alt

Για το βιβλίο του Παναγιώτη Γούτα «Μποέμ και Ρικάρντο – Τρεις νουβέλες και μία συνάντηση» (εκδ. Κέδρος).

Του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη

Ανακαλώ τη μορφή του Γαργαντούα όπως μνημειώθηκε στην εμβληματική ανάλυση του Μπαχτίν (Ο Ραμπελαί και ο κόσμος του, μτφρ. Γιώργος Πινακούλας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), χωρίς καθόλου να με μέλλει αν συγκλίνει ή αποκλίνει από την αληθινή σύλληψη του Ραμπελέ. Ανακαλώ λοιπόν έναν Γαργαντούα να πίνει τον άμπακο, να σαβουρώνει και να χλαπακιάζει τον αγλέουρα, να κατουράει ολόκληρα ποτάμια, να αφοδεύει παντού, να συνουσιάζεται ασταμάτητα, να γελάει και να χορεύει. Και σκέφτομαι ότι εδώ ακριβώς, εννοώ στην ιδρυτική αρχή της μπαχτινικής ανάλυσης, βρίσκεται η αληθινή υπεροχή της λογοτεχνίας, η δικαίωση και ο λόγος της, αλλά και η αρετή και ο κίνδυνός της, η πρόοδος ή η συντήρησή της. Το ότι σε αντίθεση με κάθε άλλο είδος γραφής έχει όχι μόνο τη δυνατότητα αλλά και την ευθύνη να κατασκευάζει, να επεκτείνει και να εξαπλώνει διαρκώς και αδιαλείπτως τον εαυτό της, τη νομοθεσία της, το σύμπαν της σε συνάφεια ή σε αντιπαλότητα με τον αληθινό κόσμο, αρκεί βεβαίως να διέπεται από την αρχή της εσωτερικής συνέπειας, να έχει τον αναγκαίο βαθμό αληθοφάνειας και να μη λησμονεί να κλείνει πού και πού συνωμοτικά το μάτι στον αναγνώστη.

Υπάρχει μια παιγνιώδης διάθεση στο βιβλίο του, μπαχτινικής πιστεύω έμπνευσης: κόσμοι, πρόσωπα, τεχνικές αναμειγνύονται για να φανερωθεί η καρναβαλική λειτουργία της γραφής, η ικανότητά της να ντύνει τον βασιλιά για να τον αφήσει γυμνό, να δημιουργεί άλλες πραγματικότητες για να ξεμπροστιάζει τις υφιστάμενες, να επινοεί άλλους μύθους για να αποκαλύψει τις βολικές μας αυταπάτες.

Ο Γούτας παίζει με την πραγματικότητα, παραβιάζει την πραγματικότητα, αναποδογυρίζει την πραγματικότητα χωρίς να λησμονεί το συνωμοτικό κλείσιμο του ματιού. Υπάρχει μια παιγνιώδης διάθεση στο βιβλίο του, μπαχτινικής πιστεύω έμπνευσης: κόσμοι, πρόσωπα, τεχνικές αναμειγνύονται για να φανερωθεί η καρναβαλική λειτουργία της γραφής, η ικανότητά της να ντύνει τον βασιλιά για να τον αφήσει γυμνό, να δημιουργεί άλλες πραγματικότητες για να ξεμπροστιάζει τις υφιστάμενες, να επινοεί άλλους μύθους για να αποκαλύψει τις βολικές μας αυταπάτες.

Έτσι, στο «Μποέμ» ανασταίνει τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, που περιφέρεται στην Ευδαίμονα, μπεκροπίνει στα ουζερί της, παρακολουθεί ταχύρρυθμα σεμινάρια λογοτεχνικής θεωρίας, ερωτοτροπεί με το άλλο φύλο και επιθυμεί διακαώς να μονάσει στη Βλατάδων. Στο «Ρικάρντο» η αλλόκοτη συντροφιά των λουομένων της Συκιάς στέκεται βδομάδες, μήνες και χρόνια περιμένοντας την έλευση του Απόλλωνα, σύμφωνα με τον τελευταίο χρησμό της Πυθίας. Στο «Της αγάπης αναθήματα» ο νεκρός παππούς υλοποιεί τον ανεκπλήρωτο χρησμό του Απόλλωνα νεύοντας στον ενήλικο εγγονό, που αναζητάει την επαφή του με το παρελθόν και τις ρίζες του στον τόπο. Στο «Τύμβος» φιλοτεχνείται ένας αισθητικός παράδεισος, με υλικά αντλημένα από τη χριστιανική κοιλάδα του Ιωσαφάτ και απ’ την αρχαιοελληνική νήσο των Μακάρων, για να αποτελέσει τον χώρο όπου η φαντασία, τα όνειρα, η αγνότητα και όλοι της γης οι κολασμένοι θα πάρουν επιτέλους γδικιωμό από τη σκληρή πραγματικότητα.

Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια πυκνή στην πλέξη της διακειμενική συνομιλία, που δεν εκφέρεται μόνο με αρθρωμένο λόγο προς ορισμένα πρόσωπα αλλά και με ψιθύρους, με νεύματα, με σιωπές και με μορφασμούς, έτσι που κάθε κείμενο του βιβλίου να μοιάζει με τους παραδοσιακούς αργαλειούς. Αλλά το πιο ενδιαφέρον είναι ότι η διακειμενική αυτή συνομιλία προσπερνά το συνηθισμένο επίπεδο της επιλεκτικής αναφοράς σε άλλα βιβλία ή της χρήσης ορισμένων αποσπασμάτων τους, για να περάσει στο απολύτως δημιουργικό στάδιο της αναπαραγωγής του κλίματος, του πνεύματος και της ατμόσφαιρας, χωρίς βέβαια να λησμονεί τη λειτουργία της μίμησης, η οποία μάλιστα συχνά πυκνά ομολογείται απ’ τον συγγραφέα με αυτοϋπονομευτική διάθεση.

Έτσι, η πρώτη νουβέλα διαπνέεται από την παπαδιαμαντική ηθογραφία, χαρακτηρίζεται από κλίμα νοσταλγίας απέναντι στο παρελθόν, συναντά τον δυστοπικό ρεαλισμό του Όργουελ και διασταυρώνει την καθαρεύουσα με την καθομιλουμένη και την καθομιλουμένη με την τρέχουσα αργκό. Στη δεύτερη νουβέλα το φανταστικό στοιχείο δεν προεκτείνει και δεν υπονομεύει το πραγματικό, αλλά γίνεται αναπόσπαστο μέρος του με την τεχνική του μαγικού ρεαλισμού, που αφήνοντας τη λατινοαμερικανική γενέθλια χώρα του εγκλιματίζεται σε μια παραλία της Δήλου, για να δώσει στα πρόσωπα και στα πράγματα μια άλλην όψη πέραν της ορατής. Στην τρίτη νουβέλα η εναλλαγή μεταξύ πρωτοπρόσωπης και τριτοπρόσωπης αφήγησης, ενήλικης και παιδικής ματιάς, σοβαρού και αστείου και η συχνή χρήση του εσωτερικού μονολόγου θραύει τα καθιερωμένα στεγανά του αφηγηματικού προσώπου, για να φέρει συνειδητά στην επιφάνεια την εντύπωση του αφηγηματικού παιχνιδιού.

alt
Ο Παναγιώτης Γούτας

Στην περίπτωση του Γούτα τα νήματα που αισθητικώ τω τρόπω τραβιούνται, υφαίνονται και πλέκονται αφορούν την εργαλειοποίηση της λογοτεχνίας, την εμπορευματοποίηση της γνώσης, την υποβάθμιση της λογοτεχνικής παιδείας, τον υποβιβασμό της έμπνευσης σε τεχνικές δημιουργικής γραφής.

Ό,τι τελικά προκύπτει απ’ όλα αυτά είναι η δικαίωση της μπαχτινικής καταστατικής αρχής για τη λειτουργία του διαλόγου ως γενεσιουργού δύναμης των πάντων και πριν απ’ όλα της ίδιας της πραγματικότητας που παρουσιάζεται μπροστά μας επιστρωμένη από πολλά, ατελεύτητα και εξελισσόμενα διαλογικά στοιχεία. Η κοινωνική, λογοτεχνική, υπαρξιακή, πολιτική θέση που παίρνει ο καθένας απέναντι στον εαυτό του και στους άλλους εξαρτάται από τα νήματα αυτού του διαλόγου που επιλέγει ή αναγκάζεται να σύρει. Στην περίπτωση του Γούτα τα νήματα που αισθητικώ τω τρόπω τραβιούνται, υφαίνονται και πλέκονται αφορούν την εργαλειοποίηση της λογοτεχνίας, την εμπορευματοποίηση της γνώσης, την υποβάθμιση της λογοτεχνικής παιδείας, τον υποβιβασμό της έμπνευσης σε τεχνικές δημιουργικής γραφής, τις βολικές συλλογικές αυταπάτες, τους επελαύνοντες φανατισμούς, την ανάγκη μιας γόνιμης επαφής με το παρελθόν και τη λειτουργία της γραφής σαν καθαρτήριο της πραγματικότητας.

Σε ένα δικό μου διηγηματάκι, μιλώντας γι’ αυτήν ακριβώς τη λειτουργία της γραφής, λέω τα εξής:

Αν για κάτι λατρεύω τη γραφή είναι που μπορεί να αίρεται πάνω από την πραγματικότητα. Τις προάλλες φερειπείν κάτι γριές μαγκούφες με φαρδιές ρόμπες, μουστάκια και τρέμουλο στα χέρια εμφανίστηκαν απρόσκλητες στην οθόνη του μυαλού μου και ως δια μαγείας μεταμορφώθηκαν αμέσως σε αθώα κοριτσόπουλα που κάναν πιτζάμα πάρτι στην οθόνη του υπολογιστή μου. Στεκόμουν εγώ αντίκρυ τους σαν χάνος και κοιτούσα. Ξανά με εμπαίζουνε οι λέξεις, είπα.

(Η ιδιωτική μου αντωνυμία, εκδ. Κίχλη).

Αυτή ακριβώς τη μεταμόρφωση επιχειρεί και ο Γούτας στο βιβλίο του, μόνο που το κάνει πολύ πιο πυκνά και επεξεργασμένα. Οι δικοί του λογοτεχνικοί ήρωες δεν μεταμορφώνονται απλώς, όπως συμβαίνει με τις δικές μου τις γριές, αλλά και μεταμορφώνουν την πραγματικότητα μέσα στην οποία ζουν.

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΤΖΗΜΩΗΣΙΑΔΗΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή πεζών «Η ιδιωτική μου αντωνυμία» (εκδ. Κίχλη).


altΜποέμ και Ρικάρντο
Τρεις νουβέλες και μία συνάντηση
Παναγιώτης Γούτας
Κέδρος 2018
Σελ. 224, τιμή εκδότη €12,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΓΟΥΤΑ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική) – Γυναίκες της διπλανής πόρτας

«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική) – Γυναίκες της διπλανής πόρτας

Για τη συλλογή διηγημάτων της Εύας Στάμου «Η επίσκεψη» (εκδ. Αρμός). « Δεν μας είναι άγνωστες, δεν πρόκειται να μας διηγηθούν κάτι που ενδεχομένως δεν έχουμε φανταστεί ή δεν έχουμε ξανακούσει. Είναι αυτό που συνηθίζουμε να λέμε "γυναίκες της διπλανής πόρτας"». Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας του Edgar Degas «Γυναίκα...

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

Για το μυθιστόρημα της Αγλαΐας Μπλιούμη «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία μεταναστών στο Μόναχο το 1960.

Γράφει ο Ανδρέας Καρακίτσιος

Πρόκειται για ένα λογοτ...

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

Για το μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή «Χρυσός κήπος, Άλτσιν μπαχτσεσί» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία ©  Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Κ. Μπουμπουρή. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Η ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Πάθος» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Από πέρυσι τον Σεπτέμβρη, δεν έκανα τίποτε άλλο απ’...

«Τα σινεμά μας, η πόλη μας» – Κάλεσμα στήριξης των Άστορ, Ιντεάλ και Ίριδα με δωρεάν προβολές

«Τα σινεμά μας, η πόλη μας» – Κάλεσμα στήριξης των Άστορ, Ιντεάλ και Ίριδα με δωρεάν προβολές

Τα ιστορικά σινεμά του κέντρου της Αθήνας απευθύνουν κάλεσμα στήριξης σε όλους τους σινεφίλ και τους κατοίκους της πόλης για τη συνέχιση της λειτουργίας τους, διοργανώνοντας δωρεάν προβολές και live στις 2 Απριλίου. Στην κεντρική εικόνα, το κινηματοθέατρο «Ίρις».

Επιμέλεια: ...

«Τοξική θετικότητα» της Γουίτνεϊ Γκούντμαν – Η ζωή δεν είναι ευχετήρια κάρτα (ευτυχώς)

«Τοξική θετικότητα» της Γουίτνεϊ Γκούντμαν – Η ζωή δεν είναι ευχετήρια κάρτα (ευτυχώς)

Το βιβλίο «Τοξική θετικότητα» της Γουίτνεϊ Γκούντμαν [Whitney Goodman] (μτφρ. Μαρία Κουκιάδη, εκδ. Key Books) είναι ένας «οδηγός συναισθηματικής επιβίωσης σε έναν κόσμο που έχει εμμονή με την ευτυχία».

Γράφει η Ευλαλία Πάνου

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Πάθος» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Από πέρυσι τον Σεπτέμβρη, δεν έκανα τίποτε άλλο απ’...

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ