plato

Για το βιβλίο του William Marx «Το μίσος για τη λογοτεχνία» (μτφρ. Αντώνης Αθανασόπουλος, εκδ. Πόλις).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Προκλητικός ο τίτλος του βιβλίου; Προκλητικός γιατί η λογοτεχνία είτε ως πραγματική αξία είτε ως συμβολικό κεφάλαιο συνήθως εκλαμβάνεται θετικά, ακόμα κι από αυτούς που δεν διαβάζουν. Όμως ταυτόχρονα δεν είναι καθόλου παραπλανητικός, αφού ο γάλλος καθηγητής της Συγκριτικής Φιλολογίας William Marx αναζητεί όντως τα ίχνη των ποικίλων αντιδράσεων εις βάρος της τέχνης του λόγου και των θεραπόντων της. 

Οι πρώτες αδέσποτες βολές έρχονται από τον Ξενοκράτη και τον Ηράκλειτο, για να ακολουθήσει ο Πλάτων. Η φιλοσοφία, δηλαδή, ως φορέας του ορθού λόγου, επιχειρεί να παραγκωνίσει τη μυθολογία -στο περιεχόμενο και το ύφος- της ποίησης και να ενθρονίσει τη λογική.

Οι πρώτες αδέσποτες βολές έρχονται από τον Ξενοκράτη και τον Ηράκλειτο, για να ακολουθήσει ο Πλάτων. Η φιλοσοφία, δηλαδή, ως φορέας του ορθού λόγου, επιχειρεί να παραγκωνίσει τη μυθολογία –στο περιεχόμενο και το ύφος– της ποίησης και να ενθρονίσει τη λογική. Ειδικά ο Πλάτωνας θεωρεί άχρηστες τις ποιητικές υπερβολές, εκτός αν… η λογοτεχνία τεθεί στην υπηρεσία της Πολιτείας και προπαγανδίσει τη «σωστή» γραμμή που θα εξυπηρετήσει το σχέδιο της νέας κοινωνίας. Ανάλογα, σκεφτόταν η νέα θρησκεία του Χριστιανισμού, που θα ήθελε μια αποκαθαρμένη από τις παγανιστικές και αισθητικές πρακτικές ποίηση, ή η επιστήμη του 20ού αιώνα, η οποία θεωρεί κατώτερη την τέχνη του λόγου και καταξιώνει μόνο την επιστημονική σκέψη, τον ορθό λόγο και την ώθηση που δίνει και θα δώσει στην ανθρωπότητα. Η επιστήμη ως χρησιμοθηρικός θεσμός δεν καταλαβαίνει την «α-νοησία» της τέχνης.

Το ζητούμενο είναι ποιος θα γίνει Χαλίφης στη θέση του Χαλίφη. Ήδη από τότε που η ποίηση είχε ισχυρό κύρος, με τους ποιητές να είναι οι φορείς της πραγματικής ή της συμβολικής αλήθειας, αρχίζουν να αναπτύσσονται άλλοι λόγοι, οι οποίοι επιδιώκουν να διεκδικήσουν την εξουσία στην ανθρώπινη σκέψη, ώστε να αντικαταστήσουν τη λογοτεχνία. Η φιλοσοφία, η θρησκεία, η επιστήμη είναι οι δελφίνοι που κατά καιρούς εξέφρασαν μια αντιλογοτεχνική (σύμφωνα με τον William Marx) ρητορεία, ώστε να αποκτήσουν το προνόμιο της κατοχής και διανομής της μείζονος αλήθειας.

Κι έπειτα έρχεται η ηθική να κατηγορήσει τη λογοτεχνία για ανηθικότητα και για κλονισμό της τρέχουσας αξιακής βάσης. Από τον Σαβοναρόλα ως τον Tanneguy Le Fèvre υιό κι από τον Σωκράτη μέχρι τον Rousseau ακούστηκαν κατά καιρούς απόψεις για ασέβεια της ποίησης, για ηθική εκτροπή, για αντιδεοντολογική στάση, για αντιπαιδαγωγική χρήση, για εξαχρείωση των ηθών, για μαλθακότητα κ.λπ. Θα έλεγα ότι το συγκεκριμένο κεφάλαιο του William Marx είναι το πιο αδύναμο, κυρίως επειδή επικεντρώθηκε σε μερικές αντιδικίες γύρω από το θέμα και δεν απλώθηκε σε μια γενικότερη παρουσίαση πολυάριθμων «δικών» εναντίον της ηθικής που εκφράζει η ποίηση σε κάθε εποχή. Κι έπειτα η κοινωνία, η πολιτική δηλαδή, οι θετικές επιστήμες, οι πολιτισμικές σπουδές, η κοινωνιολογία κ.ά. επιχειρούν διαχρονικά να υποβιβάσουν τη λογοτεχνία και να απαξιώσουν τους καρπούς της.

William Marx
Ο Γ. Μαρξ γεννήθηκε στο Villeneuve-lès-Avignon
της Γαλλίας το 1966. Είναι απόφοιτος της École 
normale supérieure και διδάκτωρ της συγκριτικής 
φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Σορβόννης.


 

Το βιβλίο του William Marx θέτει βασικά θέματα στην ιστορία της λογοτεχνίας και κυρίως ως προς τη θέση της μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Το ότι αυτή δέχεται επιθέσεις σημαίνει ότι είτε ως πραγματικό είτε ως συμβολικό κεφάλαιο εξακολουθεί να κατέχει σημαντική θέση. Αν σήμερα δεν δέχεται επιθέσεις, τόσες τουλάχιστον όσο παλιά, ίσως σημαίνει ότι έχει χάσει το κύρος της. Ή αν εκτιμήσουμε ότι ακόμα η λογοτεχνία θεωρείται από μερικούς απειλή, τότε αυτό πρέπει να μας κάνει αισιόδοξους γιατί αυτό ισοδυναμεί με αναγνώριση δύναμης.

Ωστόσο, ένα ζήτημα που εγείρει το βιβλίο είναι η αποσιώπηση των διώξεων που υπέστησαν οι συγγραφείς από την εξουσία, πολιτική ή θρησκευτική. Κι ενώ ο γάλλος κριτικός υπαινίσσεται και κάνει αναφορές στην πολιτική ή τη θρησκεία, δεν τονίζει τις υπαρκτές διώξεις και επομένως δεν μελετά την απειλή που νιώθουν οι εκάστοτε εξουσίες από τον λογοτεχνικό λόγο. Γιατί άραγε προσπερνά γρήγορα τέτοιες επιθέσεις; Πιθανόν, επειδή η εκάστοτε εξουσία δεν επιζήτησε να πάρει τη θέση της λογοτεχνίας, όπως η φιλοσοφία ή οι πολιτισμικές σπουδές. Έτσι, οι διώξεις τέτοιου είδους δεν ενδιαφέρουν τον William Marx, ο οποίος αναλύει τον αντιλογοτεχνικό λόγο ως δελφίνο και ως φόβητρο.

Εξαιρετικό βιβλίο, όχι τόσο για την ευρύτητα των παραδειγμάτων του, όσο και το ίδιο το θέμα που θέτει, θέμα που φωτίζει ξανά τη λογοτεχνία και την ισχύ της.

*  Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.
Τελευταίο του βιβλίο, η «Βιβλιογραφία για τον Νίκο Καζαντζάκη» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2018)
 
 Στην κεντρική εικόνα, άγαλμα του Πλάτωνα, ενός από τους πρώτους «εχθρούς» της λογοτεχνίας. 
 
marx williamΤο μίσος για τη λογοτεχνία
William Marx
Μτφρ. Αντώνης Αθανασόπουλος
Πόλις 2019
Σελ. 320, τιμή εκδότη: €16,00
 
politeia link more

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

Για το δοκίμιο του Γιώργου Σιακαντάρη «Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; – Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» (εκδ. Αλεξάνδρεια). 

Γράφει ο Λάμπρος Α. Φλιτούρης

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μάς βομβαρδίζου...

«Νέκυια» του Άλμπρεχτ Ντίτεριχ (κριτική) – Συνομιλία με τους νεκρούς μέσα στους αιώνες

«Νέκυια» του Άλμπρεχτ Ντίτεριχ (κριτική) – Συνομιλία με τους νεκρούς μέσα στους αιώνες

Για τη μελέτη του Άλμπρεχτ Ντίτεριχ (Albrecht Dieterich) «Νέκυια» (μτφρ. Μαρία Ευσταθίου, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, ο Τειρεσίας καθώς εμφανίζεται μπροστά στον Οδυσσέα - λεπτομέρεια του πίνακα του Henry Fuseli.

Γράφει ο Γιώργος Βέης  ...

Τζόζεφ Νάι και Τζέφρι Χέινς: H «ήπια ισχύς» της θρησκείας στην εποχή των μέσων μαζικής επικοινωνίας

Τζόζεφ Νάι και Τζέφρι Χέινς: H «ήπια ισχύς» της θρησκείας στην εποχή των μέσων μαζικής επικοινωνίας

Για τα δοκίμια του Τζόζεφ Σ. Νάι Τζ. (Joseph S. Nye, Jr.) «Ήπια ισχύς – Το μέσο επιτυχίας στην παγκόσμια πολιτική» (μτφρ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος, εκδ. Παπαζήση) και «Θρησκεία και πολιτική – Μια σύγχρονη επιτομή» (συλλογικό έργο, μτφρ. Λουκρητία Μακροπούλου, εκδ. Πεδίο). Κεντρική εικόνα: Τζό...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο (γενν. 1928) επίτιμο μέλος της. 

Επιμέλεια: Book Press

Η Ακαδημία Αθην...

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

«Νομίζω πως οι Φαινότυποι έτυχαν θερμής υποδοχής επειδή δείχνουν το πόσο δύσκολο είναι να χτίσεις γέφυρες μεταξύ ανθρώπων που ζουν στην ίδια χώρα και μιλούν την ίδια γλώσσα, επηρεασμένοι από την αδράνεια που υπάρχει ακόμα εξαιτίας του αποικιοκρατικού παρελθόντος» μας είπε ο Βραζιλιάνος Πάουλο Σκοτ (Paulo Scott), που...

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Ποικιλία εκδηλώσεων συναντάμε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 για την Παρασκευή 20 Ιουνίου : εργαστήρια μετάφρασης, αφιερώματα σε νομπελίστες συγγραφείς, συναντήσεις και συζητήσεις με αγαπημένους πεζογράφους της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και προβολές ταινιών. Κεντρική εικόνα: Φερνάντο Αραμπ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ