eutyxiokratia kentriki

Για το δοκίμιο των Edgar Cabanas και Eva Illouz «Ευτυχιοκρατία – Πώς η βιομηχανία της ευτυχίας κυβερνά τη ζωή μας» (μτφρ. Βασιλική Πέτσα, εκδ. Πόλις).

Της Άννας Λυδάκη

«Σκέψου θετικά», «άφησε πίσω σου τις άσχημες καταστάσεις», «να έχεις αυτοεκτίμηση»… Φράσεις που ακούμε συχνά ή τις διαβάζουμε σε άρθρα και βιβλία που αναφέρονται στη δύναμη της θετικής σκέψης. Για να πειστούμε, μάλιστα, στα σχετικά κείμενα παρατίθενται και προσωπικές αφηγήσεις από ανθρώπους που δηλώνουν ότι τα κατάφεραν στη ζωή επειδή είχαν θετικά συναισθήματα. Παράλληλα, στα «εγχειρίδια ευτυχίας» διδάσκονται ασκήσεις για να μάθουν οι άνθρωποι πώς να αισθάνονται για τον εαυτό τους και για τον κόσμο που τους περιβάλλει και τι να κάνουν για να είναι ευτυχισμένοι. Η ευτυχία, δηλαδή, παρουσιάζεται ως ένας τρόπος σκέψης που μπορεί να προγραμματιστεί, να μεταδοθεί μέσω ασκήσεων ή διδασκαλίας από ειδικούς και υπηρεσίες «κόουτσινγκ» και να αποτελέσει αντικείμενο μάθησης. Άρα, η ευτυχία ή η δυστυχία είναι καθαρά προϊόν επιλογής και όποιος δεν είναι ευτυχισμένος είναι άξιος της τύχης του.

Όμως, αυτή η «επιστήμη της ευτυχίας», η θετική ψυχολογία, που από τη δεκαετία του ’80 και ’90 είναι ψηλά στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική ατζέντα, εκτός από το ότι είναι μια ελαττωματική επιστήμη, δεν είναι και αθώα, υποστηρίζουν οι καθηγητές κοινωνιολογίας Έντγκαρ Καμπάνας (Edgar Cabanas) & Εύα Ιλούζ (Eva Illouz), και με επιχειρήματα καταδεικνύουν το έωλο των υποτιθέμενων επιτευγμάτων της και τους άρρητους στόχους της. Η ευτυχία, τονίζουν, δεν πρέπει να εννοηθεί ως ακίνδυνη, καλοπροαίρετη αοριστολογία περί ευεξίας και ικανοποίησης, απαλλαγμένη από πολιτικούς και κοινωνικούς παράγοντες.

Οι συγγραφείς δεν καταφέρονται εναντίον της ευτυχίας, αλλά εναντίον της απλουστευτικής άποψης περί της «καλής ζωής» που πρεσβεύει η επιστήμη της ευτυχίας...

Οι συγγραφείς δεν καταφέρονται εναντίον της ευτυχίας, αλλά εναντίον της απλουστευτικής άποψης περί της «καλής ζωής» που πρεσβεύει η επιστήμη της ευτυχίας, η οποία δεν μας υποχρεώνει απλώς να είμαστε ευτυχισμένοι, αλλά επιπλέον μας κατηγορεί διότι δεν ζούμε πιο χαρούμενες και ικανοποιητικές ζωές.

Οι θετικοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι μπορούν να διαμορφώσουν τον κόσμο κατά βούληση και να ζήσουν μια ζωή γεμάτη νόημα και αξία αποφεύγοντας τον πόνο, την ψυχική δυστυχία και τις άσχημες καταστάσεις. Αν δεν μπορούν να το κάνουν οι ίδιοι, υπάρχουν ειδικοί για να τους διδάξουν και να τους καθοδηγήσουν για να επιτύχουν, να έχουν φίλους, να βρουν δουλειά. Όμως, λένε, για να τα πετύχει κανείς όλα αυτά πρέπει να δείχνει ευτυχής, λειτουργικός, ότι έχει αυτοεκτίμηση και ότι μπορεί να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του και να πετυχαίνει στόχους. Με διάφορες τεχνικές, υποστηρίζουν, μπορούν να εξαλειφθούν μνήμες και τραύματα του παρελθόντος και να ελεγχθούν τα συναισθήματα με τη λογική.

Όμως, παραβλέπουν σημαντικά ζητήματα, όπως το πώς αξιολογούν οι άνθρωποι τις ζωές τους, τις ιδιαίτερες περιστάσεις, τις αρνητικές αποτιμήσεις, τα ανάμεικτα συναισθήματα και την κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα, τονίζουν οι Καμπάνας και Ιλούζ. Τα κελεύσματα της θετικής ψυχολογίας ωθούν τους ανθρώπους να αναλώνονται σε ένα ατέρμονο κυνήγι ευτυχίας και μεγιστοποίησης του εαυτού, να γίνονται ατομικιστές και να εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στην εσωτερική τους μεταμόρφωση και βελτίωση, ενώ τα παραδοσιακά πλαίσια που τους συνέδεαν αποδομούνται.

minjun
Πίνακας του Κινέζου καλλιτέχνη Yue Minjun
 

Τους θετικούς ψυχολόγους ακολουθούν οι θετικοί οικονομολόγοι, οι οποίοι μετατρέπουν την ευτυχία σε εμπόρευμα και με μετρήσεις και ερωτηματολόγια προσπαθούν να υπολογίσουν αντικειμενικά έννοιες, όπως «ευτυχία» και «υποκειμενική ευζωία», και συστήνουν την υιοθέτηση της ευτυχίας ως δείκτη εθνικής, κοινωνικής και πολιτικής προόδου.

Οι μεγάλες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν αυτές τις μετρήσεις για να υπολογίσουν τη θετική ή αρνητική διάθεση των εργαζομένων, για να προβλέψουν τάσεις της αγοράς, να διαμορφώνουν εκλογικά προγνωστικά, το μάρκετινγκ ορισμένων προϊόντων για την τόνωση της κατανάλωσης κ.ά. Ακόμη, στρέφονται σε εμπειρογνώμονες της ευτυχίας για να φτιάξουν το κέφι των εργαζομένων, να τονώσουν τον ενθουσιασμό τους για τη δουλειά και να τους προσαρμόσουν στις εταιρικές προσδοκίες και στόχους. Έτσι, με δόλιο τρόπο τούς καθιστούν υπεύθυνους για την επιτυχία ή την αποτυχία της επιχείρησης και οι εργαζόμενοι πιέζονται να δείχνουν ότι έχουν ψυχική ανθεκτικότητα και ότι μπορούν να επιτύχουν τους στόχους τους, παρά τις αντιξοότητες.

Έτσι, με δόλιο τρόπο τούς καθιστούν υπεύθυνους για την επιτυχία ή την αποτυχία της επιχείρησης και οι εργαζόμενοι πιέζονται να δείχνουν ότι έχουν ψυχική ανθεκτικότητα και ότι μπορούν να επιτύχουν τους στόχους τους, παρά τις αντιξοότητες.

Η εργασία στις ατομικιστικές κοινωνίες που διαμορφώνει ο καπιταλισμός γίνεται κατανοητή με όρους προσωπικών σχεδίων και επιχειρηματικού πνεύματος, με ανθρώπους –υποτίθεται– ανεξάρτητους, που συναπαντώνται στις αγορές, διαμορφώνουν το πεπρωμένο τους και με ένα ενσυνείδητο κόουτσιγκ ρυθμίζουν τη συμπεριφορά τους και γίνονται ευέλικτοι και παραγωγικοί. Η νέα εργασιακή ηθική αποδίδει ιδιαίτερη έμφαση στην προσωπική ευθύνη και σταδιακά γίνεται η μετάβαση από τον εξωγενή έλεγχο στον αυτοέλεγχο.

eva illouz
Η Εύα Ιλούζ γεννήθηκε το 1961 στη Φεζ του Μαρόκου. Εγκαταστάθηκε στη Γαλλία σε ηλικία δέκα ετών. Σπούδασε κοινωνιολογία και φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Paris X (Ναντέρ), ΜΜΕ στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και πολιτισμικές σπουδές και ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας (Annenberg School), όπου και ανακηρύχθηκε διδάκτωρ. Αρθρογραφεί τακτικά στις εφημερίδες Ha’aretz, Le Monde και Die Zeit. Στα ελληνικά, κυκλοφορούν επίσης: Ψυχρή οικειότητα: Η οικοδόμηση του συναισθηματικού καπιταλισμού (Oposito, 2017) και Γιατί πληγώνει ο έρωτας (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2019).

 

Η επικέντρωση στην ατομική ευτυχία εκτοπίζει την προσοχή από τους πιο αντικειμενικούς κοινωνικοοικονομικούς δείκτες ευημερίας, τις ταξικές διαφορές, τις έμφυλες ανισότητες, τον κοινωνικό αποκλεισμό, τη διαφθορά, την αδιαφάνεια, τα ποσοστά ανεργίας που επιδρούν αισθητά στο ευ ζην. Το φορτίο της αβεβαιότητας που κατατρύχει την αγορά, η ελλιπής απασχόληση, η άνιση πρόσβαση στην υγεία και ο αυξημένος εργασιακός ανταγωνισμός μετακυλίεται στα ίδια τα άτομα, που πείθονται ότι η ρίζα των προβλημάτων που μαστίζουν την κοινωνία εντοπίζεται στα ίδια και ότι ο καθένας παίρνει ό,τι του αξίζει.

Τα παραπάνω αντιστρέφουν την πυραμίδα του Αβραάμ Μάσλοου (Abraham Maslow) που ιεραρχούσε τις ανάγκες σε φυσιολογικές (τροφή, νερό, στέγη), στις ανάγκες να νιώθει κανείς ασφαλής και να έχει κοινωνική αποδοχή, σεβασμό και αναγνώριση από τους άλλους για να μπορέσει να έχει αυτοεκτίμηση, να δημιουργήσει και να φτάσει στην αυτοπραγμάτωση. Η πυραμίδα «συμφωνούσε» τότε με τον μεταπολεμικό καπιταλισμό, έχοντας στη βάση της την οικονομική ασφάλεια, την επαγγελματική σταδιοδρομία και την υπόσχεση ενός σταθερού μισθού και ευκαιριών προαγωγής. Στους ρευστούς καιρούς μας, που η εργασιακή ασφάλεια έχει διαλυθεί, η πυραμίδα αυτή έχει ανατραπεί, αλλά αντιστοιχεί και πάλι στα συμφέροντα των μεγάλων εταιρειών: Πρώτα πρέπει να νιώσεις αυτοεκτίμηση, να είσαι ευτυχής, και στη συνέχεια θα επιτύχεις στη ζωή σου και θα ικανοποιήσεις τις βασικές ανάγκες σου.

edgar cabanas
  Ο Έντγκαρ Καμπάνας γεννήθηκε το 1985 στη Μαδρίτη. Σπούδασε ψυχολογία στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, όπου και ανακηρύχθηκε διδάκτωρ, το 2013. Μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ του Βερολίνου (2014-2016), είναι σήμερα καθηγητής στη Σχολή Κοινωνικών και Παιδαγωγικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Camilo José της Μαδρίτης και συνεργαζόμενος ερευνητής στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ του Βερολίνου.

Οι Έντγκαρ Καμπάνας και Εύα Ιλούζ επικρίνουν την ευτυχιοκρατία, αλλά αναγνωρίζουν ότι η θετική ψυχολογία ενσταλάζει στους ανθρώπους μια κάποια αίσθηση ελπίδας, δύναμης και παρηγοριάς και την υπόσχεση πως, παρά την επισφαλή και μειονεκτική θέση τους, μπορούν να τα καταφέρουν στη ζωή. Το πρόβλημα, τονίζουν, εμφανίζεται όταν η θετικότητα μετατρέπεται σε τυραννική στάση. Η συνεχής αυτοβελτίωση, η «κουλτούρα του εγώ», η ατελείωτη διαδικασία αυτοδιαμόρφωσης, αυτοεκτίμησης καθώς και αδιάκοπης κατανάλωσης στις νεοφιλελεύθερες κοινωνίες αποτελεί μια διαδικασία χωρίς τέλος: Κανείς ποτέ δεν είναι επαρκώς ελκυστικός, αποφασιστικός, καλός ή ευτυχισμένος, με αποτέλεσμα να αισθάνεται ελλιπής και ότι ευθύνεται για τις αποτυχίες του.

Κυρίως, όμως, η ευτυχιοκρατία μεταθέτει στους ανθρώπους την ευθύνη για την πλειονότητα των κακοτυχιών και τους καθιστά υπόλογους για τη δυστυχία τους. Αυτό, αφενός, είναι άδικο διότι δεν αφήνει μεγάλο περιθώριο για οίκτο ή συμπόνοια και, αφετέρου, αποδυναμώνει τις προσπάθειες για κοινωνική αλλαγή. Οι πολίτες δεν οργίζονται με τις σχέσεις εξουσίας, οι οποίες αποποιούνται των ευθυνών τους για τη δυστυχία και τα προβλήματα των ανθρώπων, πείθοντάς τους ότι φταίνε οι ίδιοι για την αντικειμενική αδυναμία τους και τις ήττες τους σε πολλαπλά μέτωπα. Όμως έτσι δεν επέρχεται κοινωνική αλλαγή και τα κοινωνικά προβλήματα διαιωνίζονται.

Το βιβλίο των Έντγκαρ Καμπάνας & Εύα Ιλούζ (σε πολύ καλή μετάφραση της Βασιλικής Πέτσα) αποδομεί τις «συνταγές ευτυχίας» και μας ωθεί να σκεφτούμε βαθύτερα εκείνα που μας ταλανίζουν και την ευθύνη της εξουσίας γι’ αυτά.

* Η ΑΝΝΑ ΛΥΔΑΚΗ είναι καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τελευταίο βιβλίο της, η μελέτη «Αναζητώντας το χαμένο παράδειγμα: Επιτόπια έρευνα, κατανόηση, ερμηνεία» (εκδ. Παπαζήση).


Illouz Cabanas exΕυτυχιοκρατία
ΠΩΣ Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ ΚΥΒΕΡΝΑ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ
EDGAR CABANAS & EVA ILLOUZ
Μτφρ. ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΕΤΣΑ
ΠΟΛΙΣ 2020
Σελ. 352, τιμή εκδότη €17,70


ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ EDGAR CABANAS

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ EVA ILLOUZ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μια ανέφικτη ανάσταση» του Παναγιώτη Θωμά (κριτική) – Πλησιάζοντας τον Κάφκα μέσω του Ν. Γ. Πεντζίκη

«Μια ανέφικτη ανάσταση» του Παναγιώτη Θωμά (κριτική) – Πλησιάζοντας τον Κάφκα μέσω του Ν. Γ. Πεντζίκη

Για το δοκίμιο του Παναγιώτη Θωμά «Μια ανέφικτη ανάσταση - Σχόλιο στη Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο νεαρός Γκρέγκορ Σάμσα, περιοδεύων εμπορικός αντιπρόσωπος...

«Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου – Διαφωτιστικές συναντήσεις με τον φιλόσοφο

«Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου – Διαφωτιστικές συναντήσεις με τον φιλόσοφο

Για το βιβλίο «Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη – Τον φιλόσοφο της αρετής και της ευδαιμονίας μέσα στην πόλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει ο Βασίλης Πανόπουλος

...
Γαλιλαίος και Νεύτων, οι επιστήμονες που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο

Γαλιλαίος και Νεύτων, οι επιστήμονες που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο

Δυο μελέτες που εξετάζουν τη διαμόρφωση της σύγχρονης επιστήμης, χάρη στη συμβολή του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα. Πρόκειται για τα δοκίμια «Γαλιλαίος» (μτφρ. Τάσος Κυπριανίδης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), του Στίλμαν Ντρέικ [Stillman Drake] και «Η συγκρότηση της σύγχρονης επιστήμης» (μτφρ. Κρινιώ Ζήση, Πανεπιστ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα», στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε σκηνοθεσία Έλενας Τριανταφυλοπούλου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

...

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. «Έντονες επιρροές από τον Καστελούτσι και τον Παπαϊωάννου, εξαιρετική μουσική υπόκρουση». Φωτογραφίες © Ανδρέας Σιμόπουλος

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Το «ΜΑΜΙ» του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων του Λάζαρου Αλεξάκη «Mind the gap», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 5 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Είχε φτάσει σε μικρή απόσταση από τη βιτρίνα, και το νυχτεριν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ