plato

Για το βιβλίο του William Marx «Το μίσος για τη λογοτεχνία» (μτφρ. Αντώνης Αθανασόπουλος, εκδ. Πόλις).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Προκλητικός ο τίτλος του βιβλίου; Προκλητικός γιατί η λογοτεχνία είτε ως πραγματική αξία είτε ως συμβολικό κεφάλαιο συνήθως εκλαμβάνεται θετικά, ακόμα κι από αυτούς που δεν διαβάζουν. Όμως ταυτόχρονα δεν είναι καθόλου παραπλανητικός, αφού ο γάλλος καθηγητής της Συγκριτικής Φιλολογίας William Marx αναζητεί όντως τα ίχνη των ποικίλων αντιδράσεων εις βάρος της τέχνης του λόγου και των θεραπόντων της. 

Οι πρώτες αδέσποτες βολές έρχονται από τον Ξενοκράτη και τον Ηράκλειτο, για να ακολουθήσει ο Πλάτων. Η φιλοσοφία, δηλαδή, ως φορέας του ορθού λόγου, επιχειρεί να παραγκωνίσει τη μυθολογία -στο περιεχόμενο και το ύφος- της ποίησης και να ενθρονίσει τη λογική.

Οι πρώτες αδέσποτες βολές έρχονται από τον Ξενοκράτη και τον Ηράκλειτο, για να ακολουθήσει ο Πλάτων. Η φιλοσοφία, δηλαδή, ως φορέας του ορθού λόγου, επιχειρεί να παραγκωνίσει τη μυθολογία –στο περιεχόμενο και το ύφος– της ποίησης και να ενθρονίσει τη λογική. Ειδικά ο Πλάτωνας θεωρεί άχρηστες τις ποιητικές υπερβολές, εκτός αν… η λογοτεχνία τεθεί στην υπηρεσία της Πολιτείας και προπαγανδίσει τη «σωστή» γραμμή που θα εξυπηρετήσει το σχέδιο της νέας κοινωνίας. Ανάλογα, σκεφτόταν η νέα θρησκεία του Χριστιανισμού, που θα ήθελε μια αποκαθαρμένη από τις παγανιστικές και αισθητικές πρακτικές ποίηση, ή η επιστήμη του 20ού αιώνα, η οποία θεωρεί κατώτερη την τέχνη του λόγου και καταξιώνει μόνο την επιστημονική σκέψη, τον ορθό λόγο και την ώθηση που δίνει και θα δώσει στην ανθρωπότητα. Η επιστήμη ως χρησιμοθηρικός θεσμός δεν καταλαβαίνει την «α-νοησία» της τέχνης.

Το ζητούμενο είναι ποιος θα γίνει Χαλίφης στη θέση του Χαλίφη. Ήδη από τότε που η ποίηση είχε ισχυρό κύρος, με τους ποιητές να είναι οι φορείς της πραγματικής ή της συμβολικής αλήθειας, αρχίζουν να αναπτύσσονται άλλοι λόγοι, οι οποίοι επιδιώκουν να διεκδικήσουν την εξουσία στην ανθρώπινη σκέψη, ώστε να αντικαταστήσουν τη λογοτεχνία. Η φιλοσοφία, η θρησκεία, η επιστήμη είναι οι δελφίνοι που κατά καιρούς εξέφρασαν μια αντιλογοτεχνική (σύμφωνα με τον William Marx) ρητορεία, ώστε να αποκτήσουν το προνόμιο της κατοχής και διανομής της μείζονος αλήθειας.

Κι έπειτα έρχεται η ηθική να κατηγορήσει τη λογοτεχνία για ανηθικότητα και για κλονισμό της τρέχουσας αξιακής βάσης. Από τον Σαβοναρόλα ως τον Tanneguy Le Fèvre υιό κι από τον Σωκράτη μέχρι τον Rousseau ακούστηκαν κατά καιρούς απόψεις για ασέβεια της ποίησης, για ηθική εκτροπή, για αντιδεοντολογική στάση, για αντιπαιδαγωγική χρήση, για εξαχρείωση των ηθών, για μαλθακότητα κ.λπ. Θα έλεγα ότι το συγκεκριμένο κεφάλαιο του William Marx είναι το πιο αδύναμο, κυρίως επειδή επικεντρώθηκε σε μερικές αντιδικίες γύρω από το θέμα και δεν απλώθηκε σε μια γενικότερη παρουσίαση πολυάριθμων «δικών» εναντίον της ηθικής που εκφράζει η ποίηση σε κάθε εποχή. Κι έπειτα η κοινωνία, η πολιτική δηλαδή, οι θετικές επιστήμες, οι πολιτισμικές σπουδές, η κοινωνιολογία κ.ά. επιχειρούν διαχρονικά να υποβιβάσουν τη λογοτεχνία και να απαξιώσουν τους καρπούς της.

William Marx
Ο Γ. Μαρξ γεννήθηκε στο Villeneuve-lès-Avignon
της Γαλλίας το 1966. Είναι απόφοιτος της École 
normale supérieure και διδάκτωρ της συγκριτικής 
φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Σορβόννης.


 

Το βιβλίο του William Marx θέτει βασικά θέματα στην ιστορία της λογοτεχνίας και κυρίως ως προς τη θέση της μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Το ότι αυτή δέχεται επιθέσεις σημαίνει ότι είτε ως πραγματικό είτε ως συμβολικό κεφάλαιο εξακολουθεί να κατέχει σημαντική θέση. Αν σήμερα δεν δέχεται επιθέσεις, τόσες τουλάχιστον όσο παλιά, ίσως σημαίνει ότι έχει χάσει το κύρος της. Ή αν εκτιμήσουμε ότι ακόμα η λογοτεχνία θεωρείται από μερικούς απειλή, τότε αυτό πρέπει να μας κάνει αισιόδοξους γιατί αυτό ισοδυναμεί με αναγνώριση δύναμης.

Ωστόσο, ένα ζήτημα που εγείρει το βιβλίο είναι η αποσιώπηση των διώξεων που υπέστησαν οι συγγραφείς από την εξουσία, πολιτική ή θρησκευτική. Κι ενώ ο γάλλος κριτικός υπαινίσσεται και κάνει αναφορές στην πολιτική ή τη θρησκεία, δεν τονίζει τις υπαρκτές διώξεις και επομένως δεν μελετά την απειλή που νιώθουν οι εκάστοτε εξουσίες από τον λογοτεχνικό λόγο. Γιατί άραγε προσπερνά γρήγορα τέτοιες επιθέσεις; Πιθανόν, επειδή η εκάστοτε εξουσία δεν επιζήτησε να πάρει τη θέση της λογοτεχνίας, όπως η φιλοσοφία ή οι πολιτισμικές σπουδές. Έτσι, οι διώξεις τέτοιου είδους δεν ενδιαφέρουν τον William Marx, ο οποίος αναλύει τον αντιλογοτεχνικό λόγο ως δελφίνο και ως φόβητρο.

Εξαιρετικό βιβλίο, όχι τόσο για την ευρύτητα των παραδειγμάτων του, όσο και το ίδιο το θέμα που θέτει, θέμα που φωτίζει ξανά τη λογοτεχνία και την ισχύ της.

*  Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.
Τελευταίο του βιβλίο, η «Βιβλιογραφία για τον Νίκο Καζαντζάκη» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2018)
 
 Στην κεντρική εικόνα, άγαλμα του Πλάτωνα, ενός από τους πρώτους «εχθρούς» της λογοτεχνίας. 
 
marx williamΤο μίσος για τη λογοτεχνία
William Marx
Μτφρ. Αντώνης Αθανασόπουλος
Πόλις 2019
Σελ. 320, τιμή εκδότη: €16,00
 
politeia link more

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η βούληση του λαού» του Άλμπερτ Γουίλ (κριτική) – Συστατικό της δημοκρατίας ή επικίνδυνος μύθος;

«Η βούληση του λαού» του Άλμπερτ Γουίλ (κριτική) – Συστατικό της δημοκρατίας ή επικίνδυνος μύθος;

Για το βιβλίο του Άλμπερτ Γουίλ [Albert Weale] «Η βούληση του λαού: Ένας σύγχρονος μύθος» (μτφρ. Δημοσθένης Κούλουθρος, εκδ. Επίκεντρο). Κεντρική εικόνα: © Vlad Tchompalov (Unsplash).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

...
«Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» της Μόνα Σολέ (κριτική) – Ερωτικοποιήστε την ισότητα, όχι τη βία!

«Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» της Μόνα Σολέ (κριτική) – Ερωτικοποιήστε την ισότητα, όχι τη βία!

Για το δοκίμιο της Μόνα Σολέ [Mona Chollet] «Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: © Nathan Walker (Unsplash).

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου ...

Τέρι Ίγκλετον, Γιώργος Ν. Πολίτης: Δύο βιβλία κριτικής για τον Μαρξ στον 21ο αιώνα

Τέρι Ίγκλετον, Γιώργος Ν. Πολίτης: Δύο βιβλία κριτικής για τον Μαρξ στον 21ο αιώνα

Για το βιβλίο του Τέρι Ίγκλετον [Terry Eagleton] «Ιδεολογία» (μτφρ. Μελέτης Λάμπρου, εκδ. Πεδίο) και του Γιώργου Ν. Πολίτη «Εξουσιαστική Αριστερά» (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

«Ο μαρξισμός ως ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ