αίμα αυτής της πρωθιεράρχησης. Εννοείται πως ο Καμύ αναιρεί τις πρότερες πεποιθήσεις όλων για την ύπαρξη ενός υπερβατολογικού ορθολογικού πνεύματος που θα κυριαρχούσε στην ευρωπαϊκή συνείδηση της Ιστορίας εάν ο παραλογισμός του πολέμου δεν είχε ανατρέψει παρόμοιες βεβαιότητες. Η τέταρτη επιστολή είναι γράμμα «συμφιλίωσης», πάνω σε μια νέα βάση: η Ευρώπη έχει ανάγκη τη Γερμανία, όπως και κάθε άλλο ευρωπαϊκό έθνος. Όμως η Γερμανία πρέπει να λυτρωθεί από τους «δαίμονες» που την κατατρύχουν. Ο άνθρωπος πρέπει να προσδώσει νόημα στην ανέστια ζωή του. Αρνούμενος την απελπισία του μεταφυσικά άστεγου, ο Καμύ νοηματοδοτεί τον κόσμο γύρω του με όργανο τη βούληση.

Ο έφηβος μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα

Κείμενο ιδιαίτερα δραστικό, που διαμορφώνει τη στάση του νέου πολίτη στην κατεύθυνση της εναντίωσης στη θανατική ποινή και των ανθρωπιστικών επιλογών, χωρίς απαραίτητα να προϋποθέτει τον αφελή χριστιανικό ανθρωπισμό

Το εμβόλιμο ανεκδοτολογικό επεισόδιο με το φορτηγό που οδηγεί, μεταξύ άλλων Γάλλων αγωνιστών, ένα δεκαεξάχρονο αθώο παιδί στον χώρο της εκτέλεσής του, είναι χαρακτηριστικά οικείο σε όλες τις γενεές που ακολούθησαν: το θέμα του αποσπάσματος είναι η νηφαλιότητα του επαναστάτη ενάντια στο εξηρμένο θυμικό του δημίου του. Παράλληλα, ασκείται έντονη κριτική για τον ρόλο που διαδραμάτισε ο προτεσταντικός κλήρος στο έγκλημα της Γερμανίας σε βάρος της ανθρωπότητας[5].

Στα μεταφρασμένα κείμενα κλασικής ευρωπαϊκής λογοτεχνίας γενικής παιδείας της τρίτης Λυκείου, όλα τα ελληνόπουλα διδάσκονται αυτό το κείμενο, που απευθύνεται στο εφηβικό συναίσθημα μπροστά στο φάσμα του ολέθρου και της αδικίας. Πρόκειται για κείμενο ιδιαίτερα δραστικό, που ως εκπαιδευτικός μπορώ να διαβεβαιώσω ότι διαμορφώνει τη στάση του νέου πολίτη στην κατεύθυνση της εναντίωσής του στη θανατική ποινή και της υιοθέτησης ανθρωπιστικών επιλογών, χωρίς απαραίτητα να προϋποθέτει τον αφελή χριστιανικό ανθρωπισμό. Η μορφή του ιερέα εξομολογητή φέρεται να συνεργεί στο έγκλημα και ο επίγειος εκπρόσωπος του Θείου δεν πείθει τον καταδικασμένο έφηβο για την υποτιθέμενη γαλήνη που υπάρχει στην προοπτική της αιωνιότητας. Ο συγγραφέας, διαλεγόμενος με την παράλογη μεταφυσική των Ναζί, εξηγεί τους λόγους που τον έκαναν να διαχωρίζει τη θέση του από τη δική τους. Η δίψα για Δικαιοσύνη που τον βασάνιζε από τα παιδικά του χρόνια θα βρει κι εδώ την έκφρασή της, ενώ η απελπισία που πηγάζει από το κενό της δημιουργίας θα ξεπεραστεί "με την πίστη του ανθρώπου στη γη"[6]. Η πίστη στον άνθρωπο ως απόλυτη αξία ζωής είναι η μόνη δικαίωση σ' αυτόν τον κόσμο, και η προσήλωση στη Δικαιοσύνη δεν είναι παρά το παράγωγο αυτής της πίστης σε επίπεδο ηθικής.

Με το ένθερμο και σκωπτικό ύφος τους τα Γράμματα σ’ ένα φίλο Γερμανό καταδεικνύουν το βαθύ διανοητικό χάσμα που χώριζε τους Γερμανούς εκείνης της εποχής από την υπόλοιπη Ευρώπη. Ο Καμύ είναι τόσο οικουμενικός όσο κάθε μεγάλος διανοητής, γι’ αυτό και η παιδαγωγική αξία των κειμένων του είναι ανυπολόγιστη. Στην τελευταία επιστολή (Ιούλιος 1944) ο συγγραφέας ρίχνει φως ελπίδας στο γενικευμένο σκότος που σκέπασε την Ευρώπη με τη ναζιστική θηριωδία. Μια απροκάλυπτη κριτική του ναζιστικού καθεστώτος που απευθύνεται «όχι σ’ ένα έθνος», αλλά σ’ ένα καθεστώς δημίων. 

[1] Το χειρόγραφό της νουβέλας βρέθηκε επάνω στο νεκρό σώμα του Καμύ, στον τόπο του αυτοκινητικού δυστυχήματος που του κόστισε τη ζωή σε σχετικά νεαρή ηλικία.
[2] Ο René Char γράφει, στο FureuretMystère (1948): «Δεν θέλω να ξεχάσω όλα όσα με εμπόδισαν να μετατραπώ σε ένα κτήνος αδικίας και φανατισμού, ένα τέρας που θα πάλευε εσαεί με τα σκυλιά της Κολάσεως»: διαφαίνεται η ίδια ανάγκη για συμφιλίωση του διανοητή με τον εαυτό του.
[3] O Kαμύ χρησιμοποιεί το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο διευκρινίζοντας ότι εννοεί τους Ναζί και το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο εννοώντας τους ελεύθερους Ευρωπαίους πολίτες.
[4]« …je sais que lorsque vous dites «Europe» vous ne pouvez vous empêcher de penser à une cohorte de nations dociles menée par une Allemagne de seigneurs, vers un avenir fabuleux et ensanglanté . Alors que pour «nous», elle est cette ancienne terre de culture et de l'ésprit».
[5] «Ο φόνος τελείται στο επίπεδο των αξιών και όχι στο επίπεδο του παραλόγου», γράφει ο Κωστής Παπαγιώργης σχολιάζοντας τον Καμύ.
[6] «l'esprit ne peut rien contre l’épée, mais. l’esprit uni à l'épée est le vainqueur éternel de l’épée tirée pour elle-même».

 ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ

altΓράμματα σ' έναν φίλο Γερμανό
Albert Camus
Μτφρ.: Νίκη Καρακίτσου-Ντουζέ, Μαρία Κασαμπάλογλου-Ρομπλέν
Εκδόσεις Πατάκη 2013
Τιμή € 5,50, σελ.96

alt

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ALBERT CAMUS

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο μύθος του Προμηθέα και άλλα δοκίμια» του Πολ Λαφάργκ (κριτική) – Ένας «αιρετικός» μαρξιστής ιδεολόγος

«Ο μύθος του Προμηθέα και άλλα δοκίμια» του Πολ Λαφάργκ (κριτική) – Ένας «αιρετικός» μαρξιστής ιδεολόγος

Με μια άγνωστη πλευρά του έργου του Πολ Λαφάργκ [Paul Lafargue] έρχεται να μας γνωρίσει το βιβλίο «Ο μύθος του Προμηθέα και άλλα δοκίμια» (μτφρ. Χρήστος Κεφαλής, εκδ. Εύμαρος). Περιλαμβάνει αμετάφραστα στα ελληνικά δοκίμια του Λαφάργκ για τις αρχαίες μυθολογίες και κοινωνίες, εστιασμένα μάλιστα στην Αρχαία Ελλάδα. Μ...

«Ποιος είμαι!» του Μιχαήλ Μπακούνιν (κριτική) – Ένας επαναστατημένος μετεωρίτης πάνω από την Ευρώπη

«Ποιος είμαι!» του Μιχαήλ Μπακούνιν (κριτική) – Ένας επαναστατημένος μετεωρίτης πάνω από την Ευρώπη

Για το βιβλίο του Μιχαήλ Μπακούνιν [Mikhail Bakounine] «Ποιος είμαι!» (εισαγωγή - μτφρ. - σχόλια: Γιάννης Μπαρτσώκας, πρόλογος - επιμέλεια: Ήρκος Ρ. Αποστολίδης, εκδ. Ροές). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος 

Αν για τον ...

Ίρβιν Γιάλομ & Αβραάμ Μάσλοου: φιλοσοφία, σύγχρονες ψυχοθεραπείες και υπαρξισμός (κριτική)

Ίρβιν Γιάλομ & Αβραάμ Μάσλοου: φιλοσοφία, σύγχρονες ψυχοθεραπείες και υπαρξισμός (κριτική)

Η «τρίτη δύναμη» του Αβραάμ Μάσλοου [Abraham H. Maslow] και η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία του Ίρβιν Γιάλομ [Irvin Yalom] μέσα από το πλέγμα των ανθρώπινων αναγκών. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

H Ανθρωπιστική Ψυχολογία, η σχολή...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Λογοτεχνία σε κίνηση: μοιραζόμαστε ιστορίες του χθες, ανακαλύπτουμε ιστορίες του σήμερα

Λογοτεχνία σε κίνηση: μοιραζόμαστε ιστορίες του χθες, ανακαλύπτουμε ιστορίες του σήμερα

Λίγο πριν τον ερχομό του χειμώνα, τα βιβλία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αφήνουν για λίγο τα ράφια, βγαίνουν μια βόλτα στο Πάρκο και αφηγούνται τις ιστορίες τους.

Επιμέλεια: Book Press

Τέσσερα πρωινά, τέσσερις συναντήσεις στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχ...

Το φαινόμενο Εντουάρ Λουί: Σκέψεις με αφορμή την εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

Το φαινόμενο Εντουάρ Λουί: Σκέψεις με αφορμή την εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

Τα βιβλία και η προσωπικότητα του Εντουάρ Λουί, οι οικογένεια και οι φίλοι, καθώς και οι πολιτικές προεκτάσεις των βιβλίων, των άρθρων ακόμη και των εμφανίσεών του, αποτέλεσαν πεδία όπου ανέπτυξε τις απόψεις του ο δημοφιλής Γάλλος συγγραφέας, μετά από τις ερωτήσεις που του έθεταν η Έλενα Όλγα Χρηστίδη και ο Κωσ...

Εύα Πολυβίου: «Ένα καλό κείμενο δεν θα περάσει απαρατήρητο από έναν διορατικό εκδότη»

Εύα Πολυβίου: «Ένα καλό κείμενο δεν θα περάσει απαρατήρητο από έναν διορατικό εκδότη»

Η Εύα Πολυβίου μας συστήθηκε πρόσφατα με τη νουβέλα της «Οι ορτανσίες», η οποία κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

Με ποια λόγια θα συστήνατε το βιβλίο σας σε κάποιον που δεν γνωρίζει τίποτε για σας;

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...
«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Σλοβένου συγγραφέα Ντίνο Μπάουκ (Dino Bauk) «Το Τέλος. Και Ξανά» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου) το οποίο θα κυκλοφορήσει αρχές Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Αγαπητή μητέρα, ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ