diane arbus 700

Για το μυθιστόρημα της Έλενας Μαρούτσου «Δύο» (εκδ. Κίχλη).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Η σχέση ενός φωτογράφου με τον κόσμο είναι ιδιάζουσα – ενίοτε, αναλόγως τον φωτογράφο, είναι μια σχέση ηδονοβλεπτική, πάει να πει λίγο ως πολύ σαδομαζοχιστική, όπως είναι κάθε κοίταγμα από την κλειδαρότρυπα. Ο φακός αποξενώνει αφενός το μάτι που κοιτά από μέσα του, και τούτη η αποξένωση είναι μαζοχισμός, και αφετέρου την εικόνα όσο αποκρουστική κι αν είναι, και σ’ αυτή την αποξένωση υπάρχει κάποιος σαδισμός. Πόσον μάλλον, όταν αυτός ο φωτογράφος είναι η Ντιάν Άρμπους, που τα θέματά της ως επί το πλείστον ήταν άνθρωποι παραμορφωμένοι, με κάποια δυσμορφία, περιθωριακοί, που το περιθώριο είχε γραφτεί βαθιά στην όψη τους και στο κορμί τους, ετοιμοθάνατοι, ως και πτώματα στο τραπέζι του ανατόμου – ένα βικτοριανό curiosity shop. 

Η λογοτεχνία της Έλενας Μαρούτσου γράφεται κατά κάποιον τρόπο μέσ’ από φωτογραφικό φακό, και στο «δύο», μάλιστα, οι φωτογραφίες της Ντιάν Άρμπους χρησιμοποιούνται ως κομμάτια για τη σκαλωσιά του μυθιστορήματος.

Η λογοτεχνία της Έλενας Μαρούτσου γράφεται κατά κάποιον τρόπο μέσ’ από φωτογραφικό φακό, και στο δύο, μάλιστα, οι φωτογραφίες της Ντιάν Άρμπους χρησιμοποιούνται ως κομμάτια για τη σκαλωσιά του μυθιστορήματος. Σε αντίθεση όμως με τις Χυδαίες ορχιδέες, όπου η Μαρούτσου είχε στήσει για το προσωπικό της οικοδόμημα μια σκαλωσιά καθ’ ολοκληρίαν από ξένα κομμάτια, στο δύο οι φωτογραφίες της Άρμπους είναι απλώς μερικοί «σωλήνες» της.

Τις αναπαράγει με μολύβι η εικονογράφος Εύη Τσακνιά, κι αυτά τα σχέδια συνοδεύουν επιστολές, γραμμένες από την Ούρσουλα Φωσκόλου, προς τη νεκρή Ανδριάνα, την πιθανώς αυτοκτόνο μητέρα της πρωτοπρόσωπης αφηγήτριας στο βιβλίο, της Μυρτώς, που με άκρη του μίτου αυτές τις επιστολές τον ξετυλίγει στο παρελθόν, κάνοντας ένα ταξίδι στη Σέριφο και στα κλειστά πια ορυχεία του νησιού (όπου το 1916 έγινε μια αιματηρή εξέγερση των μεταλλωρύχων), σε μια προσπάθεια να μάθει την αλήθεια για τη μητέρα της, τον παππού, τον προπάππο της, αλλά μαθαίνοντας εντέλει την αλήθεια για τον εαυτό της, που απλώς τον πρόβαλλε πάνω στη μητέρα (το πορτρέτο γίνεται αυτοπορτρέτο).

Τούτα τα σκίτσα, γέννημα της εμμονής της Ανδριάνας με την Ντιάν Άρμπους, κοσμούν το βιβλίο μα συνάμα, νιώθω, δεσμεύουν κάπως τη φαντασία όπως δεν θα τη δέσμευαν οι ίδιες οι φωτογραφίες, γιατί ένα πρόσωπο φωτογραφικά αποτυπωμένο με δεξιοτεχνία –με τις ρυτίδες του, τις σκιές, τις κοιλάδες του, τις λίμνες των ματιών του– είναι μια χώρα, κι ένα σώμα είναι ολόκληρη ήπειρος· κι όπως δεν δεσμεύουν τη φαντασία –απεναντίας– οι περίτεχνες περιγραφές της Μαρούτσου, που εδώ ως συγγραφέας βρίσκεται στην πιο ώριμη στιγμή της. Χρησιμοποιεί την Άρμπους ως μπούσουλα και ως απόθεμα εικόνων απ’ όπου αντλεί μεταφορές («Ενώ ξεφύλλιζα το άλμπουμ, τη φανταζόμουν [τη μητέρα της] πιο πολύ στην αγκαλιά ενός από αυτούς τους ανθρώπους του τσίρκου, σαν αυτόν εδώ που καταπίνει φωτιές ή τον άλλο που έχει τρυπήσει με βελόνες όλο του το πρόσωπο και το σώμα», που ακολουθείται απ’ το σαδομαζοχιστικό: «Τέτοια τραύματα, τόσο εξόφθαλμα, θα ήταν πολύ ελκυστικά για την Ανδριάνα» κι από μια ποιητική κατακλείδα που αρέσει πάντα στη Μαρούτσου να βάζει στις μεταφορές της: «Ένας άντρας που καταπίνει φλεγόμενα δαδιά, με τα σωθικά του μια αέναα φλεγόμενη αλλά άκαυτη βάτος»), μα δεν την έχει εντέλει ανάγκη [την Άρμπους]· με καλά ακονισμένα τα εργαλεία της πλάθει φράσεις όπως: «Λες και τα κρεμασμένα ρούχα ήταν η ίδια η ουσία της αναμονής: υπήρχαν απλώς και μόνο για να φορεθούν, την περίμεναν αυτή τη στιγμή που θα γέμιζαν σάρκα και παλλόμενους μυς, ανυπομονούσαν να βγουν να πάνε βόλτα» ή «Και τότε, όπως ένα αιφνίδιο ρεύμα αέρα ανοίγει ξάφνου τα φύλλα της μπαλκονόπορτας, που πίστευες πως ήταν καλά μανταλωμένη, και από ένα αόρατο χέρι, λες, τραβιούνται οι κουρτίνες και φουσκώνουν, καθώς απογειώνονται χαρτιά απ’ το τραπέζι κι έρχεται ένα με δικά του φτερά να προσγειωθεί με αδιάφορα δήθεν λικνίσματα πάνω στην ποδιά σου, έτσι και τώρα βρέθηκα να κρατώ ακόμη ένα γράμμα, σαν φτερό ενός άφαντου αγγελιαφόρου». 

Στη Μαρούτσου αρέσουν επίσης οι παραλληλίες: Η Μυρτώ υποφέρει από ιλίγγους κι έχει στο αφτί ένα βόμβο που γίνεται απόηχος των ορυχείων της Σερίφου: «Το αριστερό μου αυτί έβγαζε έναν ήχο συριστικό, λες και φυσούσε μέσα απ’ τις στοές του λαβυρίνθου αέρας»· οι ονομασίες των ορυκτών –μαγνητίτης, αιματίτης– επέχουν θέση ψυχικών συμβόλων, και η εξόρυξη του μεταλλεύματος στο νησί γίνεται κι εξόρυξη ψυχική, σε τούτη την ιστορία που την προοικονομούν με τρόπο γοητευτικά γριφώδη δυο σκοτεινά κι όμορφα παραμύθια, η δεύτερη και πιο σημαντική συμβολή της Ούρσουλας Φωσκόλου στο βιβλίο.

Είναι μια ιστορία διπλών ταυτοτήτων όπου τα πρόσωπα έχουν μια δεύτερη κρυφή φύση, σεξουαλική πρωτίστως.

Είναι μια ιστορία διπλών ταυτοτήτων όπου τα πρόσωπα έχουν μια δεύτερη κρυφή φύση, σεξουαλική πρωτίστως, έναν «λυκάνθρωπο», σαν τον εραστή της Μυρτώς τον Πέτρο: «Το πρόσωπό του, με όμορφες γωνίες στα ζυγωματικά, χείλη λεπτά και μια κάθετη βαθιά γραμμή ανάμεσα στο επάνω χείλος και στη μύτη, ήταν το πρόσωπο ενός άντρα ακούραστου με τεντωμένες τις αισθήσεις, ενός λύκου […] Το σώμα του όμως ήταν πλαδαρό». Στον Πέτρο, ο άνθρωπος κι ο λύκος συνυπάρχουν στην όψη του, στην επιφάνεια, μα στη Μυρτώ, που αρέσκεται να πληγώνεται («Με γύρισε στο πλάι όπως πάντα και μπήκε μέσα μου τραβώντας μου τα μαλλιά»), το κρυμμένο πρόσωπο, ο «λύκος», βγαίνει στην επιφάνεια μέσ’ από τη γνωριμία της στη Σέριφο με μια κοπέλα, τη Σάντρα, που στο μάγουλο έχει ένα εκ γενετής σημάδι σαν ανάβρυσμα του ψυχικού της ορυκτού.  

«Φωτογραφίες, αναμνήσεις και κείμενα έμοιαζαν να αλληλοκαθρεφτίζονται σαν μέσα σε δωμάτιο με κάτοπτρα κι εγώ στο κέντρο πάσχιζα να ξεδιαλύνω την αλήθεια απ’ το είδωλο», λέει η Μυρτώ, αλλά προϋπόθεση γι’ αυτό είναι το κοίταγμα του άλλου κατάματα, όχι μέσ’ από τον φωτογραφικό φακό.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. 
Τελευταίο του βιβλίο, οι νουβέλες «Τσότσηγια & Ω'μ» (εκδ. Κίχλη).

→ Στην κεντρική εικόνα η Diane Arbus φωτογραφίζει τον εαυτό της, 1945.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«[…] ας την έθαβαν την Ανδριάνα. Καλύτερα έτσι. Για τον πατέρα μου κι εμένα δεν είχε πλέον σημασία τι θα γινόταν με το σώμα της, όμως υπήρχε κάποια που θα πονούσε πολύ αν γινόταν στάχτη. Δεν ήταν άραγε ο πόνος από τον θάνατο αρκετός; Έπρεπε να υπάρξει κι άλλος; Μάλλον, ας θέσω τα σωστά ερωτήματα: Σε ποιον ανήκει το σώμα του νεκρού; Είναι άραγε το τελευταίο νήμα που τον ενώνει με τη γη ή είναι ένα ρούχο που, φεύγοντας, έβγαλε βιαστικά και πέταξε στο πάτωμα και μένει στους οικείους να αποφασίσουν αν θα το κρύψουν για πάντα στην ντουλάπα ή αν θα το χαρίσουν, ώστε να εξαφανιστεί απ’ τα μάτια τους;»


altΔύο
Έλενα Μαρούτσου
Δεύτερη φωνή: Ούρσουλα Φωσκόλου
Κίχλη 2018
Σελ. 200, τιμή εκδότη €13,30

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες – Μια ελληνική ανθολογία λαογραφικού τρόμου» (ανθολόγηση – εισαγωγή – επίμετρο: Γιώργος Θάνος, εκδ. Ροές).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Νεράιδες, στοιχει...

«Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» της Δήμητρας Λουκά (κριτική) – Πρόσωπα και προσωπεία του μύθου

«Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» της Δήμητρας Λουκά (κριτική) – Πρόσωπα και προσωπεία του μύθου

Για τη συλλογή διηγημάτων της Δήμητρας Λουκά «Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» (εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Daniel Egnéus

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Πώς μπορεί ένας αρχετυπικός μύθος, διατηρημένος μέσα στους αιώνες στη βασική του δομή ...

«Ελσίνκι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (κριτική) – Διπλές ταυτότητες ως μορφές απόκρυψης

«Ελσίνκι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (κριτική) – Διπλές ταυτότητες ως μορφές απόκρυψης

Για το μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη «Ελσίνκι» (εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Ο πρωταγωνιστής της ιρακινής ταινίας «The Heart Sculpture».

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο αυτό μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη ανήκει καταρχάς στη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Λογοτεχνία σε κίνηση: μοιραζόμαστε ιστορίες του χθες, ανακαλύπτουμε ιστορίες του σήμερα

Λογοτεχνία σε κίνηση: μοιραζόμαστε ιστορίες του χθες, ανακαλύπτουμε ιστορίες του σήμερα

Λίγο πριν τον ερχομό του χειμώνα, τα βιβλία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αφήνουν για λίγο τα ράφια, βγαίνουν μια βόλτα στο Πάρκο και αφηγούνται τις ιστορίες τους.

Επιμέλεια: Book Press

Τέσσερα πρωινά, τέσσερις συναντήσεις στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχ...

Το φαινόμενο Εντουάρ Λουί: Σκέψεις με αφορμή την εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

Το φαινόμενο Εντουάρ Λουί: Σκέψεις με αφορμή την εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

Τα βιβλία και η προσωπικότητα του Εντουάρ Λουί, οι οικογένεια και οι φίλοι, καθώς και οι πολιτικές προεκτάσεις των βιβλίων, των άρθρων ακόμη και των εμφανίσεών του, αποτέλεσαν πεδία όπου ανέπτυξε τις απόψεις του ο δημοφιλής Γάλλος συγγραφέας, μετά από τις ερωτήσεις που του έθεταν η Έλενα Όλγα Χρηστίδη και ο Κωσ...

«Public speaking, η τέχνη του να κάνεις τους άλλους να σε ακούνε» – στο Life Project 2024

«Public speaking, η τέχνη του να κάνεις τους άλλους να σε ακούνε» – στο Life Project 2024

Τι ξέρει μια υψίφωνος από Public speaking και τι σχέση έχει η σύσφιξη σχέσεων ομάδων με το τραγούδι; Πώς βοηθάει η ορθοφωνία έναν/μία CEO; Μπορούμε στ'αλήθεια να διαχειριστούμε τον σκηνικό μας φόβο (stage fright); 

Επιμέλεια: Book Press

Από τη φρά...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...
«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Σλοβένου συγγραφέα Ντίνο Μπάουκ (Dino Bauk) «Το Τέλος. Και Ξανά» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου) το οποίο θα κυκλοφορήσει αρχές Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Αγαπητή μητέρα, ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ