Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Παπαδάκη «Ο ταχυδρόμος» (εκδ. Εστία).
Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη
Αυτό που σίγουρα έχει μείνει από τον ρεαλισμό είναι η ανάγκη για στρωτές αφηγήσεις, αμιγείς μυθοπλασίες, που έχουν καθαρά περιγράμματα, σαφείς άξονες και δομή με αρχή, μέση και τέλος. Σ’ αυτό το σύνολο, η χαρά της ανάγνωσης πηγάζει από την αναζήτηση μιας θελκτικής ιστορίας με χαρακτήρες, με ζωντανή ατμόσφαιρα και με τη συγκίνηση που προκύπτει από τη γραφή.
Η διπλή αμφιταλαντευόμενη φύση του τον οδηγεί σε έναν γάμο, στον οποίο του φόρτωσαν μια κοπέλα που δεν είχε καν δει, την οποία όμως παντρεύτηκε, αγάπησε παρά τις παραξενιές της κι έκανε μαζί της δύο παιδιά.
Σ’ αυτά όλα ευδοκιμεί πολύ ικανοποιητικά το μυθιστόρημα του Γιώργου Παπαδάκη, που αναφέρεται στην Κρήτη της δεκαετίας του ’50. Ο αφηγητής Αλέξης Δαφέρμος είναι ταχυδρόμος, ένας μάλλον φιλήσυχος άνθρωπος, και ταυτόχρονα δραστήριος και διορατικός. Η όλη του προσωπικότητα, όπως φαίνεται από πολλά μικρά στιγμιότυπα, είναι μετριοπαθής και εν μέρει άβουλη, αλλά συνάμα δεν στερείται βαθύτερων σκέψεων και πυγμής, όταν νιώθει ότι είναι ανάγκη. Αυτή η διπλή αμφιταλαντευόμενη φύση του τον οδηγεί σε έναν γάμο, στον οποίο του φόρτωσαν μια κοπέλα που δεν είχε καν δει, την οποία όμως παντρεύτηκε, αγάπησε παρά τις παραξενιές της κι έκανε μαζί της δύο παιδιά.
Ώς εδώ φαίνεται ένα επίπεδο, ράθυμο βιβλίο για τα πολυπαιγμένα σενάρια της οικογένειας και μάλιστα μιας εποχής και μιας κοινωνίας όπου η παράδοση βαραίνει αφάνταστα. Φυσικά δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε τη δυναμική της αναπαράστασης μιας περιόδου, όπου ο άνθρωπος εντάσσεται –άλλοτε ομαλά κι άλλοτε ασφυκτικά– στο κοινωνικό πλαίσιο, με τα ήθη και τα έθιμα, τους άγραφους νόμους και τις άρρητες παραδόσεις, και μέσα σ’ αυτό διαμορφώνει τον χαρακτήρα του και την ιδιοσυγκρασία του. Αυτή η αλληλεπίδραση του ατομικού με το κοινωνικό, δείγμα της ελληνικής επαρχίας σίγουρα παλιότερων εποχών –ίσως ακόμα και του σήμερα–, σηματοδοτεί και τη σύγκρουση ανάμεσα στο ορατό και στο υπόγειο, τον προσωπικό παλμό και την κοινωνική μέγγενη.
Ο Γιώργος Παπαδάκης εμπλουτίζει όλο αυτό με το μυστήριο της νύφης που δεν έχει παρελθόν, που εμφανίστηκε στον γάμο πιθανότατα στη θέση μιας άλλης, η οποία είχε εμφανιστεί κουκουλωμένη στο τυφλό προξενιό, και με τον νόμο της οικογένειάς της η οποία επιβάλλει με τους νόμους του βουνού τα θέλω της. Έτσι, με κλειδί την αναζήτηση μυστικών και ψεμάτων ο αναγνώστης διατρέχει την κρητική επαρχία, περιδιαβαίνει τα κοινωνικά στοιχεία της εποχής και διερευνά το ήθος ανθρώπων και νοοτροπιών. Βασικός άξονας αυτής της ηθογραφίας είναι ο ίδιος ο ταχυδρόμος, που απορροφά κραδασμούς, διαθλά τις πιέσεις και δείχνει το ψυχολογικό βάθος ενός ανθρώπου ο οποίος δεν είναι μονοσήμαντος και αναποφάσιστος, όπως μερικές φορές φαίνεται.
Μικρές προτάσεις, σαφείς εικόνες και σκέψεις, ενίοτε λέξεις και φράσεις του κρητικού ιδιώματος, ακριβείς περιγραφές, έμφαση στη λεπτομέρεια συνθέτουν το λεκτικό σκηνικό.
Το αποκορύφωμα δεν είναι ο φόνος, ο οποίος ως είθισται αποτελεί την κορύφωση και οδηγεί στην αναγνωστική ένταση. Ο φόνος είναι η ορατή πλευρά του παγόβουνου, ενώ το πιο ουσιαστικό κομμάτι του έργου κρύβεται στα μισόλογα που κάποια στιγμή ξεχειλίζουν κι αποκαλύπτονται όσα η κοινωνία προσπαθεί να κρύψει κάτω από το χαλί. Ακόμα και η καταληκτική μοιραία πράξη του δολοφόνου αφηγητή είναι δείγμα μιας νοοτροπίας που δεν θέλει να κουβαλά δημόσια το άγος μιας ψυχικής ασθένειας. Όλα τα άλλα φαίνεται ότι υπηρετούν αυτό το άγος, οι άγραφοι νόμοι, οι διακριτικές σχέσεις, η σιωπή και η ανοχή, κρύβουν εντέλει το ντροπιαστικό και ντροπιασμένο πρόσωπο μιας κοινωνίας, που δεν ξέρει να αντιμετωπίζει με θάρρος τα προβλήματά της.
Το όλο εγχείρημα στηρίζεται σε μια αφτιασίδωτη γλώσσα, η οποία μένει στην αφάνεια, μολονότι διαθέτει τη δική της δυναμική. Μικρές προτάσεις, σαφείς εικόνες και σκέψεις, ενίοτε λέξεις και φράσεις του κρητικού ιδιώματος, ακριβείς περιγραφές, έμφαση στη λεπτομέρεια συνθέτουν το λεκτικό σκηνικό, το οποίο είναι τόσο σημαντικό για την απόδοση του κλίματος που μυεί τον αναγνώστη τόσο στην ψυχογραφία όσο και στην ηθογραφία ανθρώπων και κοινωνίας αντίστοιχα.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.
Τελευταίο του βιβλίο, η «Βιβλιογραφία για τον Νίκο Καζαντζάκη» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).
→ Στην κεντρική εικόνα φωτογραφία © από το αρχείο του Αντώνη Γενναράκη (Προξενιό στον Μυλοπόταμο).
Ο ταχυδρόμος
Γιώργος Παπαδάκης
Εστία 2018
Σελ. 232, τιμή εκδότη €15,00