alt

Για το βιβλίο του Ernst Bloch «Ο αθεϊσμός στον χριστιανισμό – Για τη θρησκεία της εξόδου και της βασιλείας» (μτφρ. Πέτρος Γιατζάκης, εκδ. Άρτος Ζωής).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Στον Αθεϊσμό στον χριστιανισμό – Για τη θρησκεία της εξόδου και της βασιλείας (1973) ο μαρξιστής φιλόσοφος Ερνστ Μπλοχ καθρεφτίζει στη Βίβλο τη δική του «φιλοσοφία της ελπίδας» («το πράγμα δι’ ημάς, ο κόσμος δι’ ημάς, στο όνειρο για ένα πράγμα δίχως Θεό, αλλά με την ουσία του Θεού που είναι η ελπίδα») και τη διαβάζει, τρόπον τινά, ως «πρωτοκομμουνιστικό μανιφέστο», όπου το μήνυμα της ελπίδας, αυτό που κομίζει όχι ο Υιός του Θεού μα ο Υιός του Ανθρώπου (αυτός που ανακράζει Ηλί Ηλί, λαμά σαβαχθανί, που «δεν περίμενε καθόλου αυτόν εδώ τον θάνατο [στο σταυρό], παρά τη νύχτα της θλίψεως που βίωσε στον κήπο της Γεθσημανής»), έχει μισοσκεπαστεί από επάλληλα επιστρώματα αλλοίωσης αυτού του αρχικού μηνύματος, σε όφελος των εχόντων και κατεχόντων, και του ιερατείου. Ως ντετέκτιβ ο Μπλοχ αναλαμβάνει να αφαιρέσει τούτα τα στρώματα, σε αναζήτηση εκείνου που ο ίδιος πιστεύει πως είναι το αληθινό νόημα όπως ενσαρκώνεται στον Κάιν, τον Ιακώβ, τον Μωυσή, πρωτίστως τον Ιώβ, και φυσικά στον Ιησού τον ίδιο. 

«Στους αθεϊστές όλα αυτά θα φανούν υπερβολικά θρήσκα, στους χριστιανούς πολύ αθεϊστικά. Όμως μια αμερόληπτη ανάγνωση παρακινεί και τις δύο πλευρές σε νέες σκέψεις και τους θέτει νέα ερωτήματα», γράφει σε άρθρο του στο Der Spiegel το 1968, για τον Αθεϊσμό, ο θεολόγος Γιούργκεν Μόλτμαν.

«Στους αθεϊστές όλα αυτά θα φανούν υπερβολικά θρήσκα, στους χριστιανούς πολύ αθεϊστικά. Όμως μια αμερόληπτη ανάγνωση παρακινεί και τις δύο πλευρές σε νέες σκέψεις και τους θέτει νέα ερωτήματα», γράφει σε άρθρο του στο Der Spiegel το 1968, για τον Αθεϊσμό, ο θεολόγος Γιούργκεν Μόλτμαν (πηγή: www.toperiodiko.gr). Κι ο ίδιος ο Μπλοχ, με τρόπο πολύ πιο ηχηρό, λέει στον πρόλογό του στον Αθεϊσμό: «Μόνο ένας άθεος μπορεί να είναι καλός χριστιανός· βεβαιότατα όμως επίσης μόνο ένας χριστιανός μπορεί να είναι καλός άθεος» (κι αλλού, στις σελίδες του για τον Ιώβ: «ο επαναστάτης έχει εμπιστοσύνη στον Θεό, δίχως να έχει πίστη στον Θεό»).

Ο Μπλοχ διαβάζει την «Αγία Γραφή ως Βίβλο των Φτωχών, ως Biblia Pauperum» (Γιούργκεν Μόλτμαν), που «η γλώσσα της έχει μια αγροτική και δημοκρατική χροιά» και οι αρχετυπικές της εικόνες, σαν της αναγνώρισης του Ιωσήφ από τους αδελφούς του και της Ρεβέκκας στο πηγάδι, «βρίσκουν τον δρόμο για τις πιο ταπεινές καλύβες» δίχως καμία «επεξεργασία, προσαρμογή ή διαμόρφωση», όπως δεν θα τον έβρισκαν ποτέ ακόμα και τέτοιες άλλες αρχετυπικές σκηνές σαν τη συνάντηση της Ηλέκτρας και του Ορέστη στο έργο του Σοφοκλή. Η Βίβλος, λέει ο Μπλοχ, είναι «η δική σου ιστορία», όπως δεν μπορούν ποτέ να γίνουν το βιβλίο του Λάο Τσε, οι κατηχήσεις του Βούδα ή το Έπος του Γκιλγκαμές.

Λαμπρή μοναδική περίπτωση για τον Μπλοχ είναι ο γερμανικός Πόλεμος των Χωρικών, μα «οι ηττημένοι χωρικοί έδωσαν τη θέση τους στους ορθολογιστές αστούς, και ακριβώς στον αστικό Διαφωτισμό αναγνωρίζει κανείς την ανίκητη επιταγή της χειραφέτησης», γράφει στηλιτεύοντας τους «φωταδιστές» (κι αλλού, «άθεους του γλυκού νερού»), όπως αποδίδονται απ’ τον Πέτρο Γιατζάκη στην έξοχη μετάφρασή του. Θυμίζει εδώ τη ρήση ενός άλλου μαρξιστή άθεου, που μετέφερε με τον ωραιότερο τρόπο στο σινεμά το βίο του Ιησού – του Πιερ Πάολο Παζολίνι, όταν έλεγε για το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο: «Όταν αφηγήθηκα την ιστορία του Χριστού δεν αναπαράστησα τον Χριστό όπως ήταν στην πραγματικότητα. Αν είχα αναπαραστήσει την ιστορία του Χριστού όπως ήταν στην πραγματικότητα, δεν θα ’χα φτιάξει μια θρησκευτική ταινία επειδή δεν είμαι πιστός… Όμως… δεν μ’ ενδιαφέρει ο αποκαθαγιασμός: είναι ένας τρόπος που μισώ, είναι μικροαστικός [η έμφαση δική μου]. Θέλω να επανακαθαγιάσω τα πράγματα όσο γίνεται πιο πολύ, θέλω να τα επαναμυθοποιήσω». Κι ο Μπλοχ αντίστοιχα γράφει: «[…] δεν μπορούμε να βγάζουμε όλες τις γάτες μαύρες ούτε πρέπει να ονομάζουμε όλα τα παραμύθια φληναφήματα, και οφείλουμε να μην παραβλέπουμε όλα τα ακτινοβόλα στοιχεία στους μύθους». 

Στο πρόσωπο του Υιού του Ανθρώπου ο Μπλοχ βλέπει τον μεγάλο επαναστάτη· «το σημαντικό ήταν να παραμείνει η εικόνα του Ιησού ως του πράου αδερφού […] με την ιδέα της αγάπης να έχει καταντήσει ψοφοδεής δουλικότητα και υποκρισία […]».

Στο πρόσωπο του Υιού του Ανθρώπου ο Μπλοχ βλέπει τον μεγάλο επαναστάτη· «το σημαντικό ήταν να παραμείνει η εικόνα του Ιησού ως του πράου αδερφού […] με την ιδέα της αγάπης να έχει καταντήσει ψοφοδεής δουλικότητα και υποκρισία […]» ενώ «η ρήση ιδού καινά ποιώ πάντα, το επαναστατικό κάλεσμα αυτών των λόγων, παρέμεινε για το χριστιανισμό, που είχε παντού γραφειοκρατικοποιηθεί, κάτι παραπάνω από δυσάρεστη ενόχληση». 

Κι ο μαρξισμός του Μπλοχ συναντιέται με την Αγία Γραφή στην εσχατολογική φιλοσοφία της ελπίδας του μεν και την εσχατολογική επαγγελία της δε. Εάν επιλάθωμαί σου, Ιερουσαλήμ, επιλησθείη η δεξιά μου – «Η βιβλική ρήση δεν έχει μόνο αναμνηστικό χαρακτήρα», γράφει ο Μπλοχ· «αναφέρεται σε μια Ιερουσαλήμ που είναι ακόμη σε εκκρεμότητα, μια Ιερουσαλήμ της επαγγελίας, που είναι αδύνατο να συμβιβαστεί με τα κατεστημένα και τα παραδεδομένα. Δεν συνθηκολογεί ούτε με τη διπλά ανυπόφορη εξαθλίωση αλλά ούτε και με την άκρως αξιοθρήνητη ευδαιμονία […]». 

Ως «ντετέκτιβ» ο Μπλοχ, ωστόσο, δεν αναζητεί το άγνωστο (που νιώθω όμως, διαβάζοντας τον Αθεϊσμό, ότι κάπου το συναντά), αλλά αυτό που έχει προαποφασίσει ότι θα βρει εκκινώντας από την μαρξιστική του κοσμοθεώρηση, αυτή που τον ωθεί να πει «ο υλισμός είχε ανέκαθεν ανθρωπιστικό και απελευθερωτικό ρόλο. Αντιπαρέτασσε την όρθια στάση απέναντι στην καταπίεση που ερχόταν εκ των άνω και ζητούσε να μας γονατίσει» και τον καθιστά πολέμιο της εσωτερικότητας («[η εσωτερικότητα] δεν θα βοηθήσει σε καμία μεταβολή των πραγμάτων»). Αξιώνει μια Βίβλο που θα «έχει μέλλον μόνο ενόσω υπερβαίνει την καθεστηκυία τάξη μέσω του ενυπάρχοντος σε αυτήν μέλλοντος δίχως υπερβατικό». Υπ’ αυτό το υλιστικό πρίσμα αναγιγνώσκει τον μυστικισμό (του Μάιστερ Έκχαρτ) ως λαϊκό κίνημα, και λέει: «Ένα υποκείμενο που σκεπτόταν τον εαυτό του σε προσωπική, υποστατική ένωση με τον ύψιστο Κύριο, και τον μετέθετε συνάμα στο επέκεινα, δεν έκανε καθόλου για δουλοπάροικος, αν έπαιρνε την προσωπική ένωση στα σοβαρά». 

alt
Ο Ernst Bloch είναι ένας από τους σημαντικότερους
ριζοσπάστες φιλοσόφους του εικοστού αιώνα. Από το
1908 έως το 1911 έζησε στο Βερολίνο. Στον Α΄παγκόσμιο
πόλεμο πηγαίνει μετανάστης στην Ελβετία ασκώντας
κριτική στην γερμανική πολιτική. Το 1938 μεταναστεύει στις
ΗΠΑ, αντιτιθέμενος στο ναζισμό και τον εθνικοσοσιαλισμό
του Χίτλερ. Το 1961, ασκεί κριτική στην πολιτική ηγεσία
της Λ.Δ. Γερμανίας και μεταναστεύει στη Δυτική Γερμανία,
όπου γίνεται επισκέπτης καθηγητής στο Τύμπιγκεν.
Συνεχίζει το συγγραφικό του έργο μέχρι τον θάνατό του
στο Τύπινγκεν, γράφοντας για φιλοσοφικά θέματα από
κριτική σκοπιά.






Διόλου παράξενο, που του είναι όχι μόνο ξένες αλλά κι απεχθείς οι μυθικές αρχετυπικές ερμηνείες σαν του Γιουνγκ, τον οποίον αποκαλεί «νεροκουβαλητή του φασισμού» – δείχνοντας πιστεύω και τα όρια που έχει η «προγραμματική» ανάγνωση του Μπλοχ, όσο κι αν είναι πλατύτατη και γερά στεριωμένη πάνω σε βαθιά γνώση και σκέψη, και όσο κι αν επίσης είναι κάθε άλλο παρά περιορισμένη («η μηχανιστική και μάλλον άκαμπτη έννοια του κόσμου στον ίδιο τον μαρξισμό», λέει σ’ ένα σημείο). Και σε τούτη τη μονοδιάστατη κάπου, αλλά τελικά διόλου μονοσήμαντη ανάγνωση, υπάρχουν σφρίγος και ρώμη, που ωθούν τον Μπλοχ να λέει εμφατικά: «Η υποτιθέμενη κατάργηση της μεταφυσικής από τον Χάιντεγκερ είναι, ακριβώς, το πιο σαπρό δέντρο της παλαιάς μεταφυσικής».

Η ώθηση προς τα εμπρός, προς τη «Νέα Ιερουσαλήμ», που χαρίζει στον Μπλοχ αυτή του η φιλοσοφία της ελπίδας, τον κάνει να διακρίνει ανάμεσα στους αρχαίους προφήτες και στους βιβλικούς, να βλέπει πως «στη θέση του προγόνου και της λατρείας η οποία είναι στραμμένη στο παρελθόν, εμφανίζεται όλο και πιο πολύ η λατρεία που είναι προσανατολισμένη προς το μέλλον, προς έναν στόχο, και που δεν ζητιανεύει το έλεος αλλά επικαλείται το ερχόμενο […]». 

«Δεν ομιλούν όλοι οι προφήτες για το μέλλον με όρους κατηγορηματικούς και παγιωμένους, αλλά υποθετικά για ένα εναλλακτικό μέλλον που μπορεί να αλλάξει», γράφει αντιπαραβάλλοντας τον Ησαΐα με την Κασσάνδρα και τον Τειρεσία· «αυτό ξεχωρίζει την προφητεία στον Ισραήλ από τη διαρκώς παθητική οιωνοσκοπία που βρίσκουμε σε όλους τους υπόλοιπους λαούς που πιστεύουν στη μαντεία […] Στο προφητικό σύμπαν της Κασσάνδρας είναι όλα αναπότρεπτα». Για να καταλήξει με θαυμαστή οξύνοια: 

«Η Κασσάνδρα δεν μπορεί να επικαλεσθεί τέτοια προηγούμενα [όπως στον Ησ 5:9 για τη σωτηρία του Νώε], επειδή η αρχαιοελληνική Μοίρα, ή αλλιώς η αρχέγονη δύναμη της αναγκαιότητας, βρίσκεται πάνω και από τον Δία τον ίδιο, και απέναντί της δεν μπορεί να κάνει τίποτε ακόμη και εκείνος, πόσο μάλλον οι απλοί άνθρωποι. Και όλα αυτά ενώ ο Γιαχβέ, ακριβώς εξαιτίας της μοναχικής παντοκρατορίας του και ακόμη περισσότερο εξαιτίας της δικαιοσύνης του, που μετριέται πάντοτε σε σχέση με τον ίδιο τον Γιαχβέ, ήδη ακόμη και στις προμωσαϊκές ενσαρκώσεις του, δεν μπορεί παρά να είναι υπεύθυνος, συνεπώς ηθικά εμπλεκόμενος και εγκαλέσιμος – και παρά τη θέλησή του κριτής αλλά και διάδικος».

Και ποιο καλύτερο παράδειγμα αυτού, από την ιστορία του Ιώβ, στον οποίον ο Μπλοχ αφιερώνει μερικές από τις ωραιότερες σελίδες του βιβλίου του («κάθε θεοδικία είναι από τότε, αν αναμετρηθεί με τα αμείλικτα ερωτήματα του Ιώβ, ανεντιμότητα») – ενός βιβλίου σπουδαίου τελικά, ακριβώς γιατί «στους αθεϊστές όλα αυτά θα φανούν υπερβολικά θρήσκα και στους χριστιανούς πολύ αθεϊστικά».

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. 
Τελευταίο του βιβλίο, η νουβέλα «Μαύρο νερό» (εκδ. Κίχλη).


altΟ αθεϊσμός στον χριστιανισμό
Για τη θρησκεία της εξόδου και της βασιλείας
Ernst Bloch
Μτφρ. Πέτρος Γιατζάκης
Άρτος Ζωής 2019
Σελ. 598, τιμή εκδότη €25,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ERNST BLOCH

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μια ανέφικτη ανάσταση» του Παναγιώτη Θωμά (κριτική) – Πλησιάζοντας τον Κάφκα μέσω του Ν. Γ. Πεντζίκη

«Μια ανέφικτη ανάσταση» του Παναγιώτη Θωμά (κριτική) – Πλησιάζοντας τον Κάφκα μέσω του Ν. Γ. Πεντζίκη

Για το δοκίμιο του Παναγιώτη Θωμά «Μια ανέφικτη ανάσταση - Σχόλιο στη Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο νεαρός Γκρέγκορ Σάμσα, περιοδεύων εμπορικός αντιπρόσωπος...

«Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου – Διαφωτιστικές συναντήσεις με τον φιλόσοφο

«Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου – Διαφωτιστικές συναντήσεις με τον φιλόσοφο

Για το βιβλίο «Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη – Τον φιλόσοφο της αρετής και της ευδαιμονίας μέσα στην πόλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει ο Βασίλης Πανόπουλος

...
Γαλιλαίος και Νεύτων, οι επιστήμονες που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο

Γαλιλαίος και Νεύτων, οι επιστήμονες που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο

Δυο μελέτες που εξετάζουν τη διαμόρφωση της σύγχρονης επιστήμης, χάρη στη συμβολή του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα. Πρόκειται για τα δοκίμια «Γαλιλαίος» (μτφρ. Τάσος Κυπριανίδης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), του Στίλμαν Ντρέικ [Stillman Drake] και «Η συγκρότηση της σύγχρονης επιστήμης» (μτφρ. Κρινιώ Ζήση, Πανεπιστ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φραντς Κάφκα, ο δάσκαλος του Φίλιπ Ροθ

Φραντς Κάφκα, ο δάσκαλος του Φίλιπ Ροθ

Μια σύντομη και κατατοπιστική μελέτη για τη σημαντική επιρροή που άσκησε ο Φραντς Κάφκα (Franz Kafka) στον Φίλιπ Ροθ (Philip Roth). 

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

Ο Φραν...

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

Στο 65ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συνομιλεί με τον ποιητή και φιλόσοφο Νίκο Ερηνάκη. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά την Πέμπτη, 6 Φεβρουαρίου, στις 7.00μμ.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τιμητική εκδήλωση για τον Κώστα Κρυστάλλη με αφορμή τα «Άπαντά» του – Υπό την αιγίδα της Εταιρείας Συγγραφέων

Τιμητική εκδήλωση για τον Κώστα Κρυστάλλη με αφορμή τα «Άπαντά» του – Υπό την αιγίδα της Εταιρείας Συγγραφέων

Τιμητική εκδήλωση για τον Κώστα Κρυστάλλη στην Αίθουσα τελετών της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας υπό την αιγίδα της Εταιρείας Συγγραφέων και της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας. Αφορμή, η κυκλοφορία του τόμου «Κώστας Κρυστάλλης: Άπαντα - Ένας πρόωρα επαναστατημένος» (εκδ. Κ. & Μ. Σταμούλη).&nb...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων του Λάζαρου Αλεξάκη «Mind the gap», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 5 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Είχε φτάσει σε μικρή απόσταση από τη βιτρίνα, και το νυχτεριν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ιωλκός. Τρεις δημιουργοί καταθέτουν τα νέα τους έργα και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά.

Επιμέλεια: Book Press

Δημήτρης Βασιλάκης,  ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ