«Δεν είμαστε τίποτε άλλο από ό,τι λέχθηκε […] όποιος έχει πεποιθήσεις είναι ηλίθιος» Μισέλ Φουκώ
Του Γιώργου Βέη
Δεν πρόκειται για αγιογραφία, ούτε για ένα ακόμη επιστημονικό σύγγραμμα, εξ ορισμού απροσπέλαστο για τους μη επαρκείς περί τη νεωτερική φιλοσοφία και τα παράγωγά της αναγνώστες. Το παρόν έργο, υπογραφόμενο από έναν Γάλλο ιστορικό ομολογουμένου κύρους, σύγχρονο μάλιστα του Μισέλ Φουκώ (1926-1984), συνιστά μιαν εμπεριστατωμένη, καλώς θεμελιωμένη εισαγωγή στο έργο και στη ζωή του τελευταίου, η οποία έχει το χάρισμα όχι μόνον της εύληπτης φύσης, αλλά και της συναρπαστικής δομής.
Διακηρύσσοντας ότι «ο Φουκώ δεν είναι αυτός που πιστεύει ο κόσμος! Ούτε δεξιός ούτε αριστερός, δεν ορκιζόταν ούτε στην Επανάσταση ούτε στην καθεστηκυία τάξη. Ακριβώς όμως γι' αυτό, επειδή δεν ορκιζόταν στην καθεστηκυία τάξη, η δεξιά τον απέρριψε, ενώ η αριστερά πίστεψε ότι αρκούσε που δεν ορκιζόταν στην καθεστηκυία τάξη για να είναι αριστερός», ο Πωλ Βεν (γεν. 1930) αναδεικνύει με επαγγελματική συνέπεια και αναλυτική τάξη τα σημαντικότερα στοιχεία του εξατομικευμένου, πάντως ρηξικέλευθου σκεπτικισμού του ινδάλματός του. Έχοντας ως κανόνα διερμηνείας την εμπειρική αποτίμηση, ηοποία κατά λέξηπροσδιορίζει ότι «τα λόγια, τα γραπτά, γεννιούνται από το μηχανισμό, όχι από κάποια ανθρώπινη φύση∙ έτσι, εκεί όπου υπάρχει σημείο, δεν μπορεί να υπάρχει ο άνθρωπος∙ εκεί όπου κάνουμε τα σημεία να μιλούν, ο άνθρωπος πρέπει να σωπαίνει»(βλ. Μισέλ Φουκώ, Η αρχαιολογία της γνώσης, μετάφραση Κωστής Παπαγιώργης, εκδόσεις Εξάντας,1987), ο συγγραφέας δεν διστάζει να εμβαθύνει στα μύχια της θεωρίας του συμπατριώτη του. Αγνοώντας κατεδαφιστικές απορρίψεις και επιδερμικές κρίσεις του συρμού περί του προσώπου και του έργου του Φουκώ, ο Πωλ Βεν αξιοποιεί με οξυδέρκεια, παρρησία και επιστημονικό σθένος πρώτης γραμμής το υπάρχουν υλικό, αλλά και τις πλούσιες μνήμες του από τη συνύπαρξή του με τον διάσημο φιλόσοφο σε πλείστα fora.
Ο αγώνας για την απομυθοποίηση της αλήθειας
Η καταστατική σύνδεση με τα κυριότερα προτάγματα της νιτσεϊκής σκέψης, η παρατεταμένη σύγκρουση με τα εννοιολογικά καθόλου, η στράτευση στην αναδιάταξη του Εαυτού - εξ ου και η ευθεία εξομολόγηση: «γράφω για να αλλάξω τον εαυτό μου και να μην σκέφτομαι ό,τι σκεφτόμουν πριν» (βλ. σελ. 251) - η πάγια αρχή, η αδιαπραγμάτευτη δηλαδή βούληση να ανατρέψει ορισμένα καίρια δεδομένα της Ιστορίας, η έμπρακτη μαχητικότητα υπέρ της αποκατάστασης της ίδιας της γνώσης ως εργαλείου πολιτισμού – εξ ου και ο αφορισμός: «τι είναι η γνώση, αν όχι μια αλληλεπίδραση ανάμεσα σε δυο χωροχρονικές πραγματικότητες, το άτομο και το περιβάλλον του, δηλαδή μια εμπειρική διαδικασία, και όχι ένας καθρέφτης;» (βλ. σελ.95) – βεβαίως η συμπόρευση με ευδιάκριτες και άλλο τόσο ευάλωτες από κοινωνικοοικονομική πλευρά μειονότητες, αλλά και η υπεράσπιση του Χομεϊνί, ό,τι δηλαδή χαρακτηρίζουν, μεταξύ άλλων, την προσωπικότητα του Μισέλ Φουκώ καταγράφονται, αξιολογούνται και αναπτύσσονται διεξοδικώς στα έντεκα κεφάλαια του βιβλίου. Λαμβάνοντας υπόψιν τη σταθερότερη διαχρονικά θέση του εν λόγω, ήτοι «έργο: αυτό που είναι ικανό να εισάγει κάποια σημαντική διαφορά στο πεδίο της γνώσης, με τίμημα έναν ορισμένο κόπο εκ μέρους του συγγραφέα όσιο και του αναγνώστη, και με τελική ανταμοιβή μια ορισμένη απόλαυση, ήτοι πρόσβαση σε μια διαφορετική μορφή της αλήθειας» (βλ. Μισέλ Φουκώ, Επιλογή από τα Ditset écrits, εισαγωγή-επιλογή-μετάφραση: Θανάσης Λάγιος, εκδόσεις Στιγμή, 2011), ο Πωλ Βεν αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στους τρόπους σχηματισμού της αλήθειας, σύμφωνα με τις αντιλήψεις αυτού του κατ΄ εξοχήν εικονοκλάστη των ιδεών. Η βασανιστικά ψαγμένη αλήθεια του Μισέλ Φουκώ είναι εν ολίγοις ένας αγώνας ως τα έσχατα για την πλήρη απομυθοποίησή της.
Η μετάφραση, το τονίζω, κρίνεται ευθύβολη. Για όλους τους παραπάνω λόγους, συνιστώ ανεπιφύλακτα το βιβλίο. Ιδίως σε όσους ξεκινούν τώρα την γνωριμία τους με το corpus του σημαίνοντος αυτού πνεύματος εν γραφή.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή πεζών κειμένων «Ινδικοπλεύστης» (εκδ. Κέδρος).
Πωλ Βεν
Μτφρ: Γιώργος Καράμπελας
Επιμέλεια σειράς: Σταύρος Ζουμπουλάκης
Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2011
Τιμή € 19,00, σελ. 277