«Για το νόημα της ζωής» του Βίτο Μανκούζο (κριτική) – Αναζητώντας το νόημα της ζωής στο υπέρτερο, υπό την απομόνωση της πανδημίας

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο «Για το νόημα της ζωής» (μτφρ. Παναγιώτης Υφαντής, εκδ. Αρμός). Στην κεντρική εικόνα, ο θεολόγος και καθηγητής Βίτο Μανκούζο.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αμφιλεγόμενος χώρος που γνωρίζουμε σήμερα ως «παραψυχολογία» προέκυψε περίπου στα 1876, με πρόθεση να αποτελέσει έναν νέο επιστημονικό κλάδο που να υποστηρίζει με στοιχεία την ύπαρξη του υπερφυσικού κόσμου απέναντι στις επιθέσεις που τους ασκούσαν οι φυσικοί επιστήμονες τότε. Ο Ουίλιαμ Τζέιμς, σημαντικός επιστήμονας και φιλόσοφος, που υπήρξε και πρόεδρος της Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών του Λονδίνου τη διετία 1894-1895, δεν δίστασε να υπερασπισθεί το «πνευματικό» στοιχείο, μεμφόμενος τους άλλους επιστήμονες ότι συνήθως μεροληπτούν υπέρ μιας συγκεκριμένης φιλοσοφικής άποψης σχετικά με τη βαθύτερη τάξη της φύσης, την οποία θεωρούν ως εγγενώς μηχανιστική και απορρίπτουν κάθε άλλη προοπτική προσέγγισής της.

Τι είναι ο μηχανιστικός ορθολογισμός

Αυτή την άποψη ο James την ονομάζει «μηχανιστικό ορθολογισμό» και φοβάται πως αν παγιωθεί κοινωνικά, θα μπορούσε ίσως να ανοίξει ένα ρήγμα ανάμεσα στην επιστήμη και σε άλλους τρόπους σκέψης που έχουν διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ιστορία για αιώνες: πρόκειται για τη θρησκευτική, την ηθική, την ποιητική, την τελολογική, την «αυθόρμητη» και την αισθητική σκέψη. Ο μηχανιστικός ορθολογισμός τις απορρίπτει εντελώς, θεωρώντας τελικά μέχρι και την ίδια την ανθρώπινη προσωπικότητα ως μια ανυπόστατη ψευδαίσθηση.

Η δυσφορία αυτή μαρτυρεί μια γενικότερη αίσθηση απώλειας νοήματος όσον αφορά στη ζωή μας.

Παρότι οι επιστήμονες που υπερασπίζονται ρητά το υπερφυσικό είναι εξίσου ολιγάριθμοι με τότε, το αίτημα της υπεράσπισης της πίστης του ανθρώπου σε μια πραγματικότητα που τον υπερβαίνει, παραμένει επίκαιρο. Αφορμή για τη συγγραφή του παρόντος βιβλίου, που ξεκίνησε από μαγνητοφωνημένη ομιλία του Ιταλού Ρωμαιοκαθολικού θεολόγου και ακαδημαϊκού Βίτο Μανκούζο, τον Ιούλιο του 2020 στη Δημοτική βιβλιοθήκη του Misano Adriatico, είναι η διαπίστωση ενός διάχυτου αισθήματος δυσφορίας στον σύγχρονο κόσμο μας. Η δυσφορία αυτή μαρτυρεί μια γενικότερη αίσθηση απώλειας νοήματος όσον αφορά στη ζωή μας. Βέβαια, αυτή η αίσθηση απώλεια νοήματος προϋπήρχε, λέει ο Μανκούζο, απλώς για πολλούς έγιναν ορατότερες οι τραγικές συνέπειές της τώρα, υπό τις συνθήκες της πρόσφατης πανδημίας του κορωνοϊού.

Η βάση της είναι αυτό που ο Nietzsche (και πριν από αυτόν, ο Hegel και, το 1796 ο λογοτέχνης Ζαν Πολ, το πραγματικό όνομα του οποίου ήταν Johann Paul Friedrich Richter) χαρακτήριζε «θάνατο του Θεού», μια κατάσταση όπου η πίστη στον Θεό τείνει να εξωθείται στο περιθώριο της κοινωνίας, με τους ανθρώπους να έχουν αποκτήσει σιγά σιγά την εντύπωση ότι ο ορθολογισμός και ο ατομισμός είναι οι ύψιστες αξίες.

Δύο θεμελιώδεις θέσεις

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να βιώνουμε απώλεια νοήματος, αναρωτώμενοι αν τελικά είμαστε κάτι παραπάνω από υλικά-φυσικά όντα που απλώς είναι «καταδικασμένα» να υπάρχουν για να υπάρχουν. Πάνω στο θέμα, το παρόν δοκίμιο διατυπώνει δύο θεμελιώδεις θέσεις-κατευθυντήριες αρχές: 1) Το (όποιο) «νόημα» πρέπει να αποτελεί δική μας, ελεύθερη συγκρότηση/κατασκευή, και δεύτερον, 2) Το νόημα της ζωής είναι η «συνεργία».

Αν η πρώτη θέση υπογραμμίζει τη ριζική διαφορά του ανθρώπου από την υπόλοιπη φύση, μιας διαφορά που έγκειται στην ελευθερία, δηλαδή στην έλλειψη προκαθορισμού (στο σημείο αυτό μπορεί κανείς να θυμηθεί τον σαρτρικό υπαρξισμό), η δεύτερη τονίζει πως οι άνθρωποι είμαστε βαθιά συνδεδεμένοι μεταξύ μας. Σχετικά με αυτό το θέμα, σημαντική είναι και η συμβολή της επιστήμης.

Επηρεασμένος από τον Fritjof Capra, αλλά και τον Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, ο οποίος έκανε κάποτε λόγο για τον κόσμο ως έναν «πολύπλοκο ιστό συμβάντων», ο Βίτο Μανκούζο ισχυρίζεται πως σύμφωνα με τη σύγχρονη Φυσική και Βιολογία όλος ο φυσικός κόσμος είναι ένα «σύστημα», μια «διασύνδεση» των επιμέρους φαινομένων», με τον άνθρωπο να μην αποτελεί εξαίρεση, αποτελώντας ένα άθροισμα (φυσικών) σχέσεων στοιχείων, κάτι που καθιστά θεμιτή και τη δική του ανάγκη να συσχετισθεί (κοινωνικά) με τα άλλα όντα.

[...] ακόμη και αν Θεός δεν υπήρχε, ο κόσμος και πάλι δεν θα έπρεπε να χάνει για εμάς τη σημασία του.

Ο Μανκούζο, φιλοσοφικά επηρεασμένος από τους Καρλ Γιάσπερς και Τεϊγιάρ ντε Σαρντέν, είναι πεπεισμένος για την ύπαρξη του Θεού, επισημαίνει όμως παράλληλα ότι ακόμη και αν Θεός δεν υπήρχε, ο κόσμος και πάλι δεν θα έπρεπε να χάνει για εμάς τη σημασία του. Με τα λόγια του ίδιου:

«είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει ο Θεός (εγώ είμαι υπέρ της πρώτης εναλλακτικής, αν και ο δικός μου Θεός είναι διαφορετικός από τον παραδοσιακό), εμείς, σε αυτή τη ζωή, μπορούμε να μην είμαστε προορισμένοι για τα παράλογο, την απελπισία, το μηδέν και, συνεπώς, τον φόβο, την επιθετικότητα και τον θυμό, που πηγάζουν από τα παραπάνω. Το μπορούμε. Από εμάς εξαρτάται. Από την εσωτερική μας δουλειά» (σελ. 30).

Ωστόσο, συνεχίζει, προκειμένου να είναι κάτι νόημα της ζωής μας, μιας και όλα στο σύμπαν αλληλοσχετίζονται, αυτό θα πρέπει να είναι κάτι υπεράνω του εγώ μας. Είναι αδιάφορο το πώς θα το αντιλαμβανόμαστε και το με τι λέξεις θα το ονομάζουμε: μπορεί αυτό να είναι ο «Θεός» (Χριστιανισμός), ο «Λόγος» (Στωικισμός), το «Tao» (Ταοϊσμός), το «Brahman» (Ινδουισμός) ή το «Dharma» (Βουδισμός), όλες αυτές οι λέξεις εκφράζουν, σε διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα, τη βεβαιότητα ότι είναι κάτι συμπαντικά ευρύτερο και ανώτερο σε σημασία από εμάς, ώστε η αναγνώρισή του να σχετικοποιεί κάπως τον εγωκεντρισμό μας. Και πάλι με τα λόγια του ίδιου:

«Κάποιος αναλογίζεται τη ζωή και λέει: η φύση είναι πιο σημαντική από εμένα, ο πολιτισμός είναι πιο σημαντικός από εμένα, το κοινό καλό είναι πιο σημαντικό από εμένα. Όποιος αισθάνεται αυτή την έλξη και συναινεί στο κάλεσμά της βγαίνει από το σπήλαιο του εγώ και το βλέμμα του γίνεται ευθύ, η γλώσσα του διορθώνεται, ο νους του διαστέλλεται. Αυτό το κάτι μεγαλύτερο ο καθένας μπορεί να το ονομάσει όπως επιθυμεί, ή ακόμη καλύτερα, όπως μπορεί […] Αυτό που πραγματικά αξίζει είναι να ζούμε νιώθοντας ελάσσονες σε σχέση με κάτι μείζον. Έτσι το νόημα της ζωής πραγματώνεται ως σχεσιακή αρμονία, ως συνεργία» (σελ. 102).

Για το νόημα της ζωήςΟ καταναλωτισμός των ημερών μας (για τον Μανκούζο, σήμερα κυριαρχεί κατά κάποιον τρόπο ο κοινωνικός δαρβινισμός) τείνει να μας κάνει να λησμονούμε τα ερωτήματα περί νοήματος, όποιος όμως δεν έχει κάποιο νόημα δεν μπορεί να αντικρύσει τη ζωή του ως ένα ενιαίο σύνολο, και απλώς ζει δίχως κάποιο σταθερό θεμέλιο.

Δεδομένου μάλιστα ότι η στροφή στην αναζήτηση νοήματος δεν είναι κάτι έμφυτο στον καθένα μας αλλά αποτελεί μια μορφή επίκτητης «κατάκτησης», καίριο ρόλο μπορεί να διαδραματίσει εδώ η εκπαίδευση, η οποία θα αφυπνίζει μέσα στον άνθρωπο τον πόθο του για νόημα.

Ο Μανκούζο σίγουρα δεν μας λέει όσα θα περιμέναμε να ακούσουμε συνήθως από έναν Ρωμαιοκαθολικό θεολόγο, ίσως όμως δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει η στάση του, δεδομένου ότι πληθαίνουν στις μέρες μας τα βιβλία που αποπειρώνται να ιχνηλατήσουν μια διέξοδο από τις συνέπειες ενός διάχυτου υλισμού-νατουραλισμού, σκιαγραφώντας ένα υπέρτερο νόημα για τον άνθρωπο, αντλώντας ελεύθερα από διάφορες φιλοσοφικές και θρησκευτικές παραδόσεις, χωρίς να δεσμεύονται αυστηρά από τα όποια παραδοσιακά όριά τους.

Οι θεωρητικοί «κίνδυνοι» που αντιμετωπίζονται εδώ είναι κυρίως δύο: αφενός ο μηχανιστικός ορθολογισμός (σε επιστημονικό και φιλοσοφικό επίπεδο) και αφετέρου ο καταναλωτισμός (σε πρακτικό και καθημερινό). Όποια στάση και αν διατηρήσει κανείς, ένα είναι βέβαιο: η αναζήτηση νοήματος στη ζωή όχι απλώς δεν έχει τερματισθεί αλλά είναι κάτι που συμβαίνει σήμερα με την ίδια (αν όχι και με περισσότερη) αγωνία όπως άλλοτε.


 * Ο ΜΥΡΩΝ ΖΑΧΑΡΑΚΗΣ είναι υποψήφιος διδάκτωρ Φιλοσοφίας.

politeia link more

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Για τα βιβλία «Η θεραπεία της ψυχής – Πατέρες και ψυχολόγοι σε διάλογο», του Αλέξιου Ιερομόναχου Καρακαλλινού, και «Τα θεμέλια της βιοηθικής – Μια χριστιανική θεώρηση» (μτφρ. Πολυξένη Τσαλίκη-Κιοσόγλου), του Τρίσταμ Χ. Ένγκελχαρτ (Tristam H. Engelhardt Jr), που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αρμός.

Γ...

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

Για το βιβλίο του Ζορζ Μινουά [Georges Minois] «Η ιστορία της αθεΐας – η αθεΐα στον Δυτικό κόσμο» (μτφρ. Βάλια Σερέτη, εκδ. Νάρκισσος).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αθεϊσμός είναι ένα ίσως από τα επιδραστικά πνευματικά κινήματα του σύγχρονου κό...

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο [Vito Mancuso] «Ο δρόμος της ομορφιάς» (μτφρ. Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, εκδ. Αρμός). Κεντρική εικόνα: ο πίνακας του William Turner “Dutch Boats in a Gale” [«Ολλανδικές βάρκες σε θύελλα»], 1801 © The Capricorn Foundation.

Γράφει ο Διονύση...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ανακοινώθηκαν οι νικητές των βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης

Ανακοινώθηκαν οι νικητές των βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης

Την Παρασκευή 22 Μαρτίου 2024 θα γίνει η τελετή της απονομής των λογοτεχνικών βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Ακολουθεί η μικρή λίστα για κάθε κατηγορία. μαζί με τους νικητές καθώς και το μεγάλο βραβείο της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ