Δεκαεπτά συγγραφείς, μαθητές της Αμάντας Μιχαλοπούλου στη δημιουργική γραφή, γράφουν καθένας και από ένα διήγημα «γύρω από κάποιο μυστικό που αποκαλύφθηκε ή έμεινε για πάντα κρυμμένο». Η συλλογή με τίτλο Το μυστικό κυκλοφορεί από τον Καστανιώτη και τα έσοδα από την πρώτη έκδοση θα διατεθούν στην Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Μέριμνα».

Ο έρωτας ενέχει κεντρική θέση στην συντριπτική πλειοψηφία των διηγημάτων: σαν να είναι –ο έρωτας, με ελάχιστες παρεκκλίσεις της ειθισμένης του εκδοχής– η συνθήκη ωρίμανσης
των περισσοτέρων ηρώων.

Πρώτη γενική παρατήρηση για τη συλλογή είναι ότι αποτελεί ένα μάλλον ετερόκλητο σύνολο αφηγημάτων: ετερόκλητο ως προς τη συγγραφική ωριμότητα, εννοώ. Δεύτερη παρατήρηση είναι το ότι κάποια από τα διηγήματα εξακοντίζουν το νοηματικό τους φορτίο με την αμεσότητα έμπειρου συγγραφέα, άλλα είναι πολύ πιο κρυπτικά, ενώ η πλειοψηφία των νέων δημιουργών υπόσχεται ένα πολύ αισιόδοξο μέλλον για τους αυριανούς διηγηματογράφους μας. Τρίτον, είναι εντυπωσιακό πως μόνο ένας άντρας φιλοξενείται σε αυτήν τη θηλυκρατή συλλογή. Τέταρτη παρατήρηση είναι πως ο έρωτας ενέχει κεντρική θέση στην συντριπτική πλειοψηφία των διηγημάτων: σαν να είναι –ο έρωτας, με ελάχιστες παρεκκλίσεις της ειθισμένης του εκδοχής– η συνθήκη ωρίμανσης των περισσοτέρων ηρώων. Πέμπτη και τελευταία παρατήρηση (και ταυτόχρονα πεποίθηση) είναι πως η ελλειπτικότητα και η υπαινικτικότητα ωθούν με μαθηματική ακρίβεια προς τα εμπρός τον αφηγηματικό μηχανισμό. 

Τα «διαμάντια»

Ο Γιάννης Γορανίτης, με το διήγημά του «Εσωτερικό γραμμάτιο», υπερέχει των περισσοτέρων συγγραφέων της συλλογής: το θέμα του διηγήματος (η επανεπίσκεψη του τόπου της νεότητας και η σύγκρουση ιδεολογίας-συναισθήματος), η σκληρή βαλκανική ατμόσφαιρα, η λιτότητα του λεξιλογίου και η «πνοή» που το διατρέχει, εξυφαίνουν έναν ιδιαίτερα απαιτητικό αφηγηματικό ιστό. Ο ρυθμός είναι υποδειγματικός, η ένταση αμείωτη. 

Οι «Κόρες» της Ευδοκίας Κατσουρού στέκουν πλάι πλάι με το διήγημα του κύριου Γορανίτη, καθώς εισάγουν τον αναγνώστη σε μιαν ανατριχιαστική ατμόσφαιρα αδημονίας για κάτι κρυπτικό και βαθύτατα ψυχαναλυτικό που τεκταίνεται στην ψυχή της ηρωίδας. Ιδιαίτερα ευρηματικό το δίδυμο των αρσενικών εγγονών που είναι συμμετρικοί ως προς τις ανασκαφείσες κόρες.

Η Αθηνά Μπαλή επαναδιαμορφώνει τον μύθο του συμπλεγματικού γιου, του «επισκιασμένου» από τον επηρμένο κι επιτυχημένο πατέρα: αυτό είναι το μελανό σημείο στη ζωή και εξέλιξη του «Συγγραφέα», που έχει άμεσο αντίκτυπο και στη ζωή και εξέλιξη του κειμένου του. Ευφυέστατη πλοκή, ζωντανή γλώσσα, εύγλωττο το απρόσωπο των ηρώων. 

Η Αθηνά Μπαλή επαναδιαμορφώνει τον μύθο του συμπλεγματικού γιου, του «επισκιασμένου» από τον επηρμένο κι επιτυχημένο πατέρα [...] Ευφυέστατη πλοκή, ζωντανή γλώσσα, εύγλωττο το απρόσωπο των ηρώων. 

Στο «Μπαρ Le Crocodile» η Γιολάντα Γραμματικάκη επιτυγχάνει να λυτρώσει την ηρωΐδα της από την υποσυνείδητη βασανιστική σύγκριση με μιαν εξιδανικευμένη γυναίκα. Εδώ ο «λεπτός, απροσδιόριστος πυρήνας», που συνιστά και το αίτημα της συλλογής, είναι η απομυθοποίηση. 

Η κυρία Μαρίνα Τουπάι στον «Κόσμο της Γιολάντας» κάνει μια σοβαρή και ιδιαίτερα ευαίσθητη κατάθεση μνήμης, που διατρέχεται από ανατριχίλες αισθήσεων, οσμών και ήχων ενός noble παρελθόντος, χωρίς να στερείται τη φρεσκάδα μιας εφηβικής θέασης του κόσμου. 

Η Ευγενία Δούρου, στο «Η Έλσα δε θέλει να φοβάται, θέλει να την αγαπούν», εγκαινιάζει μια σύγχρονη αφηγηματική γραμμή, με συντομογραφίες, πρωθύστερα και κρυπτικότητα που επιτρέπει στη συγκίνηση να αναβλύσει και εντυπωσιάζει με την πρωτοτυπία των ραγδαίων σκηνών της. 

Αντίστοιχα, η Ηλιάνα Κωτσίλα στο «Maldudépart» κατορθώνει να καθηλώσει τη νοσταλγία και την αίσθηση μιας μακρινής απουσίας, με το συνειρμικό πλέξιμο στιγμιοτύπων που ανακατασκευάζουν δύο ολόκληρες δεκαετίες και ζωντανεύουν μιαν Αθήνα που όλοι λίγο ως πολύ γνωρίσαμε.

Τέλος, η Χριστίνα Ντούση, στην «Τέταρτη κόρη» επιτελεί ένα τελετουργικό πέρασμα του ήρωά της στην «άλλη» διάσταση, ενώ με επιδέξιες πινελιές και ονειρικούς φωτισμούς χαράζει την πορεία της ηρωίδας της στον ορίζοντα του εγκλήματος με μια ταξικά προσδιορισμένη κομψότητα.

«Εις Σύραν ζώμεν, δεν ζώμεν εις Παρισίους!»

[Η Αμάντα Μιχαλοπούλου] περιβάλλει τη συλλογή αυτήν με αξιοθαύμαστη και συγκινητική φροντίδα, επιφυλάσσοντας σε κάθε νέο συγγραφέα μιαν ισότιμη θέση στο πρώτο σκαλί της ποιητικής κλίμακας.

Τα υπόλοιπα διηγήματα (της Όλγας Κοζάκου-Τσιάρα, της Κατερίνας Καζολέα, της Λένας Κομίνη, της Αλεξάνδρας Κωνσταντιδέλλη, της Δήμητρας Λουκά, της Άννας Μερτζάνη, της Ντομινίκ Ανδρεάδου-Μολίν, της Εύης Μυλωνάκη, της Χριστίνας Ντούση και της Μυρτώς Σεϊζάνη) έχουν μεν καθένα και τη βαρύτητά του και καθιστούν ευπρόσωπη τη συλλογή, χωρίς ωστόσο να καταφέρνουν να αποκαλύψουν το «μυστικό» τους. Ένα αφήνει αναξιοποίητη και χωρίς έκβαση μια πολύ δημιουργική ιδέα. Ένα θεσπίζει μια νέα καλλιτεχνική συνθήκη την αληθοφάνεια της οποίας ψευτίζει το εξωκειμενικό σχόλιο, ένα δεύτερο βουλιάζει μέσα στη λιμπιντινική υπερβολή. Από ένα άλλο λείπει η πρωτοτυπία, ενώ το ύφος κάποιου άλλου παραμένει διδακτικό. Όλα όμως στέκουν σε μιαν αγαστή συστέγαση μέσα στην ευπρόσωπη αυτήν συλλογή, εκπλήσσουν με την πολυπλοκότητα των εικόνων τους και αποδεικνύουν για μιαν ακόμη φορά πως, πέραν της έμπνευσης, η λογοτεχνία πάνω απ’ όλα προϋποθέτει άσκηση και σκληρή δουλειά. 

Όσο για το εξαιρετικό διήγημα/επίμετρο «Ψυχολογία Συριανής συζύγου», συγγραφέας του οποίου φέρεται να είναι το «δευτεραγωνιστικό» πρόσωπο του γνωστού διηγήματος του Ροίδη, σε μια διακειμενική αναφορά που αποκαλύπτει, με τρόπο παιγνιώδη, ένα ακόμη μυστικό που καλύπτεται ήδη από το ταξίδι του μέλιτος. Επαφίεται στον αναγνώστη να αντιληφθεί εάν πρόκειται για πόνημα που προέκυψε από την ομάδα των ασκούμενων συγγραφέων, από ένα μέλος μιας προγενέστερης ομάδας δημιουργικής γραφής (όπως υπανίσσεται η Αμάντα Μιχαλοπούλου στην εισαγωγή της και δεδομένης της υφολογικής του ενότητας), ή εάν, τέλος, συνιστά προσωπική συγγραφική κατάθεση της ίδιας της κυρίας Μιχαλοπούλου. Που, θα ’θελα να σημειώσω, περιβάλλει τη συλλογή αυτήν με αξιοθαύμαστη και συγκινητική φροντίδα, επιφυλάσσοντας σε κάθε νέο συγγραφέα μιαν ισότιμη θέση στο πρώτο σκαλί της ποιητικής κλίμακας.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ  είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η νουβέλα «Το κυνήγι του βασιλιά Ματθία» (εκδ. Κριτική).

→ Στην κεντρική εικόνα φωτογραφία του © Δημήτρη Τσουμπλέκα.

Το μυστικό
Συλλογή
Επιμ. Αμάντα Μιχαλοπούλου
Καστανιώτης 2018
Σελ. 200, τιμή εκδότη €14,00