alt

Για το ιστορικό αφήγημα του Πάνου Μπαΐλη «Αμαρτωλοί άγιοι, άδοξοι ήρωες» (εκδ. Δρόμων).

Του Φιλήμονα Καραμήτσου

Με ένα ακόμα ιστορικό αφήγημα επιστρέφει στη λογοτεχνική σκηνή ο Πάνος Μπαΐλης. Μετά τη συγκλονιστική αφήγηση του επιζώντα του Ολοκαυτώματος Ρόμπι Βαρσάνο που έγραψε μαζί με τον Σάμμυ Βαρσάνο στο Σαουλίκο (εκδ. Ισνάφι) και την Επιστροφή (εκδ. Αλεξάνδρεια), ο γνωστός δημοσιογράφος βυθίζεται στην ιστορία της Ηπείρου των αρχών του 20ού αιώνα με το βιβλίο του Αμαρτωλοί άγιοι, άδοξοι ήρωες, που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Δρόμων.

Παλιές και νέες ταυτότητες στη δίνη της ιστορίας

Η πρώτη του ύλη είναι όσα συμβαίνουν μέσα στην κοινωνία με φόντο ή πρωταγωνιστή τη μεγάλη ιστορία, με τους πολέμους που είναι αδιάκοποι –ένας μεγάλος δεκαετής πόλεμος που σαν να μην τέλειωνε ποτέ έμοιαζε αυτή η περίοδος–, τη διαμόρφωση των εθνικών κρατών στα Βαλκάνια και τις μεγάλες αλλαγές που συντελούνταν στην Ελλάδα.

Για τους Ηπειρώτες το 1912-13 μοιάζει με ένα ακόμα σημείο μηδέν της ιστορικής τους διαδρομής, αφού αποτελεί την απαρχή της ένταξής τους στο ελληνικό κράτος. Η περίοδος αυτή όμως έχει σημασία και για κάτι επιπλέον: Μελετώντας τις κρίσιμες περιόδους της δεκαετίας του ’40 και τα δραματικά γεγονότα που ακολούθησαν (εμφύλιος, χούντα κ.ά.) αντιλαμβάνεται κάποιος που ενδιαφέρεται για την ιστορία ότι πρέπει να πιάσει το νήμα από πιο πριν. Δικτατορία του Μεταξά, βασιλεία ή δημοκρατία, μικρασιατική καταστροφή, εθνικός διχασμός, βαλκανικοί πόλεμοι, επανάσταση στο Γουδί… Μέσα σε αυτή τη διαδρομή διαμορφώνονται οι δυναμικές που θα δώσουν πολιτικό και κοινωνικό περιεχόμενο στα χρόνια μέχρι και το 1974 και τη μεταπολίτευση.

Το Αμαρτωλοί άγιοι, άδοξοι ήρωες αποτελεί ένα ιστορικό αφήγημα πιο πολύ με την έννοια ότι είναι περισσότερο δεμένο στην ιστορία και λιγότερο στη μυθοπλασία. Διατρέχει περίπου μία δεκαετία, από το 1912 ως το 1924, με όσα συνέβησαν στην Ήπειρο, γεγονότα όμως που απασχολούσαν το πανελλήνιο και αποτελούσαν μέρος των διεθνών εξελίξεων. Ως ιστορικό αφήγημα είναι ακριβές με τον τρόπο και το ύφος της «ιστορίας από τα κάτω». Η πρώτη του ύλη είναι όσα συμβαίνουν μέσα στην κοινωνία με φόντο ή πρωταγωνιστή τη μεγάλη ιστορία, με τους πολέμους που είναι αδιάκοποι –ένας μεγάλος δεκαετής πόλεμος που σαν να μην τέλειωνε ποτέ έμοιαζε αυτή η περίοδος–, τη διαμόρφωση των εθνικών κρατών στα Βαλκάνια και τις μεγάλες αλλαγές που συντελούνταν στην Ελλάδα. Τέτοια πρώτη ύλη δίνει ο Τύπος της εποχής, ο δημοσιογραφικός λόγος, οι μαρτυρίες. Από ιστορική σκοπιά, τα περισσότερα στοιχεία στο βιβλίο είναι σε μεγάλο βαθμό μετρημένα και προσδιορισμένα και όποιος αναγνώστης ενδιαφέρεται μπορεί να κρατήσει σημειώσεις και να αναζητήσει στη συνέχεια μόνος του τα ιστορικά γεγονότα και το πώς συγχρωτίζονται με τη μυθοπλαστική τους έκφραση.

Παρόλα αυτά, η δύναμη του βιβλίου του Μπαΐλη δεν είναι η ιστορική συμπύκνωση μιας σκοτεινής και άγνωστης περιόδου για τους σημερινούς αναγνώστες. Είναι περισσότερο το πώς τοποθετεί και φωτίζει το θέμα της ταυτότητας, του ποιοι ήταν όλοι αυτοί που ζούσαν εκείνη την περίοδο σε αυτόν τον τόπο και τι έγιναν, αλλάζοντας μέσω μιας διαρκούς σχέσης συμμετοχής και αντίθεσης με τις μεγάλες ιστορικές μεταβολές. Και θέτει ακριβώς το θέμα της ατομικής και συλλογικής ταυτότητας ως ένα πεδίο συγκρούσεων, αντιθέσεων, αλλά και συμφωνιών και συναινέσεων, ως ένα πεδίο μεταβολών. Δείχνει δηλαδή τον αντίθετο δρόμο από αυτόν που μπορεί να πάρει ένας αναγνώστης που διαβάζει επιδερμικά ή ένας πολίτης τού σήμερα που θέλει να επιβεβαιώσει μέσα στην ιστορία σύγχρονα διακυβεύματα και κυρίως σύγχρονα εθνικιστικά προτάγματα.

Ο άνθρωπος πάνω από τις ετερότητες

Η δύναμη του βιβλίου του Μπαΐλη δεν είναι η ιστορική συμπύκνωση μιας σκοτεινής και άγνωστης περιόδου για τους σημερινούς αναγνώστες. Είναι περισσότερο το πώς τοποθετεί και φωτίζει το θέμα της ταυτότητας, του ποιοι ήταν όλοι αυτοί που ζούσαν εκείνη την περίοδο σε αυτόν τον τόπο και τι έγιναν, αλλάζοντας μέσω μιας διαρκούς σχέσης συμμετοχής και αντίθεσης με τις μεγάλες ιστορικές μεταβολές.

Η ήττα της οθωμανικής αυτοκρατορίας σχετικά με την Ήπειρο και η έλευση του «ελληνικού» όπως το έλεγαν τότε, η ενσωμάτωση των Νέων Χωρών στον κορμό του ελληνικού κράτους –το οποίο ας θυμίσουμε ότι δεν μετρούσε καν έναν αιώνα ζωής έως τότε– βρίσκει την Ήπειρο έναν τόπο πολύ ζωντανό, αλλά όχι και κοινωνικά ομοιόμορφο. Δεν γίνεται αλλιώς άλλωστε, σπάνια βρίσκεις ομοιομορφίες στις κοινωνίες. Ειδικά στα Βαλκάνια όμως λόγω της φύσης της οθωμανικής κυριαρχίας και σε έναν βαθμό και της βυζαντινής αυτοκρατορίας που προηγήθηκε, στον ίδιο τόπο ζούσαν ταυτόχρονα πληθυσμοί με πολλές πολιτισμικές διαφοροποιήσεις, κουλτούρες ή θρησκευτικά πιστεύω. Επιπλέον, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα διαμορφώνονται στην περιοχή εθνικές πολιτικές ανεξαρτησίας, με την «ανάδυση των εθνικισμών» όπως θα λέγαμε σήμερα. Αυτό δεν ήταν άλλωστε και το πλαίσιο μέσα στο οποίο ξέσπασαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι; Αυτό δεν προσπάθησαν να «επιλύσουν»;

Στην ουσία, στην πράξη, οι ταυτότητες διαμορφώνονται μέσα από ετερότητες. Το ποιοι είμαστε εμείς διαμορφώνεται κι από το ποιοι είναι οι άλλοι, ή ποιος ορίζει κάθε φορά το ποιοι είναι οι άλλοι. Έτσι στο βιβλίο παρελαύνουν όλοι: Έλληνες και Αλβανοί, Τούρκοι, Εβραίοι, Βλάχοι, Βλάχοι που θέλουν να γίνουν Ρουμάνοι, Ιταλοί σύμμαχοι και εχθροί, μουσουλμάνοι αγάδες και μητροπολίτες χριστιανοί, Βορειοηπειρώτες, πρόσφυγες, μετανάστες, κτηματίες, έμποροι, φτωχοί, άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Και μέσα σε αυτά τα δέκα χρόνια, όλοι θα κληθούν να πάρουν αποφάσεις ακόμα και για το ποιοι είναι και ποιοι θα ήθελαν να είναι. Αλλά αποφάσεις θα πάρουν και άλλοι πιο ισχυροί από αυτούς, αποφάσεις που θα επηρεάσουν την τύχη όλων. Είναι η εποχή που ο πόλεμος και η βία ορίζουν την τύχη των ανθρώπων.

Ο Πάνος Μπαΐλης κάνει μία κρίσιμη επιλογή: Βυθίζεται μέσα σε αυτές τις συγκρούσεις και τις διαφοροποιήσεις. Ίσως και να χάνεται κιόλας σε κάποιες στιγμές μέσα στη δίνη των ακατάπαυστων γεγονότων, μετατρέποντας τους ήρωές του σε σύμβολα και οριοθετώντας αυστηρά τις κινήσεις τους μέσα στο γενικότερο σχήμα, ιδιαίτερα στο πρώτο μισό όταν και οι βεβαιότητες των Ελλήνων μετά την απελευθέρωση μοιάζουν αδιαπραγμάτευτες. Η επιλογή του όμως είναι καθαρή: Αναδεικνύει τον άνθρωπο. Προσπαθεί να βρει την ανθρωπιά, τις στιγμές που η βία απανθρωπίζει τον άνθρωπο. Το ερώτημα είναι και σήμερα επίκαιρο: Πρέπει ο πόλεμος να λύνει τις διαφορές, να διαμορφώνει νέες ταυτότητες; Αποτελεί λύση η βία; Μοιάζει αφελές το ερώτημα, αλλά είναι και ουσιαστικό και επίκαιρο. Χρειάστηκαν δύο μεγάλοι παγκόσμιοι πόλεμοι για να διαμορφωθούν και στην περιοχή των Βαλκανίων τα σύνορα των σύγχρονων κρατών. Κι όμως κάποιοι εγείρουν ακόμα θέματα εθνικής κυριαρχίας ακριβώς πάνω στο ζήτημα της ταυτότητας, όπως έδειξε ο εμφύλιος της Γιουγκοσλαβίας, στον οποίο μάλιστα η διεθνής κοινότητα αντί να απαντήσει με τη σύνεση που επιβάλλει η ιστορική εμπειρία, απάντησε με ακόμα περισσότερο πόλεμο. Κι όλα αυτά έγιναν στις μέρες μας, που σημαίνει ότι η ιστορία δεν μας διδάσκει τίποτα από μόνη της. Ίσως πάλι όλη αυτή η συζήτηση που ανοίγεται για το τι έγινε τότε, να δίνει και απαντήσεις.

Στο φωτεινό κομμάτι του βιβλίου, η Ήπειρος είναι ένας τόπος γεμάτος ζωντάνια, που παράγει πλούτο και πολιτισμό ως αποτέλεσμα της συνύπαρξης όλων αυτών των διαφορετικών ανθρώπων επί αιώνες και αιώνες. Τις καλύτερες στιγμές τους οι ήρωες τις ζουν όταν είναι μαζί, όταν συνυπάρχουν, όταν ξεφεύγουν από τους ορισμούς του ποιος είναι ποιος και προσεγγίζουν τον άλλο, με χειρονομίες κατανόησης, φιλίας και έρωτα. Κι αφού όλα έγιναν μία και πολλές φορές έτσι, γιατί να μην ξαναγίνουν με τον ίδιο τρόπο;

* Ο ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ είναι δημοσιογράφος.

→ Στην κεντρική εικόνα: Παραμυθιά, οικία Ρίγκα, 1913 © Frederic Boissonnas.


altΑμαρτωλοί άγιοι, άδοξοι ήρωες
Πάνος Μπαΐλης
Δρόμων 2018
Σελ. 314, τιμή εκδότη €14,84

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΟΥ ΜΠΑΪΛΗ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

Για το μυθιστόρημα «Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Πριν από επτά χρόνια ο Δημήτρης Παπανικολάου διαπίστωνε, στην ομότιτλη μελέτη του, ότι Κάτι τρέχει με την οικογένεια&nbs...

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

Για τη νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη «Άδειος τόπος» (εκδ. Πατάκη). 

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βλαχογιάννης

Η νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα», στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε σκηνοθεσία Έλενας Τριανταφυλοπούλου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Η οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπ...

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. «Έντονες επιρροές από τον Καστελούτσι και τον Παπαϊωάννου, εξαιρετική μουσική υπόκρουση». Φωτογραφίες © Ανδρέας Σιμόπουλος

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Το «ΜΑΜΙ» του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ