psifiakes spoudes kentriki

Για τον συλλογικό τόμο «Εισαγωγή στις ψηφιακές σπουδές» (εκδ. Ροπή), σε επιμέλεια του Μανώλη Πατηνιώτη. Στην κεντρική εικόνα, Digital art από τη ρωσίδα καλλιτέχνιδα Mignon Zakuga.

Του Δημήτρη Πετάκου

Ο συλλογικός τόμος Εισαγωγή στις Ψηφιακές Σπουδές ανήκει σε αυτές τις περιπτώσεις που μπορεί να ειπωθεί με ευκολία ότι αποτελεί συμβολή και τομή στον ακαδημαϊκό χώρο – και όχι μόνο. Το έργο είναι αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας και προέκυψε στο πλαίσιο του μαθήματος «Ψηφιακές Σπουδές» στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Ιστορία και Φιλοσοφία των Επιστημών και της Τεχνολογίας» του τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης (ΕΚΠΑ) και υπό την καθοδήγηση του καθηγητή ιστορίας της επιστήμης Μανώλη Πατηνιώτη. Οι Ψηφιακές Σπουδές αποτελούν μια διεπιστημονική περιοχή που ασχολείται με τις ευρύτερες πολιτισμικές διαστάσεις που έχει η μετάβαση στην ψηφιακότητα. Το συγκεκριμένο έργο έχει κάποια πολύ ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά που το κάνουν ξεχωριστό.

Τα κείμενα που επέλεξαν οι μεταφραστές μας φέρνουν αντιμέτωπους και αντιμέτωπες με τις διεπιστημονικές διασταυρώσεις μέσα από τις οποίες συγκροτείται το ευρύ εγχείρημα των Ψηφιακών Σπουδών. Αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι στις Ψηφιακές Σπουδές δεν συναντιούνται απλώς διαφορετικά επιστημονικά πεδία αλλά μετασχηματίζονται και τα ίδια. Πεδία, όπως η φιλοσοφία, η ψυχολογία, η ανθρωπολογία και η κοινωνιολογία, καλούνται να επανεπινοήσουν τους «χώρους» τους, τα μεθοδολογικά τους εργαλεία αλλά και τις έννοιές τους. Για παράδειγμα, όπως φαίνεται στα κείμενα των Putnam και Chalmers, η έννοια της συνείδησης έχει εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο στον ψηφιακό χώρο. Τι σημαίνει συνείδηση για ένα ρομπότ ή τι σημαίνει συνειδητή εμπειρία στο πλαίσιο της τεχνητής νοημοσύνης παραμένουν ανοιχτά ερωτήματα, που δεν θα μπορούσαν να έχουν τεθεί εκτός του πλαισίου της ψηφιακότητας. Κατά συνέπεια, τα ερμηνευτικά μας εργαλεία πρέπει να προσαρμοστούν σε ένα νέο περιβάλλον. Επίσης, τα επιστημονικά πεδία καλούνται να περιγράψουν και να ερμηνεύσουν νέες οντότητες. Για παράδειγμα, η ίδια η έννοια της πληροφορίας είναι μια νέα οντότητα που προέκυψε επειδή προέκυψαν οι επιστήμες της πληροφορικής. Πρόκειται για μια έννοια που ορίζει έναν νέο ορίζοντα γεγονότων, ανάλογο με εκείνον που όρισε η επινόηση της έννοιας της ενέργειας κατά τον 19ο αιώνα ή της δύναμης κατά τον 17ο. Υπό αυτή την έννοια, ο συγκεκριμένος συλλογικός τόμος δεν αναδεικνύει απλώς την ανάγκη για διεπιστημονικές μελέτες. Αυτό θα ήταν τετριμμένο. Αυτό που αναδεικνύει είναι η ανάγκη διασταυρώσεων μέσα από τις οποίες θα τεθούν νέες οριοθετήσεις και νέοι μετασχηματισμοί των διανοητικών επικρατειών.

Τα επιστημονικά πεδία καλούνται να περιγράψουν και να ερμηνεύσουν νέες οντότητες. Για παράδειγμα, η ίδια η έννοια της πληροφορίας είναι μια νέα οντότητα που προέκυψε επειδή προέκυψαν οι επιστήμες της πληροφορικής. Πρόκειται για μια έννοια που ορίζει έναν νέο ορίζοντα γεγονότων, ανάλογο με εκείνον που όρισε η επινόηση της έννοιας της ενέργειας κατά τον 19ο αιώνα ή της δύναμης κατά τον 17ο.

Τα άρθρα του συλλογικού τόμου δίνουν στους αναγνώστες τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με την ιστορική και θεωρητική εξέλιξη των μελετών που αφορούν την ψηφιακότητα. Ακόμη και η σειρά με την οποία έχουν τοποθετηθεί είναι σημαντική. Επίσης, πριν από κάθε άρθρο ή ένα σύνολο άρθρων, οι μεταφράστριες και μεταφραστές έχουν σύντομα εισαγωγικά κείμενα που θέτουν τους θεωρητικούς προβληματισμούς, τα βασικά ερωτήματα και προβλήματα, καθώς και το ιστορικό πλαίσιο των μεταφρασμένων κειμένων. Τα μεταφρασμένα άρθρα, όμως, δεν έχουν μόνο ιστορική αξία αλλά και βαθιά φιλοσοφική. Η μετάβαση στην ψηφιακότητα και η κριτική επισκόπηση αυτής της πορείας επαναφέρει και αναθεωρεί διαρκώς μερικά από τα πιο σημαντικά φιλοσοφικά ερωτήματα που αφορούν τη θέαση του εαυτού και της θέσης του σε αυτόν τον νέο κόσμο. Ποια είναι η σχέση πραγματικού και φανταστικού; Τι σηματοδοτεί η άρση διπολικών ερμηνευτικών σχημάτων στον ψηφιακό χώρο, όπως του καρτεσιανού δυϊσμού σώματος και νου, της ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας, του φυσικού και τεχνητού, του πραγματικού και φανταστικού κ.λπ.; Υπάρχουν κριτήρια που μπορούν να προσδιορίσουν με ακρίβεια πότε κάτι έχει συνείδηση; Ενσωματώνουν οι μηχανές μεταφυσική; Μπορούν να είναι ελεύθερες; Μπορεί μια μηχανή να πάρει πολιτικές ή ηθικές αποφάσεις; Πόσο και σε τι διαφέρει μια μηχανή από έναν άνθρωπο και ένας άνθρωπος από μια μηχανή; Τελικά, τα ανδροειδή ονειρεύονται ηλεκτρικά πρόβατα, όπως αναρωτήθηκε ο Φίλιπ Κ. Ντικ;

M C Escher Bond of Union 1956

Η επιλογή των κειμένων, ωστόσο, δεν εξαντλείται σε έναν θεωρητικό και φιλοσοφικό στοχασμό των εννοιών και των προβλημάτων, ούτε στο ιστορικό αποτύπωμα που άφησε και αφήνει ο νέος ψηφιακός χώρος. Η διάταξη των κειμένων αποτελεί μια δυναμική εξελικτική αφήγηση της επέκτασης του ψηφιακού χώρου. Καθώς διατρέχει ο αναγνώστης τον τόμο, είναι σαν να έρχεται αντιμέτωπος με τη διαρκή διεύρυνση αυτού του διανοητικού χάρτη. Πρόκειται για μια διεύρυνση που μεταλλάσσει τους κατοίκους αυτού του νέου κόσμου. Όπως συνέβη και με την αποικιοκρατία, ο νέος χώρος, ο οποίος αποτελείται από ροές πληροφοριών και κόμβους νοημάτων, συγκροτείται και οριοθετείται μέσα από πρακτικές κανονικοποίησης. Αυτές οι πρακτικές περιλαμβάνουν αιτήματα ελέγχου, πειθαρχίας, εκμετάλλευσης, παραγωγής, κέρδους, επιτήρησης, προσαρμογής, απελευθέρωσης, κ.λπ.. Η ανίχνευση και κριτική ερμηνεία αυτών των πρακτικών είναι θεμελιώδης στην προσπάθεια νέων οριοθετήσεων. Η επιλογή και διάταξη των κειμένων, επομένως, δεν είναι απλώς μια ακαδημαϊκή επιλογή αλλά επιχειρεί να συγκροτήσει ένα πολιτικό επιχείρημα.

Η επιλογή των κειμένων, ωστόσο, δεν εξαντλείται σε έναν θεωρητικό και φιλοσοφικό στοχασμό των εννοιών και των προβλημάτων, ούτε στο ιστορικό αποτύπωμα που άφησε και αφήνει ο νέος ψηφιακός χώρος. [...] Η επιλογή και διάταξη των κειμένων, επομένως, δεν είναι απλώς μια ακαδημαϊκή επιλογή αλλά επιχειρεί να συγκροτήσει ένα πολιτικό επιχείρημα.

Τι είναι, τελικά, αυτό το βιβλίο; Αυτό το βιβλίο είναι ο χάρτης ενός χώρου. Ο χώρος αυτός είναι ο ψηφιακός. Υπάρχει η παρανόηση ότι ο ψηφιακός χώρος δεν είναι παρά ένας κατακερματισμένος φυσικός κόσμος ή, στην «καλύτερη» περίπτωση, μια αναπαράσταση της πραγματικότητας. Δεν είναι τίποτα από αυτά και ο συγκεκριμένος τόμος το κάνει ρητό με διάφορους τρόπους. Δεν είναι ένας χώρος μέσα στον φυσικό χώρο ή δίπλα σε εκείνον. Δεν είναι ένας χώρος που υπάρχει επειδή υπάρχει ο φυσικός χώρος. Δεν είναι ένας χώρος που έχει κανόνες αντίστοιχους με εκείνους του φυσικού χώρου. Είναι ένας χώρος που επινοήσαμε και ως τέτοιος είναι εγγενώς και απολύτως κανονικός. Ο παρών συλλογικός τόμος φέρνει τους αναγνώστες σε επαφή με τους κανόνες που διέπουν αυτόν τον χώρο αλλά και τις οντότητές του, οι οποίες είναι πλασμένες από την ουσία της πληροφορίας. Μέσα από όλα τα κείμενα του βιβλίου, γίνεται εμφανές ότι στον ψηφιακό χώρο παράγεται νέα γνώση και δεν καλούμαστε απλώς να αναρωτηθούμε για την ωφελιμότητά της. Καλούμαστε, μέσω αυτής, να πλάσουμε νέες οντότητες, να δημιουργήσουμε νέες επικράτειες, να παραβιάσουμε και να επινοήσουμε νέους εαυτούς.

* Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΕΤΑΚΟΣ είναι Διδάκτωρ Ιστορίας της Επιστήμης στο Ε.Κ.Π.Α.


syllogiko psifiakes spoudesΕισαγωγή στις Ψηφιακές Σπουδές
ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ
Επιμέλεια τόμου: ΜΑΝΩΛΗΣ ΠΑΤΗΝΙΩΤΗΣ
ΡΟΠΗ 2020
Σελ. 422, τιμή εκδότη €19,10

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Παθογένεση» του Τζόναθαν Κένεντι (κριτική) – «Η ιστορία της ανθρωπότητας μέσα από οκτώ επιδημίες»

«Παθογένεση» του Τζόναθαν Κένεντι (κριτική) – «Η ιστορία της ανθρωπότητας μέσα από οκτώ επιδημίες»

Για το βιβλίο του Τζόναθαν Κένεντι (Johnathan Kennedy) «Παθογένεση - Η ιστορία της ανθρωπότητας μέσα από οκτώ επιδημίες» (μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής, εκδ. Διόπτρα). Στην κεντρική εικόνα, μέλη του Ερυθρού Σταυρού κατά την πανδημία της ισπανικής γρίπης (1918-20). 

Γράφει ...

«Το επερχόμενο κύμα» του Μουσταφά Σουλεϊμάν (κριτική) – «Τεχνητή νοημοσύνη, εξουσία και το σημαντικότερο δίλημμα του 21ου αιώνα»

«Το επερχόμενο κύμα» του Μουσταφά Σουλεϊμάν (κριτική) – «Τεχνητή νοημοσύνη, εξουσία και το σημαντικότερο δίλημμα του 21ου αιώνα»

Για το βιβλίο του Μουσταφά Σουλεϊμάν [Mustafa Suleyman] «Το επερχόμενο κύμα – Τεχνητή νοημοσύνη, εξουσία και το σημαντικότερο δίλημμα του 21ου αιώνα» (μτφρ. Χρήστος Καψάλης, εκδ. Key Books), που έχει γραφτεί με τη συνεργασία του Mickael Bhaskar. Προσδοκίες, φόβοι και προτάγματα, από το επερχόμενο τσουνάμι του AI, απ...

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

Για το βιβλίο του Εντ Γιόνγκ [Ed Yong] «Ένας απέραντος κόσμος» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Πεδίο), «ένα μεγάλο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας, στην προσπάθεια να αξιολογήσουμε ορθότερα την παρουσία μας σε τούτο τον πλανήτη».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Άρης Μαραγκόπουλος: «Τα μαρξιστικά διαβάσματα ξεθώριασαν όταν διάβασα

Άρης Μαραγκόπουλος: «Τα μαρξιστικά διαβάσματα ξεθώριασαν όταν διάβασα "Το δικαίωμα την τεμπελιά"»

Από τον «Εραστή της λαίδης Τσάτερλυ» στους «Υπνοβάτες» και από τις «Μεταμορφώσεις» στον «Οδυσσέα», αυτά είναι κάποια από τα-βιβλία-της-ζωής του Άρη Μαραγκόπουλου.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Το πρώτο βιβλίο που θυμάμαι...

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

Για την ποιητική συλλογή του Αρμάντο Ρομέρο (Armando Romero) «Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» (μτφρ. Αγαθή Δημητρούκα, εκδ. Τόπος). 

Γράφει ο Χρήστος Κούκης

Ο Αρμάντο Ρομέρο έλκει την καταγωγή του από την Ελλάδα. Σ...

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

«Γράφω για να επικοινωνήσω με τον αναγνώστη, γι’ αυτό και έχω πάντα στο νου μου να διεγείρω το ενδιαφέρον του» μας είπε ο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες (Juan Gabriel Vásquez), που συμμετέχει στο Φεστιβάλ ΛΕΑ. Με αφορμή το βιβλίο του «Η μετάφραση του κόσμου» (μτφρ. Αχ. Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος), μιλά για την πολιτική μυθοπλα...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Επτά νέες ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά νέες ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά ποιητές και ποιήτριες παραδίδουν τους στίχους τους στο αναγνωστικό κοινό μέσα από τις νέες τους ποιητικές συλλογές που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

Επτά ποιητικά βιβλία από τις εκδόσεις Βακχικόν. 

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ