diane arbus 700

Για το μυθιστόρημα της Έλενας Μαρούτσου «Δύο» (εκδ. Κίχλη).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Η σχέση ενός φωτογράφου με τον κόσμο είναι ιδιάζουσα – ενίοτε, αναλόγως τον φωτογράφο, είναι μια σχέση ηδονοβλεπτική, πάει να πει λίγο ως πολύ σαδομαζοχιστική, όπως είναι κάθε κοίταγμα από την κλειδαρότρυπα. Ο φακός αποξενώνει αφενός το μάτι που κοιτά από μέσα του, και τούτη η αποξένωση είναι μαζοχισμός, και αφετέρου την εικόνα όσο αποκρουστική κι αν είναι, και σ’ αυτή την αποξένωση υπάρχει κάποιος σαδισμός. Πόσον μάλλον, όταν αυτός ο φωτογράφος είναι η Ντιάν Άρμπους, που τα θέματά της ως επί το πλείστον ήταν άνθρωποι παραμορφωμένοι, με κάποια δυσμορφία, περιθωριακοί, που το περιθώριο είχε γραφτεί βαθιά στην όψη τους και στο κορμί τους, ετοιμοθάνατοι, ως και πτώματα στο τραπέζι του ανατόμου – ένα βικτοριανό curiosity shop. 

Η λογοτεχνία της Έλενας Μαρούτσου γράφεται κατά κάποιον τρόπο μέσ’ από φωτογραφικό φακό, και στο «δύο», μάλιστα, οι φωτογραφίες της Ντιάν Άρμπους χρησιμοποιούνται ως κομμάτια για τη σκαλωσιά του μυθιστορήματος.

Η λογοτεχνία της Έλενας Μαρούτσου γράφεται κατά κάποιον τρόπο μέσ’ από φωτογραφικό φακό, και στο δύο, μάλιστα, οι φωτογραφίες της Ντιάν Άρμπους χρησιμοποιούνται ως κομμάτια για τη σκαλωσιά του μυθιστορήματος. Σε αντίθεση όμως με τις Χυδαίες ορχιδέες, όπου η Μαρούτσου είχε στήσει για το προσωπικό της οικοδόμημα μια σκαλωσιά καθ’ ολοκληρίαν από ξένα κομμάτια, στο δύο οι φωτογραφίες της Άρμπους είναι απλώς μερικοί «σωλήνες» της.

Τις αναπαράγει με μολύβι η εικονογράφος Εύη Τσακνιά, κι αυτά τα σχέδια συνοδεύουν επιστολές, γραμμένες από την Ούρσουλα Φωσκόλου, προς τη νεκρή Ανδριάνα, την πιθανώς αυτοκτόνο μητέρα της πρωτοπρόσωπης αφηγήτριας στο βιβλίο, της Μυρτώς, που με άκρη του μίτου αυτές τις επιστολές τον ξετυλίγει στο παρελθόν, κάνοντας ένα ταξίδι στη Σέριφο και στα κλειστά πια ορυχεία του νησιού (όπου το 1916 έγινε μια αιματηρή εξέγερση των μεταλλωρύχων), σε μια προσπάθεια να μάθει την αλήθεια για τη μητέρα της, τον παππού, τον προπάππο της, αλλά μαθαίνοντας εντέλει την αλήθεια για τον εαυτό της, που απλώς τον πρόβαλλε πάνω στη μητέρα (το πορτρέτο γίνεται αυτοπορτρέτο).

Τούτα τα σκίτσα, γέννημα της εμμονής της Ανδριάνας με την Ντιάν Άρμπους, κοσμούν το βιβλίο μα συνάμα, νιώθω, δεσμεύουν κάπως τη φαντασία όπως δεν θα τη δέσμευαν οι ίδιες οι φωτογραφίες, γιατί ένα πρόσωπο φωτογραφικά αποτυπωμένο με δεξιοτεχνία –με τις ρυτίδες του, τις σκιές, τις κοιλάδες του, τις λίμνες των ματιών του– είναι μια χώρα, κι ένα σώμα είναι ολόκληρη ήπειρος· κι όπως δεν δεσμεύουν τη φαντασία –απεναντίας– οι περίτεχνες περιγραφές της Μαρούτσου, που εδώ ως συγγραφέας βρίσκεται στην πιο ώριμη στιγμή της. Χρησιμοποιεί την Άρμπους ως μπούσουλα και ως απόθεμα εικόνων απ’ όπου αντλεί μεταφορές («Ενώ ξεφύλλιζα το άλμπουμ, τη φανταζόμουν [τη μητέρα της] πιο πολύ στην αγκαλιά ενός από αυτούς τους ανθρώπους του τσίρκου, σαν αυτόν εδώ που καταπίνει φωτιές ή τον άλλο που έχει τρυπήσει με βελόνες όλο του το πρόσωπο και το σώμα», που ακολουθείται απ’ το σαδομαζοχιστικό: «Τέτοια τραύματα, τόσο εξόφθαλμα, θα ήταν πολύ ελκυστικά για την Ανδριάνα» κι από μια ποιητική κατακλείδα που αρέσει πάντα στη Μαρούτσου να βάζει στις μεταφορές της: «Ένας άντρας που καταπίνει φλεγόμενα δαδιά, με τα σωθικά του μια αέναα φλεγόμενη αλλά άκαυτη βάτος»), μα δεν την έχει εντέλει ανάγκη [την Άρμπους]· με καλά ακονισμένα τα εργαλεία της πλάθει φράσεις όπως: «Λες και τα κρεμασμένα ρούχα ήταν η ίδια η ουσία της αναμονής: υπήρχαν απλώς και μόνο για να φορεθούν, την περίμεναν αυτή τη στιγμή που θα γέμιζαν σάρκα και παλλόμενους μυς, ανυπομονούσαν να βγουν να πάνε βόλτα» ή «Και τότε, όπως ένα αιφνίδιο ρεύμα αέρα ανοίγει ξάφνου τα φύλλα της μπαλκονόπορτας, που πίστευες πως ήταν καλά μανταλωμένη, και από ένα αόρατο χέρι, λες, τραβιούνται οι κουρτίνες και φουσκώνουν, καθώς απογειώνονται χαρτιά απ’ το τραπέζι κι έρχεται ένα με δικά του φτερά να προσγειωθεί με αδιάφορα δήθεν λικνίσματα πάνω στην ποδιά σου, έτσι και τώρα βρέθηκα να κρατώ ακόμη ένα γράμμα, σαν φτερό ενός άφαντου αγγελιαφόρου». 

Στη Μαρούτσου αρέσουν επίσης οι παραλληλίες: Η Μυρτώ υποφέρει από ιλίγγους κι έχει στο αφτί ένα βόμβο που γίνεται απόηχος των ορυχείων της Σερίφου: «Το αριστερό μου αυτί έβγαζε έναν ήχο συριστικό, λες και φυσούσε μέσα απ’ τις στοές του λαβυρίνθου αέρας»· οι ονομασίες των ορυκτών –μαγνητίτης, αιματίτης– επέχουν θέση ψυχικών συμβόλων, και η εξόρυξη του μεταλλεύματος στο νησί γίνεται κι εξόρυξη ψυχική, σε τούτη την ιστορία που την προοικονομούν με τρόπο γοητευτικά γριφώδη δυο σκοτεινά κι όμορφα παραμύθια, η δεύτερη και πιο σημαντική συμβολή της Ούρσουλας Φωσκόλου στο βιβλίο.

Είναι μια ιστορία διπλών ταυτοτήτων όπου τα πρόσωπα έχουν μια δεύτερη κρυφή φύση, σεξουαλική πρωτίστως.

Είναι μια ιστορία διπλών ταυτοτήτων όπου τα πρόσωπα έχουν μια δεύτερη κρυφή φύση, σεξουαλική πρωτίστως, έναν «λυκάνθρωπο», σαν τον εραστή της Μυρτώς τον Πέτρο: «Το πρόσωπό του, με όμορφες γωνίες στα ζυγωματικά, χείλη λεπτά και μια κάθετη βαθιά γραμμή ανάμεσα στο επάνω χείλος και στη μύτη, ήταν το πρόσωπο ενός άντρα ακούραστου με τεντωμένες τις αισθήσεις, ενός λύκου […] Το σώμα του όμως ήταν πλαδαρό». Στον Πέτρο, ο άνθρωπος κι ο λύκος συνυπάρχουν στην όψη του, στην επιφάνεια, μα στη Μυρτώ, που αρέσκεται να πληγώνεται («Με γύρισε στο πλάι όπως πάντα και μπήκε μέσα μου τραβώντας μου τα μαλλιά»), το κρυμμένο πρόσωπο, ο «λύκος», βγαίνει στην επιφάνεια μέσ’ από τη γνωριμία της στη Σέριφο με μια κοπέλα, τη Σάντρα, που στο μάγουλο έχει ένα εκ γενετής σημάδι σαν ανάβρυσμα του ψυχικού της ορυκτού.  

«Φωτογραφίες, αναμνήσεις και κείμενα έμοιαζαν να αλληλοκαθρεφτίζονται σαν μέσα σε δωμάτιο με κάτοπτρα κι εγώ στο κέντρο πάσχιζα να ξεδιαλύνω την αλήθεια απ’ το είδωλο», λέει η Μυρτώ, αλλά προϋπόθεση γι’ αυτό είναι το κοίταγμα του άλλου κατάματα, όχι μέσ’ από τον φωτογραφικό φακό.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. 
Τελευταίο του βιβλίο, οι νουβέλες «Τσότσηγια & Ω'μ» (εκδ. Κίχλη).

→ Στην κεντρική εικόνα η Diane Arbus φωτογραφίζει τον εαυτό της, 1945.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«[…] ας την έθαβαν την Ανδριάνα. Καλύτερα έτσι. Για τον πατέρα μου κι εμένα δεν είχε πλέον σημασία τι θα γινόταν με το σώμα της, όμως υπήρχε κάποια που θα πονούσε πολύ αν γινόταν στάχτη. Δεν ήταν άραγε ο πόνος από τον θάνατο αρκετός; Έπρεπε να υπάρξει κι άλλος; Μάλλον, ας θέσω τα σωστά ερωτήματα: Σε ποιον ανήκει το σώμα του νεκρού; Είναι άραγε το τελευταίο νήμα που τον ενώνει με τη γη ή είναι ένα ρούχο που, φεύγοντας, έβγαλε βιαστικά και πέταξε στο πάτωμα και μένει στους οικείους να αποφασίσουν αν θα το κρύψουν για πάντα στην ντουλάπα ή αν θα το χαρίσουν, ώστε να εξαφανιστεί απ’ τα μάτια τους;»


altΔύο
Έλενα Μαρούτσου
Δεύτερη φωνή: Ούρσουλα Φωσκόλου
Κίχλη 2018
Σελ. 200, τιμή εκδότη €13,30

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ