«Για το νόημα της ζωής» του Βίτο Μανκούζο (κριτική) – Αναζητώντας το νόημα της ζωής στο υπέρτερο, υπό την απομόνωση της πανδημίας

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο «Για το νόημα της ζωής» (μτφρ. Παναγιώτης Υφαντής, εκδ. Αρμός). Στην κεντρική εικόνα, ο θεολόγος και καθηγητής Βίτο Μανκούζο.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αμφιλεγόμενος χώρος που γνωρίζουμε σήμερα ως «παραψυχολογία» προέκυψε περίπου στα 1876, με πρόθεση να αποτελέσει έναν νέο επιστημονικό κλάδο που να υποστηρίζει με στοιχεία την ύπαρξη του υπερφυσικού κόσμου απέναντι στις επιθέσεις που τους ασκούσαν οι φυσικοί επιστήμονες τότε. Ο Ουίλιαμ Τζέιμς, σημαντικός επιστήμονας και φιλόσοφος, που υπήρξε και πρόεδρος της Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών του Λονδίνου τη διετία 1894-1895, δεν δίστασε να υπερασπισθεί το «πνευματικό» στοιχείο, μεμφόμενος τους άλλους επιστήμονες ότι συνήθως μεροληπτούν υπέρ μιας συγκεκριμένης φιλοσοφικής άποψης σχετικά με τη βαθύτερη τάξη της φύσης, την οποία θεωρούν ως εγγενώς μηχανιστική και απορρίπτουν κάθε άλλη προοπτική προσέγγισής της.

Τι είναι ο μηχανιστικός ορθολογισμός

Αυτή την άποψη ο James την ονομάζει «μηχανιστικό ορθολογισμό» και φοβάται πως αν παγιωθεί κοινωνικά, θα μπορούσε ίσως να ανοίξει ένα ρήγμα ανάμεσα στην επιστήμη και σε άλλους τρόπους σκέψης που έχουν διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ιστορία για αιώνες: πρόκειται για τη θρησκευτική, την ηθική, την ποιητική, την τελολογική, την «αυθόρμητη» και την αισθητική σκέψη. Ο μηχανιστικός ορθολογισμός τις απορρίπτει εντελώς, θεωρώντας τελικά μέχρι και την ίδια την ανθρώπινη προσωπικότητα ως μια ανυπόστατη ψευδαίσθηση.

Η δυσφορία αυτή μαρτυρεί μια γενικότερη αίσθηση απώλειας νοήματος όσον αφορά στη ζωή μας.

Παρότι οι επιστήμονες που υπερασπίζονται ρητά το υπερφυσικό είναι εξίσου ολιγάριθμοι με τότε, το αίτημα της υπεράσπισης της πίστης του ανθρώπου σε μια πραγματικότητα που τον υπερβαίνει, παραμένει επίκαιρο. Αφορμή για τη συγγραφή του παρόντος βιβλίου, που ξεκίνησε από μαγνητοφωνημένη ομιλία του Ιταλού Ρωμαιοκαθολικού θεολόγου και ακαδημαϊκού Βίτο Μανκούζο, τον Ιούλιο του 2020 στη Δημοτική βιβλιοθήκη του Misano Adriatico, είναι η διαπίστωση ενός διάχυτου αισθήματος δυσφορίας στον σύγχρονο κόσμο μας. Η δυσφορία αυτή μαρτυρεί μια γενικότερη αίσθηση απώλειας νοήματος όσον αφορά στη ζωή μας. Βέβαια, αυτή η αίσθηση απώλεια νοήματος προϋπήρχε, λέει ο Μανκούζο, απλώς για πολλούς έγιναν ορατότερες οι τραγικές συνέπειές της τώρα, υπό τις συνθήκες της πρόσφατης πανδημίας του κορωνοϊού.

Η βάση της είναι αυτό που ο Nietzsche (και πριν από αυτόν, ο Hegel και, το 1796 ο λογοτέχνης Ζαν Πολ, το πραγματικό όνομα του οποίου ήταν Johann Paul Friedrich Richter) χαρακτήριζε «θάνατο του Θεού», μια κατάσταση όπου η πίστη στον Θεό τείνει να εξωθείται στο περιθώριο της κοινωνίας, με τους ανθρώπους να έχουν αποκτήσει σιγά σιγά την εντύπωση ότι ο ορθολογισμός και ο ατομισμός είναι οι ύψιστες αξίες.

Δύο θεμελιώδεις θέσεις

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να βιώνουμε απώλεια νοήματος, αναρωτώμενοι αν τελικά είμαστε κάτι παραπάνω από υλικά-φυσικά όντα που απλώς είναι «καταδικασμένα» να υπάρχουν για να υπάρχουν. Πάνω στο θέμα, το παρόν δοκίμιο διατυπώνει δύο θεμελιώδεις θέσεις-κατευθυντήριες αρχές: 1) Το (όποιο) «νόημα» πρέπει να αποτελεί δική μας, ελεύθερη συγκρότηση/κατασκευή, και δεύτερον, 2) Το νόημα της ζωής είναι η «συνεργία».

Αν η πρώτη θέση υπογραμμίζει τη ριζική διαφορά του ανθρώπου από την υπόλοιπη φύση, μιας διαφορά που έγκειται στην ελευθερία, δηλαδή στην έλλειψη προκαθορισμού (στο σημείο αυτό μπορεί κανείς να θυμηθεί τον σαρτρικό υπαρξισμό), η δεύτερη τονίζει πως οι άνθρωποι είμαστε βαθιά συνδεδεμένοι μεταξύ μας. Σχετικά με αυτό το θέμα, σημαντική είναι και η συμβολή της επιστήμης.

Επηρεασμένος από τον Fritjof Capra, αλλά και τον Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, ο οποίος έκανε κάποτε λόγο για τον κόσμο ως έναν «πολύπλοκο ιστό συμβάντων», ο Βίτο Μανκούζο ισχυρίζεται πως σύμφωνα με τη σύγχρονη Φυσική και Βιολογία όλος ο φυσικός κόσμος είναι ένα «σύστημα», μια «διασύνδεση» των επιμέρους φαινομένων», με τον άνθρωπο να μην αποτελεί εξαίρεση, αποτελώντας ένα άθροισμα (φυσικών) σχέσεων στοιχείων, κάτι που καθιστά θεμιτή και τη δική του ανάγκη να συσχετισθεί (κοινωνικά) με τα άλλα όντα.

[...] ακόμη και αν Θεός δεν υπήρχε, ο κόσμος και πάλι δεν θα έπρεπε να χάνει για εμάς τη σημασία του.

Ο Μανκούζο, φιλοσοφικά επηρεασμένος από τους Καρλ Γιάσπερς και Τεϊγιάρ ντε Σαρντέν, είναι πεπεισμένος για την ύπαρξη του Θεού, επισημαίνει όμως παράλληλα ότι ακόμη και αν Θεός δεν υπήρχε, ο κόσμος και πάλι δεν θα έπρεπε να χάνει για εμάς τη σημασία του. Με τα λόγια του ίδιου:

«είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει ο Θεός (εγώ είμαι υπέρ της πρώτης εναλλακτικής, αν και ο δικός μου Θεός είναι διαφορετικός από τον παραδοσιακό), εμείς, σε αυτή τη ζωή, μπορούμε να μην είμαστε προορισμένοι για τα παράλογο, την απελπισία, το μηδέν και, συνεπώς, τον φόβο, την επιθετικότητα και τον θυμό, που πηγάζουν από τα παραπάνω. Το μπορούμε. Από εμάς εξαρτάται. Από την εσωτερική μας δουλειά» (σελ. 30).

Ωστόσο, συνεχίζει, προκειμένου να είναι κάτι νόημα της ζωής μας, μιας και όλα στο σύμπαν αλληλοσχετίζονται, αυτό θα πρέπει να είναι κάτι υπεράνω του εγώ μας. Είναι αδιάφορο το πώς θα το αντιλαμβανόμαστε και το με τι λέξεις θα το ονομάζουμε: μπορεί αυτό να είναι ο «Θεός» (Χριστιανισμός), ο «Λόγος» (Στωικισμός), το «Tao» (Ταοϊσμός), το «Brahman» (Ινδουισμός) ή το «Dharma» (Βουδισμός), όλες αυτές οι λέξεις εκφράζουν, σε διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα, τη βεβαιότητα ότι είναι κάτι συμπαντικά ευρύτερο και ανώτερο σε σημασία από εμάς, ώστε η αναγνώρισή του να σχετικοποιεί κάπως τον εγωκεντρισμό μας. Και πάλι με τα λόγια του ίδιου:

«Κάποιος αναλογίζεται τη ζωή και λέει: η φύση είναι πιο σημαντική από εμένα, ο πολιτισμός είναι πιο σημαντικός από εμένα, το κοινό καλό είναι πιο σημαντικό από εμένα. Όποιος αισθάνεται αυτή την έλξη και συναινεί στο κάλεσμά της βγαίνει από το σπήλαιο του εγώ και το βλέμμα του γίνεται ευθύ, η γλώσσα του διορθώνεται, ο νους του διαστέλλεται. Αυτό το κάτι μεγαλύτερο ο καθένας μπορεί να το ονομάσει όπως επιθυμεί, ή ακόμη καλύτερα, όπως μπορεί […] Αυτό που πραγματικά αξίζει είναι να ζούμε νιώθοντας ελάσσονες σε σχέση με κάτι μείζον. Έτσι το νόημα της ζωής πραγματώνεται ως σχεσιακή αρμονία, ως συνεργία» (σελ. 102).

Για το νόημα της ζωήςΟ καταναλωτισμός των ημερών μας (για τον Μανκούζο, σήμερα κυριαρχεί κατά κάποιον τρόπο ο κοινωνικός δαρβινισμός) τείνει να μας κάνει να λησμονούμε τα ερωτήματα περί νοήματος, όποιος όμως δεν έχει κάποιο νόημα δεν μπορεί να αντικρύσει τη ζωή του ως ένα ενιαίο σύνολο, και απλώς ζει δίχως κάποιο σταθερό θεμέλιο.

Δεδομένου μάλιστα ότι η στροφή στην αναζήτηση νοήματος δεν είναι κάτι έμφυτο στον καθένα μας αλλά αποτελεί μια μορφή επίκτητης «κατάκτησης», καίριο ρόλο μπορεί να διαδραματίσει εδώ η εκπαίδευση, η οποία θα αφυπνίζει μέσα στον άνθρωπο τον πόθο του για νόημα.

Ο Μανκούζο σίγουρα δεν μας λέει όσα θα περιμέναμε να ακούσουμε συνήθως από έναν Ρωμαιοκαθολικό θεολόγο, ίσως όμως δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει η στάση του, δεδομένου ότι πληθαίνουν στις μέρες μας τα βιβλία που αποπειρώνται να ιχνηλατήσουν μια διέξοδο από τις συνέπειες ενός διάχυτου υλισμού-νατουραλισμού, σκιαγραφώντας ένα υπέρτερο νόημα για τον άνθρωπο, αντλώντας ελεύθερα από διάφορες φιλοσοφικές και θρησκευτικές παραδόσεις, χωρίς να δεσμεύονται αυστηρά από τα όποια παραδοσιακά όριά τους.

Οι θεωρητικοί «κίνδυνοι» που αντιμετωπίζονται εδώ είναι κυρίως δύο: αφενός ο μηχανιστικός ορθολογισμός (σε επιστημονικό και φιλοσοφικό επίπεδο) και αφετέρου ο καταναλωτισμός (σε πρακτικό και καθημερινό). Όποια στάση και αν διατηρήσει κανείς, ένα είναι βέβαιο: η αναζήτηση νοήματος στη ζωή όχι απλώς δεν έχει τερματισθεί αλλά είναι κάτι που συμβαίνει σήμερα με την ίδια (αν όχι και με περισσότερη) αγωνία όπως άλλοτε.


 * Ο ΜΥΡΩΝ ΖΑΧΑΡΑΚΗΣ είναι υποψήφιος διδάκτωρ Φιλοσοφίας.

politeia link more

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο μαύρος κύκνος» του Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ (κριτική) – Όταν τα δεδομένα και οι προβλέψεις μας εξαπατούν

«Ο μαύρος κύκνος» του Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ (κριτική) – Όταν τα δεδομένα και οι προβλέψεις μας εξαπατούν

Για το βιβλίο του Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ «Ο μαύρος κύκνος» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος). 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Το αποτέλεσμα των τελευταίων εκλογών στη χώρα μας φαίνεται πως πολύ λίγοι είχαν προβλ...

«Μίλα, Πηνελόπη!» της Αγγέλας Καστρινάκη (κριτική)

«Μίλα, Πηνελόπη!» της Αγγέλας Καστρινάκη (κριτική)

Για τη μελέτη της Αγγέλας Καστρινάκη «Μίλα, Πηνελόπη! – Λογοτεχνικές μεταμορφώσεις της μυθικής ηρωίδας στην Ελλάδα και τον Δυτικό κόσμο από τον 19ο αιώνα ώς τις μέρες μας» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

Η προβληματική τ...

«Είμαι το τέρας που σας μιλά» του Πωλ Μπ. Πρεθιάδο (κριτική) – Ένα μανιφέστο για τις δυσκολίες της φυλομετάβασης

«Είμαι το τέρας που σας μιλά» του Πωλ Μπ. Πρεθιάδο (κριτική) – Ένα μανιφέστο για τις δυσκολίες της φυλομετάβασης

Για το βιβλίο του Πωλ Μπ. Πρεθιάδο «Είμαι το τέρας που σας μιλά: Αναφορά σε μια ακαδημία ψυχαναλυτών» (μτφρ. Αναστασία Μελία Ελευθερίου, εκδ. Αντίποδες). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Το κορίτσι από τη Δανία» (2015). 

Γράφει η Ελένη Αβδούλου ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Άνα Μαρία Σούα: «Η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική – το ίδιο και οι ιστορίες μου!»

Άνα Μαρία Σούα: «Η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική – το ίδιο και οι ιστορίες μου!»

Συνέντευξη με την Αργεντινή συγγραφέα Άνα Μαρία Σούα [Ana María Shua], με αφορμή την ανθολογία διηγημάτων της «Σκυλίσια ζωή και άλλες ακροβασίες» (μτφρ. Άννα Βερροιοπούλου, εκδ. Βακχικόν). Η συγγραφέας θα βρεθεί στην Αθήνα τις επόμενες μέρες, καλεσμένη του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ.

Συνέ...

1ο Φεστιβάλ Διά-δραση στα Ιωάννινα – Τι σημαίνει η σιωπή στην εποχή των θορύβων;

1ο Φεστιβάλ Διά-δραση στα Ιωάννινα – Τι σημαίνει η σιωπή στην εποχή των θορύβων;

Το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ιωαννιτών διοργανώνει το 1ο Φεστιβάλ «Διά-δραση» από τις 15 έως τις 17 Ιουνίου, με θέμα των συζητήσεων και των καλλιτεχνικών δράσεων τη σιωπή.

Επιμέλεια: Book Press

...

15ο Φεστιβάλ ΛΕΑ: Συζητήσεις και εργαστήρια με συγγραφείς από τη Λατινική Αμερική, την Πορτογαλία και την Ισπανία – Αναλυτικά όλο το πρόγραμμα

15ο Φεστιβάλ ΛΕΑ: Συζητήσεις και εργαστήρια με συγγραφείς από τη Λατινική Αμερική, την Πορτογαλία και την Ισπανία – Αναλυτικά όλο το πρόγραμμα

Το 15ο Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) θα πραγματοποιηθεί από τις 13 έως τις 22 Ιουνίου στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις.

Επιμέλεια: Book Press

Υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κατερίνας Σα...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ